Tíminn - 20.11.1966, Blaðsíða 6

18
TÍMUNLN
SUNNUDAGUR 20. nóvember 1966
JON SKAFTASON, alþm
■ :
Fyrir nokkru var auglýst, að
Bjarni Benediktsson héldi ræðu í
Varðarfélaginu í Reykjavík, er
Ihann nefndi „Á tímamótum vei-
geagni og vandræða."
Nafngift þessi vakti nolckra cft-
irtekt, því að þar þótti bregða
fyrir nýjum tón, sem ekki var
algengur úr herbúðum stjórnar-
liða, tón er bæri þess vott, að alll
stæði ekki jafn vel í málefnum
lands og þjóðar, eins og þeir
hafa þrástagazt á undanfarin ár.
=. í tilefni þessa langar mig til
þess að setja fraim nokkrar hug-
lfiðingar um stöðu sjávarútvegs-
ins í dag og þátt hans í búskap
landsmanna.
Velmegun undangenginna ára
má rekja að langmestu leyti, til
hins mikla síldarafla fyrir Austur-
landi og til hagstæðs markaðsverðs
é helztu útfluttum sjávarafuiðum
landsmanna. Ekki þarf djúpt að
skyggnast til þess að sannfærast
um þetta.
Útfluttar sjávarafurðir hafa um
langt árábii skapað 90-95% gjaid
eyristekna þjóðarinnar fyrir út-
f'"ttar vörur. Án mikils erlends
gjaldeyris byggir þjóðin ekki land
ið svo, að lífvænlegt megi telja í
samanburði við það, sem gerizt
rpeð nálægum menningarþjóðum,
én að þvi verður að stefna.
Ríkissjóður, sem á næsta ári
mun taka til sín nálægt 5 milljörð
um króna skv. fjárlagafrumvarpi
fyrir 1967 fær langstærstan hluta
þessara tekna með því að leggja
tolla á innfluttar vörur, sem keypt
ar eru fyrir þennan gjaldeyri og
stendur á þann hátt undir útgjöld
um vegna margvislegra fram--
kvæma og þjónustu.
Hin mikla og blómlega verzlun
og þjónusta, sem vaxið hefir risa-
skrefum í þjóðfélagi okkar sið-
ustu áratugina, byggist á því að
ráðstafa gjaldeyri þessum til marg
vislegra þarfa og jafnframt á
miklum auraráðum margra lan.ds-
manna, sem beint og óbeint hafa
þau frá síldaruppgripunum.
Þannig mætti áfram telja dæm-
in ef þurfa þætti. Þess er ekki þörf
Ég vil þó undirskrifa, til þess að
fyrirbyggja hugsanlegan misskiln
ing, að á þetta er einungis bent
ti! þess að undirstrika grundvall-
ar staðreynd í þjóðarbúskap okk
ar. sem málefnalegar umræður um
þh'ðmál verða að virða, cn ekki
tH þess að ala á stéttaríg, sem
nóg er af fyrir.
Þegar þetta er virt, er ljóst
hversu þjóðin öll á mikið undir
gengi sjávafútvegsins í nútíð og
um langa framtíð. Vegni honum
vel nýtur þjóðin þess öll en vegni
vel, nýtur þjóðin þess, en vegni
hpnum illa geldur hún þess á sama
hátt.
Ný viðhorf
Fyrir nokkru sprðust þau tíðindi
úi á meðai landsmanna, að nokk-
urt verðfall væri orðið á þýðingar
mildum framleiðsluvörum sjávar-
útvegisins.
Sérstafclega er verðfall tilfinn-
anlegt á lýisi og mjöli, sem á s.l.
ári var stærsti liðurinn í útflutn-
ingsframleiðslu okkar að verð
mæti tæpar 2.200 mffljónir króna.
En verðfall varð einnig nokkuð
á frystum fiski, sem á s.l. ári var
nasiststærsti liðurinn á útflutnings
framleiðslu okkar um 1.700 milljón
ir króna.
Verðbreytingar eru ekki óal-
gengar á sjávarafurðum, fyrst og
frnnst vegna þess hversu fram-
boð þeirra er misjafnt frá ári til
árs, sem fer eftir veiði. Ennfrem-
ur fjölgar þeim þjóðum stöðugt,
er leggja aukna áherzlu á fiskveið-
ar. Seim dæmi jiessa má nefna,
að árið 1956 var framleiðsla Peru
á fiskimjöli um 2.2% af heims-
framleiðsíunni en 1964 var hún
fcomin upp í 44.1%. Þannig hafa
veiðar Perúmanna á Anohovettu
stórfelld álhrif á verðlag lýsis og
mjöls fslendinga.
Þessar verðlækkanir komu ýms
um á óvari og þá ekki sízt sú
staðreynd, að sjáyárútvegur og
fisíkiðnaðurinn eru þess ekki megn
ugir að mæta þessum skakkaföll-
um eftir margra ára verðhækkun-
artímabil. Sem dæmi þessara verð
hækkana frá 1960 til 1965 nefni
ég, að frystur fiskur hefir hækk-
að um 45.4%, ísfiskur um 34.4%
saltfisíkur um 64.6%, skreið um
20.3% fiskimjöl og búklýsi 45%
saltsíld um 31.3% eða meðaltais-
hækkun um 45% miðað við gild-
andi gengi.
En sagan er það með ekki öll
sögð. Stórfelld aukning afla hefir
orðið á þessum tíma í ýmsum
greinum sjávarútvegsins. Meðal-
talsmagnaukning framleiddra sjáv
arafurða á framangreindu tírna
bili er 50.9%. í frystum fiski er
hún þó hverfandi eða aðeins 6.7%
en þeim mun meiri í síldarafurð-
um.
Þegar þessar staðreyndir eru
virtar anmans vegar og hinsvegar
aðsteðjandi erfiðleikar í mörg
um aðalgreinum útvégs og fisk-
iðnaðar sem sannariega ern nú
miklir, er ljóst, að meira er lítið
hefir farið úrskeiðis í þjóðfélag-
inu fyrst að svo er ástatt um
þann hinn græna meið íslenzks
atvinnulífs, sem búið hefir við
■hagstæð aflabrögð og viðskipta-
kjör svo til allt „viðreisnartima-
bfflð.“ Fer þá að verða torskil-
inn margendurtekin fullyrðing
Bjarna Benediktssonar, um að at-
vinnuvegimir standi sériega vel í
dag.
Sérstaða sjávarútvegsins
Sjávarútvegur og ifskiðnaður
búa við algjöra sérstöðu í atvinnu-
lífi landsmanna, að því leyti, að
nálega öll framleiðslan er seld í
samkeppni við aðrar þjóðir á er-
lendum mörkuðum. Heimamark-
aður er nálega enginn miðað við
hið gifurlega framleiðslumagn. Að
litlu leyti má finna hUðstæður frá
öðrum atvinnugreinum, því að
lítið eitt mun flutt úit af land-
búnaðar- og iðnaðarvörum og
nokfcur innlend iðnaðarfram-
leiðsla mun til, sem framleiðir
fyrir heimamaricað í samkeppni
við innflutta vöru en nýtur engr-
ar tollverndar. Svo er t.d. um
veiðarfæraiðnaðinn.
Yfir erlenda markaðsverðinu
ráða íslendingar litlu sem engu
og tilkostnaðurinn við framleiðsl-
una fylgir í stórum dráttum verð-
lagsþróuninni ahnennt í landinu,
sem stjómvöld landsins ráða
mestu um hver verður.
Staðreynd er, að verðbólga hef-
ir vaxið miklu örar hér síðustu
órin, en í nokkru viðskiptalanda
okkar í Evrópu og Norður Ame-
riku. Meðalhækkun verðlags hér
á landi á hverju ári yfir tímabilið
1960-1965 er 12.4% miðað við vísi-
tölu neyzluvöruverðlags. Á sama
tíma er árleg hækkun verðlagsins
í aðalviðskiptalöndum okkar frá
1.3% (Bandaríkin) í 5-6% (Dan-
mörk og Finnland). Þessi
óheiUaþróun hefir bitnað af fnll-
um þunga á sjávarútveginum.
Framleiðslukostnaðurinn hefir
vaxið risaskrefum frá ári til árs
og engar rekstursáætlanir staðizt.
sem dýr fjárfesting er byggð á.
verki þennan ósigur sinn, kennir
öðrum um ófarimar og situr van-
máttug og ráðalaus á valdastólun-
um og hindrar þannig, að aðstæð-
ur skapizt fyrir sterkri þingræðis-
stjórn, sem með árangri gæti veg-
ið að rótum meinsins.
Þessa geldur nú sjávarútvegur-
inn ffla og raunar flestir atvinnu-
vegir landsmanna-
Hráefnisskorturinn
Þær verðhækkanir á erlendum
mörfcuðum, sem áður er vikið að
hafa til þessa komið í veg fyrir,
almennar rekistursstöðvanir í út-
vegi og fiskiðnaði. Nokkur hag-
ræðing hjá vinnslustöðvunum hef-
ur og hjálpað til, en hún er þó
hvergi nægjanleg, fyrst og fremst
söikum skoris á lánsfé til hagræð-
ingar. Þessi almenna hagstæða þró
un viðskiptakjara er nú um sinn
a. m. k- stöðvuð. Ofan á það bætast
aukin vandræði við öflun hráefnis
til þeirra vinnslustöðva, er vinna úr
bolfiski og síversnandi afkoma
smærri báta og togara sem að
mestu leyti hafa aflað þess hrá-
efinis, er vinnslan byggist á. Hvem
ig á að bregðast við þessum vanda?
Að mínu viti er augljóst mál,
að ríkisvaldið verður að bregða
hér við Og koma til stuðnings.
Erfiðleikar þessir eiga að verul.-
leyti beint og óbeint rætur sínar
^iyn d niiom,
Það hlýtur að teljast frum-
skylda hverrar rikisstjórnaiv að
stjóma málefnum landsins á þann
vegir, að blómlegir atviunuveg
ir geti þrifizt í meðalárferði.
Góðæri ætti að auðvelda þetta og
gera fært að búa sig undir mogru
árin, sem vafalítið koma. Útflutn-
ingsatvinnuvegirnir, þola ekki þá
verðbólgu sem hér hefir orðið
síðustu árin.
Ríkisstjómin hefir reynzt þess
vanmegnug að ráða Við verðbólg-
una og játar það í heyrenda hljóði.
En húu neitar að viðurkenna í
í þeirri verðbólguþróun, er hér
hefur orðið undanfarandi ár og
við afleiðingamar verður sú ríkis-
stjórn að fást sem ábyrgð ber á
stjómarstefnunni. En þar þurfa
og fleiri að leggja hönd á plóg-
inn og ekki þá sízt þeir, sem í
þessum atvinnurekstri standa og
eiga mest undir því, hvernig hann
gengur.
Rekstursgnmdvöllur er nú ekki
til fyrir smærri bátana og togar-
ana. Tekjur þeirra af hækkandi
fislkveiði hrökkva ekki fyrir aukn-
um rekstursútgjöldum. Af athug-
sem gerð var af svokal.Iaðri
anefnd má sjá, að á tímabilinu
1962 til 1965 þá hækkaði fisk-
5ið minna en útgerðakosfnað-
og markaðsverð útfluttra sjav
furða hivorf um sig. Þetta þýddi
afkoma meðalbátsins var 13%
iri árið 1965 en hún var 1962
hefði fiskverð þurft að veca
o hærra 1965 til þess að jafna
tin.
littlhvað svipaða sögu hygg ég,
segja megi um iekstur togar-
a.
■essa öifugþróun í fiskveiðunum
rekja til óðaverðbólgunn-
til minnkandi afla og breyttra
ta á göngum síldarinnar. Sem
ni minnkandi aflabragða nefni
að á vetrarvertíð 1964 fisk-
: 393 bátar 234.146 lestir, en
etrarvertíð 1966 fiskuðu 397
ar 173.982 lesíir eða 60.164 lest
minna. Reynslan frá 1962
5 sýnir, að fiskfcaupendur hafa
i hæfckað ferskfiskverðið i
iræmi við hækkandi markaðs-
verð framleiðslu þeirra. Varla
verða þeir þess umikomnir við
lækkandi markaðsverð og hráefn-
isskort að brúa það bii, sem þann-
ig hefur myndazt.
Aukin hagræðing og skipulagn
ing er leitt gæti til betri nýting-
ar fískvinnslustöðvanna er mjög
aðkallandi en til þess þarf ríkls-
valdið að tryggja mikið lánsfé.
Rættur rekstur skapar skilyrði fj r
ir hærra hráefnisverði og á því
er brýn þörf.
Atbuga þarf vel, hvort hægt sé
að bæta afkomu fiskiskipa með
lækkun útgerðakostnaðar. Manna
kaup er stór liður í útgerðarkostn
aðinum, en fáir hygg ég að trúi
því, að rétt sé að lækka kaup
sjómannanna. Það er staðreynd, að
sjómannastéttin hefur ekki stækk
að í mörg ár. Ber slíkt ekki vott
um, að kjör sjómanna séu of góð.
Háar tekjur nokkurra síldveiði-
sjómanna, sem fengnar em með
mikffli vinnu og fjarvistum frá
heimilum sínum svo að mánuðum
slriptir gefa alls ekki rétta heild-
armynd um tekjux sjómanna.
Hitt er vafalitið vœnlegri leið
að flygja þróuninni í gerð veiði-
skipa og no<ta hagfcvæmustu veiði-
aðferðirnar hverju sinni, en á
siíkt er nú lagt mikið kapp með-
al erlendra fiskveiðiþjóða. Á þann
hátt mætti bæta hag útgerðarinnar
og 7 sjómanna í senn og auka
þar með hráefnisöflunina.
Annar útgerðarkostnaður en
mannakaup _ hefur stórvaxið undan
gengin ár. Ég hef lengi verið þeirr
ar skoðunar, að lækka mætti þann
lið með samræmdum aðgerðum,
útgerðanmanna og sjómanna
og meiri samstöðu þeirra mn
hagsmunamál sín.
Mér virðist ekki leika á því vafi,
að verzlun og þjónusta hérlendis
er miklu dýrari en vera þyrlti.
Fynst og fnemst stafar þetta af
skonti á samkeppni, sem leiðir
tíl ðhagkvæmra viðskiptahátta og
of hás verðlags: .
Forystumenn sjávarútvegsins,
og samtök þeirra ættu að athuga
vel hvort með samtökum og skipu
lagi megi ekki venulega lækka út-
gerðankostnað fiskiskipa með því
að knýja fram umbætur á þessu
sviði.
Fiskimiðin
Fiskimíðin uinb^erfis landið eru
sannkölluð gullkista, sem þjóðin
hefur ausið ómældum verðmaebim
úr. Að því megintakmarki ber að
stefna að nýta þau, eins vel og
möguiegt er án þess þó að rán-
yrkja þau.
Til þess að þetta megi takast,
verðum við m.a. að geta fylgzt
með ástandi helztu fiskistofnanna
og það gerum við bezt með því
að efla haf- og fiskirannsóknir og
leita samstarfs við aðrar þjóðir
þar um. Þetta hefur verið gert
að vissu marki, en hvergi nærri
uóg-