Lesbók Morgunblaðsins - 30.09.1995, Page 5

f
geta ekki fengið ríkisborgararétt. Pjöldi
Rússa er á báðum áttum enda hafa breyting-
arnar verið gífurlegt áfall fyrir þá. Sergei
Ivanov, formaður rússneska flokksins ,Eist-
land er heimili vort“ sem fékk sex fulltrúa
kjörn á eistneska þingið (Riigikogu) í síðustu
kosningum, segir vanda rússneska minnihlut-
ans fyrst og fremst sálfræðilegan: ,Þeir búa
nú í nýju ríki við ný lög. Fyrir aðeins nokkr-
um árum bjuggu þeir í Sovétríkjunum og
höfðu frelsi til að flytja innan þeirra og velja
sér tungumál. Núná’ standa þeir frammi fyr-
ir kröfum um nýjan ríkisborgararétt og
tungumálanám sem margir hafa ekki efni
á.“ Þessi breyting úr Sovétborgara í minni-
hlutahóp er erfið og Ivanov vil! að þeir Rúss-
ar sem líta á sig sem Eistlendinga fái aðstoð
til að aðlagast. ,Við reynum daglega að
byggja brýr og skiljum að Eistlendingar þurfi
líka að byggja upp sína sjálfsmynd," segir
Ivanov en bætir við að óvinaímynd Rússa
hjálpi ekki við uppbyggingu samfélagsins.
Aðspurður segir Tiit Váhi forsætisráðherra
hins vegar að það komi ekki til greina að
nota peninga úr ríkissjóði til að kenna rússne-
skumælandi minnihlutanum eistnesku og
minnir á að Eistlendingar beri gamlar byrðar
frá Rússum. Breytinga virðist því vart að
vænta.
Baráttan Gegn Glæpum
Stjórnmálamenn og fréttaskýrendur í Eist-
landi eru sammála um að baráttan gegn
glæpum sé forgangsverkefni, ekki síst ef
takast eigi að byggja Eistland upp sem ferða-
mannaland. Eistneskum stjórnvöldum hefur
orðið nokkuð ágengt. Sem dæmi má nefna
að stærsta ferðamannahótel Tallin, hótel
Viru, er ekki lengur í eigu Tsjetsjensku maf-
íunnar. En enn berast fregnir af glæpum
tengdum mafíustarfsemi. í maí sl. létust tveir
meðlimir „Varnarbandalagsins", sjálfstæðs
vopnaðs hóps sem aðstoðar herinn, í bíla-
sprengingu. Þrátt fyrir allt hefur Tallinn
mikið að bjóða sem ferðamannabær. Þægi-
legt er að komast þangað með feijum frá
Helsinki og verðlag er ákaflega hagstætt.
Nafnið Tallinn þýðir danskur kastali og vísar
Landið er flatt (hæsti punktur er aðeins 51
metra yfir sjávarmáli) en vaxið íjölbreyttum
skógi og langar sandstrendur setja svip sinn
á landslagið. Þarna er að finna bæði aragrúa
fuglategunda og jurta. Höfuðborg svæðisins
er hin forna Haapsalu sem skartar vel varð-
veittum miðaldastrætum og svipmiklum kast-
ala. Svíar réðu borginni frá 1581 allt til
1710 þegar Rússar tóku hana. Haapsalu
varð snemma fræg fyrir- leirböð sem þóttu
hafa mikinn lækningamátt. Fyrstu leirböðin
opnuðu 1825 og meðal gesta þar voru með-
limir rússnesku keisarafjölskyldunnar. Leirb-
öðin laða enn að þúsundir finnskra ferða-
manna árlega. Frægasti næturklúbbur lands-
ins, Africa, dregur til sín yngra fólk alls stað-
ar að, jafnt frá Tallinn sem Tartu. Við inn-
ganginn þurfa gestir að sæta vopnaleit með
málmleitartæki en þegar inn er komið þarf
helst að varast .rússnesku dömurnar" sem
hafa leyfi til að starfa inni á staðnum.
Héraðs- og sveitarstjórnir á öllu svæðinu
leggja höfuðáherslu á uppbyggingu ferða-
þjónustu enda margt að sjá og gera. Hægt
er að gista á hótelum í bæjunum, í vistlegum
sumarhúsahverfum eða í bændagistingu sem
ef til vill er mest spennandi kosturinn. Júri
Saar, héraðsstjóri eyjarinnar Saaremaa, seg-
ir að öll uppbygging ferðaþjónustunnar miði
að því að vernda hina viðkvæmu náttúru
eyjarinnar. Ibúar leggja líka áherslu á að
miðla sérstæðri menningu sinni og sögu.
Andrúmsloftið er afslappað og verðiagið er
mun lægra en í Tallinn. Öryggi ferðamanna
og lág glæpatíðni er meðal þess sem Vestur-
landið lofar. Urmas Suklas, borgarstjóri í
Haapsalu, ákvað að grípa til róttækra og
umdeildra aðgerða til áð stemma stigu við
vaxandi glæpaöldu í borginni. í júní á síð-
asta ári lét hann loka einni af aðkomuleiðun-
um til borgarinnar og setti upp vegatálman-
ir á öðrum. Lögreglan stöðvaði að meðaltali
tíunda hvern bíl yfír daginn og alla sem fóru
um á nóttunni. Núna eru vegirnir einungis
lokaðir einhveija eina nótt í viku. ,Við höfum
útrýmt bílþjófnaði," segir Suklas og bætir
við að Haapsalu sé nú vonandi öruggasta
borg Eistlands.
GATNAMÓT í hinum græna miðbæ Kuressaare (Storkaeyjar), höfuðborgar
eyjarinnar Saaremaa. Afslappað andrúmsloft bæjarins smitar ósjálfrátt til
allra sem þangað koma.
til fornra tengsla við Norðurlöndin. í borg-
inni er vel varðveitt miðaldahverfi með þröng-
um steinstrætum og fögrum byggingum,
hinn sögufrægi Toompea kastali og svo má
nefna líflegt næturlíf. í ferðamannabækling-
um leggja Eistlendingar áherslu á aukið ör-
yggi ferðamanna samhliða því sem viðhorf
þeirra til Rússa koma fram. í kynningu á
Tallinn segir til dæmis að í stað gömlu öryggi-
svarðanna, sem einkum hafi verið eftirlauna-
þegar og fyrrum foringjar í KGB, sé komið
nýtt eistneskt blóð. Þá er einu hverfi borgar-
innar lýst sem ,óvingjarnlegu“ blokkahverfi
með 117 þúsund íbúa. Þar er átt við risa-
stórt hverfí sem byggt var fyrir rússneska
innflytjendur. A sama tíma og Eistar máttu
bíða árum eða áratugum saman eftir lítilli
íbúð komu rússneskir innflytjendur með fögg-
ur sínar inn á aðallestarstöðina, með heimilis-
fang á miða og fengu afhenta lykla að ný-
byggðum íbúðum. Viðhorf Eista til Rússa
hafa auðvitað mótast af þessum samskiptum.
Náttúruperlan Láánemaa
Og Eyjarnar
Þótt .Danski kastali" vísi til fornra tengsla
við Norðurlöndin hefur aðal-,Skandínavíu-
vakningin“ í Eistlandi verið á Vesturlandinu
(Láánemaa) og eyjunum þar undan strönd-
inni. Þar voru áður lífleg samfélög Eistlandss-
vía og mikil samskipti norður og vestur yfir
Eystrasaltið. Vesturlandið og eyjarnar eru
náttúruparadís sem enginn ferðalangur til
Eistlands ætti að láta fram hjá sér fara.
Blóði Drifin Saga
íbúar Vesturlandsins og eyjanna undan
ströndinni segja stoltir að þetta sé ,eistnesk-
asti“ hluti Eistlands; þarna búi fæstir Rúss-
ar. En ummerkin eftir rússneskt hernám
blasa hvarvetna við. Eistar eru enn önnum
kafnir við að hreinsa upp strandlengjur og
byggja upp fiskveiðar eftir að hafa verið
bannað að sækja sjó frá eyjunum. Efnahags-
leg stöðnun sést á niðurníddum timburhúsum
sem stinga enn meira í augu eftir að farið
var að gera við fjölda húsa svo upprunaleg
fegurð þeirra blasir við. Urmas Suklas, borg-
arstjóri í Haapsalu, segir að ef erlendir frétta-
menn hafi áhuga á að kynna sér aðstæður
lækna og sjúklinga eins og þær voru í byijun
aldarinnar sé heimsókn á sjúkrahús bæjarins
þjóðráð. Eyjarnar úti fyrir ströndinni voru
margar hveijar algert bannsvæði á Sovéttím-
anum. Heimsókn þangað er líkt og að fara
ögn aftur í tímann. Samfélög eyjanna bera
ör sem aldrei munu gróa. Þar var áður fjöl-
mennt samfélag Eistlandssvía sem hvarf nær
alveg í flóttanum mikla undan Rússum 1943
til 1944. í riæstu grein verður sagt meira frá
þessum landshluta og afdrifum sænska sam-
félagins. Þarna mynda menjarnar um blóði
drifna sögu ótrúlega andstæðu við nátt-
úrufegurðina og kyrrðina.
Höfundur er blaðamaður og stjórnarmaður í
Norræna blaöamannaklúbbnum. Greinin er
afrakstur ferðar hans um Eistland ásamt nokkr-
um öðrum klúbbfélögum.
Ása, ég elska hann
Smásaga
eftir BJÖRGU ELÍNU FINNSDÓTTUR
ÆR höfðu setið drykk-
langa stund 4 kaffíhúsinu
„Korgur“, og reifað
vandamál Evu. Klukkan
var langt gengin sex, á
þessum sunnudegi og
staðurinn var að fyllast
af unglingum. Það voru
ekki lengur aðstæður að ræða aivarleg mál
þarna inni. Þó sagði Ása með undrun í rödd-
inni: „Ég gat ekki ímyndað mér annað en
hann væri nýtilegur í bólinu. Oná allt annað
segir þú svo, að hann sé ekki öðrum mönnum
fremri á því sviðinu. Hver er þá forsendan
fyrir þessu sambandi þínu?“
Ása og Eva höfðu verið vinkonur, allt frá
því þær byijuð í barnaskóla og útskrifuðust
úr Verslunarskólanum. Ása giftist diplómat.
Hún fluttist með_ honum til New York og
þaðan til London óg síðan aftur til New York,
Hún þreyttist á að þeytast með honum milli
heimsálfa. Fílaði sig eins og þeytispjald.
Hjónaband þeirra var barníaust. Henni
fannst engin forsenda fyrir þessu hjónabandi
sínu lengur, og skildi því.
Ása skildi ekki forsenduna fyrir sambandi
Evu við Bárð. Hver gat hún verið? Hún gat
eins búið með Bárði á Búrfelli.
Eva skildi við skipstjórann sinn fyrir fjórum
ái-um. Eva var aldrei hrifin af Skapta skip-
stjóra. Og þegar báðar dæturnar fluttu að
heiman, skildi hún.
Eftir að hún kynntist Bárði vissi hún hvað
ástin var. Einu sinni korn hún upphandleggs-
brotin eftir hann til Ásu og bað hana að
hýsa sig.
„En ég elska hann,“ sagði Eva, þegar Ása
hreytti út úr sér, að nú væri mál að losa sig
við krimmann. Hann væri bara plastpokagæi
og misindismaður.
Bárður var í brunaliðinu. Einu sinni drýgði
hann þá hetjudáð að bjarga konu út úr brenn-
andi húsi. Þá birtust myndir af honum í blöð-
unum og frásagnir af atburðinum. Tveim
sólarhringum eftir hetjudáðina kom Eva heim
til Ásu. Klukkan var rúmlega þrjú að nóttu.
Eva og Bárður höfðu farið út að skemmta
sér fyrr um kvöldið.
Þau skruppu á litla notalega ölkrá í mið-
bænum. Og þar hitti Eva Albert, gamlan
skólabróður úr Versló. En þegar þau tóku tal
saman, tryllist Bárður, hellti hálfum lítra af
bjór yfir Evu og fór um hana mörgum ófögr-
um orðum, um hvað hún væri mikil hóra.
„Hann hefur bara ætlað að slökkva ástar-
neistann sem hefur verið að blossa milli ykk-
ar Alberts, með því að hella yfír þig bjórn-
um,“ sagði Ása hlæjandi.
Eftir skemmtunina á ölkránni fóru Eva og
Bárður heim til sín og þar barði Bárður hana
sundur og saman eins og harðfísk. Hann
sagði að hún ætti ekki annað skilið eftir spjall
sitt við Albert.
Og nú var hún komin heim til Ásu, með
amarnefið flatt út á kinn, og fór fram á gist-
ingu.
Eva hafði gott skipulag á að dreifa sér
jafnt á milli vina og ættingja, þegar hún
þurfti að flýja hús vegna Bárðar.
Og nú fannst henni röðin komin að Ásu,
að hýsa sig. Eftir skilnaðinn við Skapta, hafði
hún keypt sér rúmgóða tveggja herbergja
íbúð í vesturbænum. Og fljótlega flutti Bárð-
ur inn á hana.
„Af hveiju ert „þú“, svona fijálsiega sjálf-
stæð kona að púkka upp á svona dela, eins
og Bárð. Og ekki er hann greindur eða
ske_mmtilegur“.
Ása var vön að láta allt flakka. Hún var
jafnóhefluð, i dag, fjörutíu og fjögurra ára
gömul, og hún var sem táningsstelpa í Versló.
En var Bárður kannski skemmtilegur?
Kannski var það bara húmor í honum, en
ekki heimska, þegar liann sagði Ásu einu
sinni að pabbi sinn væri af Suðurlandi. Hún
spurði hann hvort hann væri úr Árnessýslu,
en hann sagði: „Nei, hann er úr Borgarfirð-
inum.“
Og var það kannski húmor í honum líka,
þegar hann sagði einu sinni að kaþólska kirkj-
an væri í „Gottskálksstíl“.
Skilgreining Eddu systur Ásu á Bárði var
sú að hann væri bara „alkóhólisti", og ætti
ao fara í meðferð. „Iss,“ sagði Ása, „það
mundi ekki breyta honum nokkuð. Hann
kæmi bara út úr meðferðinni sem „sunnlensk-
ur Borgfirðingur í Gottskálksstíl“.“
„Heldurðu að þú lánir mér einhveijar snyr-
tivörur, Ása mín“, sagði Eva einn morguninn
eftir að hafa gist hjá Asu eftir einn hildarleik-
inn. Bárður hafði, einhverra hluta vegna, fal-
ið töskuna hennar. í henni hafði hann fundið
leynisímanúmer Ásu og hringt viðstöðulaust
um nóttina, með tilheyrandi „elskulegheit-
um“, uns Ása kippti símanum úr sambandi.
Þær höfðu setið drykklanga stung á kaffí-
húsinu „Korgur", og reifað vandamál Evu.
Klukkan var langt gengin í sex á þessum
sunnudegi og ilimögulegt að spjalla lengur
fyrir kliðnum í unglingunum. Það var orðið
tímabært fyrir þær að yfirgefa kaffihúsið.
Ása endurtók spurningu sína. „Fyrst hann
er ekki einu .sinni nýtiiegur í bólinu, hver er
þá forsendan fyrir þessu sambandi þínu?“
Eva sötraði síðasta kaffisopann úr bollan-
um. Áður en hún stóð upp frá borðinu, opn-
aði hún tösku sína og tók upp úr henni púður-
dós og spegil, og farðaði yfir marblettinn á
vinstra kinnbeininu, og svaraði með ástríðu-
þrunginni röddu: „Ása, ég elska hann.“
Höfundur fæst við ritstörf og hefur gefið út bók.
-I-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 30. SEPTEMBER 1995 5