Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1996, Blaðsíða 7

LANDSLA GSMÁLARINN Frederik Sædring, 1832, olía á léreft, 42,2x37,9sm.
í eigu Hirschsprungssafnsins.
EINN AF litlu turnunum á Friðriksborgarhöll, olía á iéreft, um 1835, 177x162
sm. Ríkislistasafnið í Kaupmannahöfn.
SJÁLFSMYND, um 1833, olía á léreft, ÚTSÝNI frá uppfyttingunni við Svörtutjörn móti Norðurbrú, olía á
42x35,5 sm. léreft, 53x71,5 sm. Ríkislistasafnið í Kaupmannahöfn.
Ríkislistasafnið í Kaupmannahöfn.
arar aldar í málaralist, grafík og myndhöggi.
Sú ríka tilhneiging Köbkes, að lifa sig inn
í nánasta umhverfi eftirgera og upphefja
það kom snemma fram og fylgdi honum
alla tíð, það var ekki aðeins að hann héldi
sig að innan ákveðins og afmarkaðs radíus-
ar, heldur var hann svo heimakær að hann
fór ekki úr föðurhúsum fyrr en 19 ára og þá
í ferðalag með vini sínum til Árósa. Þá
málaði hann öðru fremur fjölskyldumeðlimi
sína, frændur og frænkur, og einni þeirra,
Susanne Cecilie Köbke, giftist hann 1837.
Ungu hjónin fóru ekki langt, heldur fengu
séríveru í enda stóra hússins við Bleiku-
tjörn. Ævintýralöngun og útþrá blundaði
þó í hinum unga listamanni, en það kemur
helst fram í málverkum hans, því yfir þeim
er einhvern veginn svo fjarlægur blær, sem
hann skynji mikilleikann í nálægðinni. Þann-
ig málar hann ósköp hversdagslega viðburði
með einhverri yfirskilvitlegri og háleitri
nálægð. Um leið og tíminn eins og stendur
kyrr, vatnið rétt gárast, gróður og tijákrón-
ur bærast varla, skynjar skoðandinn í hinum
sannverðugu náttúrulýsingum óræðar upp-
hafnar víddir í núinu, eins og handan alls
. sem er. Gott dæmi um þetta er myndin
í „Útsýni frá uppfyllingunni við Svörtutjörn"
i Sortedamssöen (1838), sem konunglega
I málverkasafnið, nú ríkislistasafnið, festi sér
i árið eftir.
i Málverk Köbkes af afmörkuðum mynd-
: efnum í umhverfinu, sem hann málaði aftur
l og aftur, voru eins og ferðalög á vit hins
i óþekkta og á þann hátt var hann landkönn-
i uður og eins og hillti í ævintýrið á myndflet-
i inum. Jafnframt því sem allt er í jafnvægi
í þessari mynd er rétt aðeins vikið út frá
miðlægri, samhverfri myndbyggingu, lóð-
rétt flaggstöngin, sem fær framhald í
bryggjustöplinum, sker og afmarkar mynd-
flötinn í tvo hluta. Hér er komið gott dæmi
um rómantíska stílinn og hina sérstöku for-
tíðarþrá í anda þeirra félaga, Norðmannsins
J.C. Dahl og Þjóðveijans Caspar David Fri-
edrich, sem báðir störfuðu í Dresden og
urðu prófessorar við akademíuna þar. Dahl
hafði numið við akademíuna í Kaupmanna-
höfn, en sneri sér frá akademískum skóla-
lærdómi og rannsakaði upp á eigin spýtur
niðurlenska sautjándu aldar málara, til að
mynda Meindert Hobbema, Aert van der
Neer og Jacob van Ruisdael áður en hann
settist að í Dresden. Það skýrir margt en
tekur ekki sérkenni annarra málara svo sem
Köbkes frá þeim. Árið 1838 verður einnig
vendipunktur í list Köbkes, því í ágústmán-
uði heldur hann ásamt vini sínum skreyti-
málaranum G.C. Hilker í námsferð til Ítalíu.
Áfangastaðirnir segja dijúga sögu, en þeir
voru Berlín, Dresden, Miinchen, Niirnberg,
Regensburg, Salzburg, Innsbruch, Verona,
Padua, Venedig, Ravenna, Bologna, Flórenz
og Siena. Komu þeir fyrst á áfangastaðinn
Rómaborg í desemberlok svo víða hafa þeir
litið í kring um sig og þar dvelur Köbke
næstu fimm mánuði. I maímánuði næsta
ár heldur Köbke enn sunnar og nú til héraðs-
ins í nágrenni Napoli, eftirgerir freskur frá
uppgreftrinum í Pompei á Þjóðminjasafninu
og dvelur lengri tíma á Capri. Árið 1840
málar hann í Pompei, heldur svo til Rómar
og um Miinchen áleiðis til Danmerkur í
ágúst. Heim kominn er hann fullur athafna-
þrár og sköpunargleði og málar margs kon-
ar myndefni frá Italíu næstu árin jafnframt
því sem kona hans elur honum tvö börn.
Hann er viðurkenndur hæfur til að gerast
meðlimur Akademíisins og fær það verkefni
að mála ákveðið myndefni frá Capri því til
staðfestningar, en verkið dregst á langinn
og hann fullgerir það fyrst 1846. Árið 1843
deyr faðir hans og tveim árum seinna leys-
ist heimilið við Bleikutjörn upp og Köbke
málar síðustu myndir sínar þaðan, flytur
svo á Friðriksborgargötu 5. Á þessum tíma
vinnur hann að skreytingum í Thorvaldsens-
safninu og er einn þeirra sem lýstu loftin í
nokkrum sölum safnsins.
Kannski hefur Köbke ekki málað verkefn-
ið, sem átti að gera hann að meðlimi Aka-
demíisins, af nægilegri sannfæringu eða
hinir háu herrar misstigið sig illa, sem hafði
svo sem gerst áður, en það gerðist að mynd-
inni var hafnað er hún var lögð fram 1846.
Árið eftir sýnir hann í síðasta skipti á Charl-
ottenborg og er myndefnið sótt til Pompei
og 7. febrúar 1848 deyr hann af lungna-
bólgu tæplega 38 ára að aldri. í desember-
máuði eru verk hans seld á dánarbúsupp-
boði og fara að stórum hluta til málaravina
hans og fjölskyldu. Kona hans, Súsanna
Cecilie, lést svo vorið eftir.
Köbke var málari hinna litlu mynda og
hins smáa í tilverunni, hann þurfti einungis
að flytja sig fáein skref til að fínna nýtt
ferskt og verðugt viðfangsefni. Fór sára-
sjaldan út fyrir mörk Kaupmannahafnar,
og þá gjarnan til Hilleröd til að teikna og
mála Friðriksborgarhöll. Það er merkiiegt
að hann átti það til að mála litlar myndir
af mikilfenglegu útsýni, en stórar af ein-
angruðu myndefni eins og litlu turnunum á
Friðriksborgarhöll. Þá málaði hann ósköp
venjulegt grindverk af slíkri innlifun að yfir
því er svipuð reisn á myndfletinum og forn-
um rómverskum súlum. Köbke lifði viðburð-
arsnauðu lífi, barst lítið á, málverk hans
urðu ekki mörg og hann naut aldrei mikill-
ar hylli meðan hann lifði.
Að ég kaus þá leið að rekja lífshlaup
málarans á svo ágripskenndan hátt stafar
af því að hann er mikið til óþekktur hérlend-
is nema í þröngum hópi, helst þeirra sem
numið hafa myndlist í Kaupmannahöfn auk
nokkurra sérvitringa með áhuga á eldri
danskri list. En skyldi þeim ekki vera líkt
farið og mér og í raun mörgum löndum
hans, sem fyrst varð staða hans í danskri
list ljós með þessari sýningu? Danir hafa
eins og aðrar þjóðir verið seinheppnir með
viðurkenningu á sínum bestu málurum sbr.
Vilhelm Hammershöi og ég fylgdist með
því vorið 1951 er haldin var stór yfirlitssýn-
ing á verkum hins nýlátna málara, Vilhelm
Lundström, á Charlottenborg er menn gerðu
sér í fyrsta skipti ljóst hvílíkur öndvegismál-
ari hann hafði verið.
Það er allt annar handleggur, að sjá
æviverk málara samankomið á einum stað
en nokkrar myndir á söfnum hér og þar og
fæstir ef nokkrir samtíðarmanna Köbkes
bjuggust við að sól hans myndi rísa jafn
hátt og raun hefur orðið á. í raun tók hún
fyrst að rísa er listsögufræðingurinn Emil
Hannover gaf út bók um Köbke 1893 með
skrá yfír verk hans. Hinn merki listsögu-
fræðingur var svo lánsamur, að þá voru enn
nokkrir samtíðarmanna listamannsins á lífí,
sem þekktu til hans og gátu veitt honum
verðmætar upplýsingar um persónu hans.
Þá kom út bók efír Mario Krohn um verk
Köbkes 1915 og forstöðumaður ríkislista-
safnsins, Karl Madsen, gaf út bók með teikn-
ingum hans 1929. Það mun þó hafa verið
hin andríka og djúphugsaða ritgerð hins
síðasttalda í 1. hefti árbókar listasfnsins frá
1914, sem færði gild rök að þ.ví að Köbke
væri einn af mestu málurum þjóðarinnar,
og það var einmitt hinn sami Madsen, sem
skipaði Hammershöi á bekk með mestu
þálifandi málurum þjóðarinnar.
Sýningin á Ríkislistasafninu var mikil
opinberun fyrir mig og undirstrikaði ræki-
lega að menn þurfa ekki endilega að fara
langt til að fínna verðugt viðfangsefni, öllu
skiptir myndrænt andríki listamannsins. Að
vísu skerpti Ítalíudvölin formskyn Köbkes,
svo sem seinni tíma myndir frá heimaslóðum
eru til vitnis um. En djúpsæu lifanimar frá
heimaslóðum eru að mínu mati mun upp-
runalegri og persónulegri en nokkuð það
sem hann málaði á Ítalíu og undir áhrifiim
frá ítalskri list. Úrval verka frá sýningunni
mun að öllum líkindum verða sýnt í Þjóð-
listasafninu í Berlín og Þjóðlistasafninu í
Washington á næsta ári.
Framkvæmdin er enn ein sönnun þess,
að Danir hafí verið mjög samstíga þróuninni
sunnar á meginlandinu og að dönsk arfleifð
í myndlist teljist ein sú merkasta í Evrópu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11.MAÍ1996 7