Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.1996, Page 4

Hættan
af „lærðum
öreigalýðu
Fyrsta starfsár Háskóla íslands árið 1911 voru
fastir kennarar háskólans 11 og stúdentar 45.
Næstu 30 árin fjölgaði föstum kennurum ein-
ungis um 3 meðan stúdentahópurinn fjórfaldað-
ist. Þessi „gleðilegi lífsvottur bakaði kennurum
Afstaða Jónasar frá
Hriflu var ljós. Hann
hafði m.a. látið þess getið
í þingræðu 1924 að tak
marka ætti aðganginn að
Menntaskólanum og
hann vildi koma í veg
fyrir Qölgun háskóla-
menntaðra manna.
Eftir JÓN ÓLAF ÍSBERG
hans árum saman þungar áhyggjur," segir
Guðni Jónsson prófessor í afmælisriti skól-
ans. Til þess að sporna gegn fjölguninni var
lagt fram frumvarp á Alþingi 1928. í frum-
varpinu fólst að bæta svohljóðandi máls-
grein við 17. gr. háskólalaganna: „Verði
aðsókn stúdenta að einhverri deild svo mik-
il að til vandræða horfi, að mati deildarinn-
ar, þá getur háskólaráðið, í samráði við
deildina, ákveðið, hve mörgum stúdentum
skuli veitt viðtaka það ár og með hvaða
hætti.“ Með þessu lagaákvæði hefði háskól-
inn haft fullan rétt til að takmarka aðgang
upp á sitt eindæmi, en þetta frumvarp varð
aldrei að lögum.
Sníkjudýrá
Þjóðarlíkamanum*
Upphafið að umræðum um fjöldatakmark-
anir á árunum 1927-1928 má rekja til bréfs
Guðmundar Hannessonar, þáverandi forseta
læknadeildar, til kennslumálaráðherra,
Magnúsar Guðmundssonar, í júní 1927.
Helstu atriði í bréfi Guðmundar voru að ekki
væri hægt að kenna fleiri nemendum en nú
væru í skólanum því til þess skorti húsnæði,
áhöld, lík og sjúklinga. Jafnframt reyndi
Guðmundur að sýna fram á að læknar væru
of margir og margir þeirra myndu neyðast
til þess að nota öll ráð til þess að geta lifað
af. „Mjer virðist þetta hljóta hafa þær afleið-
ingar, að læknastjettin fyrirgeri trausti sínu
og áliti, en sjúklingar verði hálfu ver settir
en nú gerist. Óþörfu læknarnir verða að
sníkjudýrum á þjóðarlíkamanum, líkt og
óþarfir lögfræðingar. Jeg tel þetta háska
bæði fyrir þjóðina og stjettina."
í bréfinu ijallar Guðmundur um aðstöðu
eða öllu heldur aðstöðuleysi til lækna-
kennslu. Ekki sé hægt að kenna nema í
Kueðja frá stúdentafjelaginu.
HUGMYNDIR um fjöldatakmarkanir eru ekki nýjar. Jónas Jónsson vildi
takmarka aðgang bæði að Háskólanum og menntaskólunum. Háskólamenn
og Stúdentafélagið sýna hug sinn á þessari teikningu Tryggva Magnússonar
úr Speglinum, þar sem stjórnarráðinu er reist níðstöng að fornum sið.
JÓNAS Jónsson frá Hriflu tók við embætti kennslu- og menntamálaráðherra
í ársbyrjun 1927 og hóf þá að „ræsta út fúlu lofti Menntaskólans í Reykja-
vík“. Afskipti hans af málefnum skólanna urðu mikil og margvísleg. Hér er
mynd sem Tryggvi Magnússon hefur teiknað og birtist á forsíðu Spegilsins í
október 1929: Jónas vegur og metur skólamenn og raðar þeim í „þekkingar-
stiga“. í útréttum armi sínum heldur hann á Sigurði Einarssyni dósent og
síðar presti í Holti.
mesta lagi tíu nemendum í einu nema hafa
fleiri hópa en það taki mikinn tíma og þá
nýtist vinnukraftar ekki sem skyldi og er það
„algerlega óviðunandi fyrir ríkið.“ Guðmund-
ur ræðir nokkuð þá kosti sem koma til greina
en kemst að þessari niðurstöðu: „Af tvennu
til sýnist mjer því sá kosturinn ráðlegri, að
takmarka nemendafjöldann, heldur en leggja
mikið í sölurnar, til þess að búa til miklu
fleiri lækna en landið þarfnast." Kjarni máls-
ins var offjölgun í læknastétt. í bréfinu eru
birtir útreikningar Guðmundar um lækna-
þörfina en hann telur að landið þarfnist
tveggja til þriggja lækna á ári en undanfar-
in ár hafi um fimm læknar útskrifast árlega.
Þegar þörfin var reiknuð út var eingöngu
miðað við starfsmenn ríkisins. Þeir sem voru
óþarfír voru sjálfstætt starfandi læknar og
Guðmundur vísar til þeirra þegar hann segir
að „læknastjettin fyrirgeri trausti sínu“ og
noti „öll ráð til þess að geta lifað“. Hann
vitnar til fjölda landa þar sem aðgangur að
læknadeildum háskóla sé takmarkaður, máli
sínu til stuðnings. Hann sagði jafnframt: „Þó
að jeg hafi hjer talað eingöngu um lækna-
efni, þá eru auðvitað aðrar deildir háskólans
lentar í líkum vandræðum og væri því mikil
þörf á því að allt þetta mál væri tekið til
athugunar í heild.“ Guðmundur fór fram á
fyrir hönd læknadeildarinnar að annað hvort
yrði aðgangur að deildinni takmarkaður eða
nauðsynlegu fé veitt til húsnæðis, áhalda
o.þ.h. svo hægt sé að kenna öllum sem að-
göngu fá.
Guðmundur Hannesson var formaður
Læknafélags íslands á þessum tíma og þar
komu þessi mál lítillega til umræðu í tengsl-
um við framhaldsnám kandídata á aðalfundi
um sumarið 1927. Fáir fundarmenn virtust
hafa áhyggjur af fjölgun lækna enda höfðu
þeir sem útskrifuðust nóg að starfa en tak-
markaðir möguleikar á framhaldsmenntun
og vöntun á kandídatsstöðum ollu meiri
áhyggjum. Umræðan um fjölgun lækna kom
ekki til umræðu á aðalfundi Læknafélagsins
1928 né öðrum aðalfundum á þessum árum,
að árinu 1927 undanskildu. Af því má ráða
að skoðanir Guðmundar Hannessonar og
samkennara hans í læknadeild um numerus
clausus hafi ekki átt uppi á pallborðið meðal
starfandi lækna.
„Bráð Nauðsyn Að
TakmarkaINNTÖKU“
í byijun september 1927 barst háskólaráð-
inu bréf frá Ólafi Lárussyni prófessor sem
þá var forseti lagadeildar og er bréfið sagt
lýsa sjónarmiðum deildarinnar. Þar segir
hann að „viðkoma" lögfræðinga hafi verið
alltof mikil á undanförnum árum og hin fá-
menna íslenska þjóð hafi ekki efni á slíku.
„Það er hrópleg sóun bæði á orku og fje,
þegar ungir menn og efnilegir veija dýrmæt-
um tíma og ærnu ije til náms, er þeim kem-
ur að litlu haldi síðar í lífinu." Ólafur lagði
til þijár leiðir til að koma í veg fyrir sóun,
þ.e. að takmarka stúdentafjöldann frá
Menntaskólanum, opna nýjar leiðir til fram-
haldsnáms eða takmarka aðgang að háskól-
anum. Forseti guðfræðideildarinnar, Sigurð-
ur P. Sívertsen, kannaði ástandið í sinni deild
og sagði að háskólinn fullnægði þörfum kirkj-
unnar enda hefðu að meðaltali útskrifast
3,25 kandídatar á ári og það væri passlegt.
Með allar þessar upplýsingar og tilskrif und-
ir hendinni átti rektor, Guðmur.dur Thorodd-
sen læknaprófessor, fund með nýja kennslu-
málaráðherranum, Jónasi Jónssyni frá Hriflu,
um þessi mál og hann „kvaðst fús til að vinna
með háskólaráðinu að heppilegri lausn þess“,
eins og segir í skýrslu rektors.
Þegar nýtt háskólaráð kom saman í byijun
október var þetta mál tekið á dagskrá og
þar var ákveðið að skjóta því til almenns
kennarafundar. Á kennarafundinum var
málið rætt „af miklu kappi“ og ákveðið var
að kjósa einn mann frá hverri deild „til þess
að athuga orsakir stúdentaviðkomunnar og
finna ráð við aðstreyminu að embættadeild-
um háskólans". í nefndina voru kosnir Sig-
urður P. Sívertsen úr guðfræðideild, Guð-
mundur Hannesson úr læknadeild, Magnús
Jónsson úr lagadeild og Ágúst H. Bjarnason
úr heimspekideild, auk rektors, Haraldar
Níelssonar guðfræðiprófessors. Nefndin
reiknaði út hve margir þyrftu að útskrifast
ár hvert til þess að fullnægja þörfum þjóðfé-
lagsins og niðurstaða þeirra var sú að þörf
væri á 4 prestum og 4 læknum ár hvert, 3
lögfræðingum og þriðjungi úr norrænufræð-
ingi, þ.e. einum þriðja hvert ár. Samkvæmt
þessum „einkennilega útreikningi“, eins og
Guðni Jónsson réttilega kallar hann, væri
nægilegt að um 50 stúdentar væru í háskól-
anum en þeir voru þá um 100 fleiri þannig
að ljóst var að eitthvað varð að gera.
Meðan þessi nefnd var að störfum barst
bréf til allra háskóladeilda frá kennslumála-
ráðherranum Jónasi frá Hriflu þar sem sagði
m.a.:
„Vegna endurtekinna umkvartana frá
merkum mönnum sem vinna við háskóla-
kennslu hjer í Reykjavík um það, að háskólinn
geti illa tekið á móti þeim stúdentafjölda, er
þangað leitar, vill landstjórnin spyijast fyrir
hjá háskóladeildinni um eftirfarandi atriði.
1. Hve marga nemendur hefir deildin nú?
2. Hve margir áður útskrifaðir úr deildinni
eru nú atvinnulausir?
3. Hve margir af nemendum úr deildinni
ættu á venjulegum tímum að geta fengið
atvinnu utan lands og innan ár hvert?
4. Má gera ráð fyrir að nemendur úr deild-
inni gangi inn í framleiðslustarfsemi, svo sem
búskap eða útgerð, ef þeir fá ekki vinnu hjá
landinu, og verður að álíta að námið við
háskólann hafi búið þá undir slík störf?
5. Álítið þjer yfirvofandi hættu á lærðum
öreigalýð?
6. Sje stúdentafjölgun of mikil, hver eru
þá ráð til að takmarka hana?
7. Hvað álítið þjer að deild yðar ætti að
útskrifa marga sjerfræðinga árlega, þegar
litið er á allar ástæður?"
Nefndin sem Háskólaráð hafði skipað skil-
aði greinargerð í lok nóvember og var hún
send ráðherra. Nefndaripenn töldu helstu
ástæður fjölgunar stúdenta vera: Flótta frá
líkamlegri vinnu, aðstreymi til bæjanna og