Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.1996, Qupperneq 6

Kalaallit N unaat
Land fólksins
AÐ ER undarlegt hversu Grænland virðist fjar-
lægt okkur íslendingum. Sjaldan hugsum við
um Grænland eða þjóðina sem þar býr en þeg-
ar svo ber við eru hugmyndirnar oft skrýtnar
og fullar af hindurvitnum. Raunin er sú að
Hópur mannfræðinema
úr Háskóla íslands fór til
Grænlands sl. vor og
skoðaði fornar slóðir
norrænna manna í Eystri-
byggð, sunnarlega á
vesturströndinni. Hér
segir hinsvegar frá því
sem fyrir augu bar á
Grænlandi nútímans, í
Qallaparadísinni Igaliko,
Brattahlíð, Hvalseyjar-
firði, Qaqortoq, Narsaq
og víðar.
Eftir EIRÍK H.
SIGURJÓNSSON og
KRISTÍNU ÁSTRÍÐI
ÁSTGEIRSDÓTTUR
Grænland er heillandi land og menningar-
saga íbúa þess er einstök og lærdómsrík.
Grænland allt er heimskautaland, ólíkt ís-
landi sem er sunnan heimskautasvæðisins.
Heimskautasvæðin miðast við að meðalhiti
hlýjasta mánaðar sé 10° C eða lægri. Þau
einkennast af stuttum sumrum og miklum
vetrarkuldum og er þvi gróður og dýralíf
þar með öðrum hætti en annars staðar.
Fyrstu íbúar Grænlands komu þangað
fyrir um 4000 árum. Menning þess fólks var
aðlöguð heimskautinu en í gegnum árþús-
undin breyttist menningin nokkuð og lagað-
ist enn betur að þeirri náttúru sem Græn-
land hefur að bjóða. Fólk sem tilheyrði svo-
kallaðri Thulemenningu kom til Grænlands
um árið 900 e.Kr., rétt um það leyti sem
Eiríkur rauði og föruneyti hans settist að í
landinu. Thulefólkið bjó fyrst á því svæði
sem Thule tilheyrir nú, þ.e. norðarlega á
vesturströnd Grænlands. Það notaði hunda-
sleða, kajaka (veiðibáta) og umiaka (konu-
og/eða flutningabáta) en þessir hlutir buðu
upp á hreyfanleika. Ennfremur byggði þetta
fólk sér smágerð hús úr grjóti og torfi sem
það bjó í yfir vetrarmánuðina og eru leifar
eins slíks húss m.a. við Bröttuhlíð.
Thulemenningin breyttist lítið fram á
þessa öld. Þeir Inúítar sem nú búa í Græn-
landi eru komnir af því fóiki sem bjó við
Thulemenninguna. Og þótt Thulemenningin
sé nú blönduð danskri menningu eru enn
víða leifar Thulemenningarinnar sjáanlegar,
t.d. í hugmyndaheimi og sögu Inúítanna auk
þess sem enn eru smíðaðir húðkeipar líkt og
í gamla daga og hundar eru látnir draga
sleða um ísbreiður. Reyndin er sú að Inúítar
hafa mikinn áhuga á gömlu menningunni
sinni og gera margt til að forða henni frá
gleymsku eða tortímingu.
Orðið Inuit (ísl: Inúítar) þýðir „fólk“ og í
eintölu er það Inuk (ísl: Inúki), „maður“.
Hópar fólks sem skylt er Inúítum kalla sig
líka „fólkið,“. Orðið eskimói er af sumum
talið komið frá indíánum í Norður-Ameríku
og að það þýði „hrákjötsæta." Ef til vill má
segja að orðið eskimói sé samheiti yfir þær
þjóðir sem búa eða bjuggu á heimskauta-
svæðunum, meðal annars Inúítana. En Inúít-
unum líkar ekki eskimóaorðið og minna stöð-
ugt á inúíta. Landið sitt, sem Eiríkur rauði
nefndi Grænland, nefna Inúítar Kalaallit
Nunaat, þ.e. „Land fólksins".
Undir lok maímánaðar 1995 fór hópur
mannfræðinema í vikuferð til Grænlands
undir ieiðsögn Haraldar Ólafssonar dósents
í mannfræði við Háskóla íslands. Græn-
lenska ferðaskrifstofan South Greenland
Tourism skipulagði ferðina og fulltrúi henn-
ar, Salik Hard, heimsótti ísland og kynnti
hópnum ferðatilhögunina til hlítar og leið-
beindi honum með útbúnað og fleira. í stuttu
máli var ferðatilhögunin á þá leið að heim-
sóttir yrðu fjórir staðir á Suður-Grænlandi.
Flogið yrði til Narssarssuaq í botni Eiríks-
íjarðar en þar biði bátur sem flytti hópinn
til Narsaq. Dvalið yrði þar í tvær nætur en
síðan lægi leiðin til Qaqortoq. Eftir þriggja
daga dvöl þar myndum við sigla til Igaliko
með viðkomu í Hvalseyjarfjarðarkirkju.
Endapunkturinn yrði sleginn í Bröttuhlíð og
gist þar í eina nótt áður en haldið yrði heim
á leið.
I þessari grein verður stiklað á nokkru
því sem hópurinn upplifði.
Til Kalaallit Nunaat
Þegar flugvélin tekur að nálgast áustur-
strönd Grænlands má sjá ís með ströndum
landsins svo langt sem augað eygir. Og ísinn
þéttist er nær dregur landi. Við strönd Græn-
lands mætast svo ísinn og háreist gráleit
fjöll. Inni á milli ljallanna sjást víða ístungur
skriðjökla en af ísbreiðunni miklu sem ein-
kennir Grænland renna óteljandi skriðjöklar
niður milli stórskorinnar strandarinnar. Þar
sem skriðjöklarnir renna í sjóinn lyftast þeir
og brotna í óteljandi ísjaka. Þetta ferli er
sífellt virkt. Um 90% allra ísjaka á norður-
hveli jarðar eiga upptök sín í þessum græn-
lensku jökultungum og við Diskóflóa á vest-
urströndinni verða til stærstu ísjakarnir,
sumir allt að 100 metrar upp úr sjó.
Þegar flogið hefur verið yfir ísjakafjöldann
úti fyrir austurströndinni og yfir fjöllin og
skriðjöklana við ströndina tekur við slétt
ísbreiðan sem teygir sig norður út fyrir sjón-
deildarhringinn. Isbreiðan er um 1,8 milljón
ferkílómetrar og þykkust um miðbikið, um
3200 metrar. Til samanburðar má geta þess
að Vatnajökull er um 8.400 ferkílómetrar
og þykkastur um 1000 metrar. Við vestur-
ströndina er ísinn ekki jafn þéttur og við
austurströndina þótt víða séu ísjakaslæður
í fjörðunum.
Fyrsti áfangastaðurinn átti að vera Narss-
arssuaq í botni Eiríksfjarðar en vegna þoku
var ekki hægt að lenda þar svo flogið var í
um klukkustund norður eftir vesturströnd-
inni til Syðri-Straumfjarðar. I seinni heims-
styrjöldinni byggðu Bandaríkjamenn þijár
flugbrautir í Grænlandi sem þjónuðu milli-
lendingum milli Labrador og íslands. Braut-
unum var valin þannig staðsetning að ávallt
væri hægt að nota eina þeirra þótt tvær
þeirra væru lokaðar vegna veðurs. Þannig
voru byggðar brautir í Ammasalik á austur-
strönd Grænlands og í Syðra-Straumfirði
og Narssarssuaq á vesturströndinni. Og
reyndin er sú að þær eru sjaldan lokaðar
allar í senn vegna veðurs.
Flugvélin renndi sér niður milli fjalla og
inn Syðri-Straumfjörð og settist á flugbraut-
JÖKULTUNGUR teygja sig frá
ísbreiðunni niður á milli granít-
fjalla. ísinn sverfur og mótar land-
ið og firðirnar dýpka. Myndin er
tekin nærri Eystri-byggð.
ina. Þegar út úr vélinni kom mætti okkur
mikill hiti og framandi fólk. Andlit margra
voru asísk ásýndum þótt sumir væru bland-
aðir. Engu var líkara en við værum komin
langt suður tii Asíu, en þó vantaði ýmislegt
inn í myndina s.s. eins og þróttmikinn græn-
an gróður og raka í loftið auk þess sem ísjak-
ar úti fyrir ströndinni stungu í stúf.
Við biðum úti við litla flugstöð Syðri-
Straumfjarðar ásamt mörgu fólki eftir því
að þokunni í Eiríksfirði létti. Eftir þriggja
stunda sólbað hóf svo stór Boeing-fugl Flug-
leiða sig til flugs á ný og tók stefnuna á
Narssarssuaq.
Narssarssuaq
Flugbrautin í Narssarssuaq var mest not-
uð í seinni heimsstyrjöldinni af þeim þremur
flugbrautum sem Bandaríkjamenn byggðu í
Grænlandi. Þar byggðu þeir skála ýmiskon-
ar, ratsjárstöð og bryggju og á stríðstíman-
um var þarna bandarískt herstöðvarsamfé-
lag. í Kóreustríðinu byggðu þeir upp spítala-
bragga skammt frá flugstöðinni en svo virð-
ist sem spítalinn hafí aldrei verið notaður.
Danir tóku alfarið við stöðinni árið 1958 og
fljótlega var hafist handa við að fjarlægja
skálana og ýmsa hluti sem tilheyrðu stríðs-
tímanum. Enn má þó sjá steyptar einingar
síðan úr stríðinu og hótelið við Narssarssuaq
og flugstöðin er hvort tveggja frá stríöstím-
anum, a.m.k. að hluta.
Handan fjarðarins, skammt frá þeim stað
sem Bandaríkjamenn völdu brautinni, kaus
Eiríkur rauði sér bólstað fyrrum sem hann
nefndi Brattahlíð. En Brattahlíð var síðasti
viðkomustaður okkar í þessari ferð og verð-
ur því sagt frá honum síðar.
Narsaq
Frá Narssarssuaq í botni Eiríksfjarðar
þarf að fara með bátum eða þyrlum til ann-
arra staða. Næsti bær frá flughöfninni í
Narssarssuaq er utarlega í Eiríksfirði, yst á
Dýrnesi. Bærinn heitir Narsaq, sem þýðir
„Sléttan", og var næsti áfangastaður okkar.
Frá Narssarssuaq fór hópurinn með litlum,
fallega máluðum stálbáti, Sapangaq að
nafni, eða „Perlunni", sem danskur skip-
stjóri, Erling að nafni, stjórnaði. Skipstjórinn
sagðist hafa dvalið í Grænlandi í 29 ár og
talaði með áfergju um náttúru Grænlands.
Siglingin frá Narssarssuaq til Narsaq tók
MANNFRÆÐINEMAR úrHáskóla íslands virða
fyrir sér stórbrotið landslag Grænlands.
Myndirnar tók Eiríkur H. Sigurjónsson nema annað sé tekið fram..
VIÐ NARSSARSUA Q. Nær eru nokkrir ísjakar komnir á land en handan fjarð-
arins eru beitilönd. Örskammt frá þessum stað valdi Eiríkur rauði sér bólstað
og nefndi Brattahlíð.