Lesbók Morgunblaðsins - 20.07.1996, Qupperneq 6

I
i.
Morgunblaðió/Golli
HILDIGUNNUR Halldórsdóttir og Sólveig Anna Jónsdóttir.
Sumir fara í golf aðrir
halda tónleika
HVERJAR ERU
SÖNGGY^J-
URNAR
HILDIGUNNUR Halldórsdóttir fiðluleikari
og Sólveig Anna Jónsdóttir píanóleikari
leika á tónleikum á Listasumri á Akureyri
í Deiglunni á morgun kl. 20.30 og á þriðju-
dagstónleikum í Listasafni Siguijóns Ólafs-
sonar næstkomandi þriðjudag kl. 20.30. A
efnisskránni eru verk eftir W.A. Mozart,
Anton Webern, Johannes Brahms og Johan
Svendsen.
Hildigunnur og Sólveig léku fyrst saman
á Reykhólum á Barðaströnd sumarið 1994
sem þátttakendur í Heilsubótardögum sem
þar fara fram á hveiju sumri. „Eftir það
hófum við samstarf og æfðum reglulega
allan síðasta vetur. Okkar samstarf er í
raun tómstundastarf því við erum báðar
uppteknar í öðru,“ sagði Sólveig Anna.
„Sumir fara í golf á sumrin en við höldum
tónleika,“ bætir Hildigunnur við.
Þetta eru fyrstu tónleikar þeirra saman
og þær eru hæstánægðar með efnisskránna
enda gera öll verkin báðum hljóðfærum
jafnhátt undir höfði. „Sónata K.454 í B -
dúr eftir Mozart er ein hans viðamesta
fyrir þessa hljóðfærasamsetningu og þar
er mikið jafnræði með hljóðfærunum. We-
bern er þekktur fyrir að segja sem mest
með sem fæstum orðum og verk hans eru
mörg mjög stutt. Þessi sem við spilum eru
hálfgerð örverk og kallast fjórir þættir
fyrir fiðlu og píanó op. 7. Þau taka saman-
lagft um fimm mínútur í flutningi. Þar kann-
ar tónskáldið hin ýmsu blæbrigði hljóðfær-
anna til hins ítrasta og stillinn er mjög ólík-
ur verkum hinna tónskáldanna. Sónata
Brahms i G dúr op. 78 er mjög ljóðræn og
rómantísk, samin upp úr tveimur sönglög-
um hans og verk Svendsens er háróman-
tískt,“ sögðu Sólveig og Hildigunnur um
efnisskránna. Þær kváðust hafa skemmt
sér vel við undirbúning tónleikanna og
sögðu það nauðsynlegt að fá tækifæri til
að flytja efnisskránna tvisvar enda Iiggi
mikil undirbúningsvinna að baki.
Á þriðjudagstónleikunum munu þær að-
eins leika þijú af ofangreindum verkum.
Rómansa op. 26 eftir Johan Svendsen verð-
ur aðeins leikin á tónleikunum á Akureyri.
SVIÐIÐ er Caracalla í Róm.
Áhorfendur hafa þurft að
fóma ýmsu til að skrapa sam-
an fyrir miðanum, sem kostar
um 45.000 ísl. kr. en sagt er
að tónlistarmennirnir þrír sem
.koma fram, þiggi hver um 4,5
milljónir fyrir kvöldið. Sjón-
varpsrétturinn hefur verið seldur til 64 landa
og búist er við að allt að einn milljarður manna
fylgist með þegar Zubin Metha lyftir tónsprot-
anum og þijár þekktustu sópransöngkonur
heims stíga á svið, þær Jessye Norman, Kiri
Te Kanawa og Kathleen Battle.
Þessi hefur ekki orðið raunin en óhætt er
að fullyrða að slikur atburður myndi án efa
draga að sér gífurlega athygli. Hvort það er
raunhæft að telja að af honum geti orðið er
svo annað mál, en fyrir þremur árum lögðu
nokkrir bjartsýnismenn drög að svipuðum tón-
leikum og lýst er að ofan, að sögn markaðs-
stjóra sígildu deildar Warner-útgáfunnar. Hins
vegar tókst ekki að ná samningum við söng-
konumar og því varð ekki af kvenkynsútgáfu
af tenórunum þremur, sem hafa slegið svo
rækilega í gegn.
Hverjar yrðu fyrir valinu?
Sígildi tónlistarheimurinn iðar jafnan af
sögusögnum um að nú sé komið að því að
kalla helstu gyðjur sígildrar tónlistar saman.
Það hefur ekki tekist og þykir mörgum furða,
þar sem útgáfufyrirtækin sem söngvararnir
eru á mála hjá, miða að því að fá sem mesta
og besta kynningu og hvað yrði betur til þess
fallið en slíkir stórtónleikar?
Paul Moseley, markaðsstjóri Decca-útgáf-
unnar, telur að ein aðalástæða þess að ekki
hefur orðið af stórtónleikum sópransöng-
kvenna sé sú að ekki Iiggi fyrir hverjar eigi
að koma fram á slíkum tónleikum. Ólíkt því
sem gerist í tenórheiminum, þar sem enginn
vafi sé á því hveijir séu mestir og bestir, þá
verði menn að byija á því að spyija sig hveij-
ar séu gyðjurnar, dívurnar?
Díva er sú sópransöngkona sem hefur
dramatíska og svo sérstæða rödd, að hún þekk-
ist um leið og söngkonan hefur upp raust sína.
Þetta er mat Jeremy Cáulton, yfírmanns Sony
Classics. Hann segir Maríu Callas hafa verið
hina einu sönnu sönggyðju þrátt fyrir að hún
hafi ekki haft fegurstu söngröddina. „Helsti
keppinautur hennar, Renata Tebaldi, söng ynd-
islega en rödd hennar heillaði áheyrendur ekki
á sama hátt og rödd Callas," segir Caulton.
Það var ekki aðeins röddin sem átti sinn þátt
ÞRJAR?
Hin sanna sönggyöja
veröur aö eiga drama-
tískt lífshlaup oghegöa
sér eins oghún sé ekki
aö öllu leyti pessa heims
í að skapa frægð Callas, hún hafði einstakt
lag á því að sveipa líf sitt ákveðinni dulúð.
Einna þekktast var ástarævintýri hennar með
gríska skipakónginum Onassis, sem lét hana
sigla sinn sjó þegar hann hitti Jackie Kennedy.
Hámarki náði dulúðin er Callas lést úr hjartaá-
falli aðeins 54 ára gömul. Hin sanna söng-
gyðja verður að eiga dramatískt lífshlaup og
hegða sér eins og hún sé ekki að öllu leyti
þessa heims.
Erfidar söngkonur
Og dívan má gjarnan vera „erfið“ og kröfu-
hörð. Callas olli mörgum tónleikahöldurum
hugarangri með því að hætta við tónleika á
síðustu stundu. Nefna má 19. aldar söngkon-
una Nellie Melba, sem hleypti engum inn í
búningsklefann sinn þó að hún væri erlendis
í langan tíma. Eða Montserrat Caballé, sem
útgáfustjóri EMI bað um að fara í megrun.
„Nei, ég held ég borði bara meira,“ var svar-
ið. Jessye Norman, sem er ákaflega viðkvæm
fyrir öllum athugasemdum um vaxtarlag sitt,
hótaði á síðasta ári að fara í mál við Classic
CD tímaritið sem hafði birt örlitla klausu um
að Norman hefði fest sig í dyrum vegna um-
fangsins. Þá þykir það hægara sagt en gert
að starfa með Kathleen Battle. Þegar hún
sagði upp samningi sínum við Metropolitan-
óperuna í New York, létu nokkrir söngvarar
og hljóðfæraleikarar við húsið prenta boli þar
sem á stóð „I survived the Battle" (Ég lifði
orrustuna/Battle af).
Ekki eru þó allar sópransöngkonur með
mikið skap. Kiri Te Kanawa þykir einkar blátt
áfram og samvinnuþýð og viljug til að aug-
lýsa hinar ólíklegustu vörur. Hefur hún þess
vegna verið kölluð drottning Rolex-úranna og
auglýsingaskiltanna.
Sú unga söngkona, sem teljast verður lík-
legust til að verða sönggyðja á heimsmæli-
kvarða, er rúmenska sópransöngkonan Angela
Gheorghiu, sem sló í gegn svo um munaði í
hlutverki Violettu í La Traviata í Covent Gard-
MISSKILINN SNILLINGUR
Fremsta tónskáld Svía er almennttalió Franz Berw-
ald, aó minnsta kosti nú er 200 ára afmæli hans
nálgast. ARNI MATTHIASSON kynnti sér ævi þessa
merka tónskálds, sem framfleytti sér meó bæklunar-
lækningum og glervinnslu, því landar Berwalds
höfóu ýmigust á tónsmíóum hans.
FRANZ Berwald er almennt viður-
kenndur sem mesta tónskáld Svía,
ekki síst nú um stundir, en 200
ára afmæli hans er 23. júli næst-
komandi. Samlandar hans og
samtímamenn hans áttu þó erfitt
með að meta hann að verðleikum
og svo fór að ævistarf hans varð
að stórum hluta annað en tónsmíðar. Hann
naut virðingar í Austurríki og víðar meðal
þýskumælandi þjóða, hlotnaðist sá einstaki
heiður að vera kjörinn í Salzburg Mozarteum,
en Svíar vildu lítið með hann hafa, og það var
ekki fyrr en skömmu fyrir andlátið að hann
fékk sæmandi kennarastöðu eftir að hafa fram-
fleytt sér og fjölskyldu fyrst með bæklunar-
lækningum og síðar sem framkvæmdastjóri
glerverksmiðju.
Franz Berwald var af þýsku bergi brotinn,
fæddur í Stokkhólmi 23. júlí 1796. Þrátt fyrir
augljósa tónlistarhæfíleika fékk hann litla til-
sögn, lærði þó á fiðlu hjá föður sínum, og starf-
aði við fiðluleik, var meðal annars í hallarhljóm-
sveit konungshirðarinnar. Hann virðist hafa
byijað að semja tónlist um líkt leyti og senni-
legt að hann hafi fengið tilsögn í tónsmíðum
hjá stjórnanda hljómsveitarinnar, J.B.E.
Dupuy. Fyrsta eiginlega tónverk Berwalds sem
spumir fara af er hljómsveitarsvíta sem hann
skrifar um í bréfi 1817, en hún er glötuð. Á
næstu árum fór hann að semja af krafti og
fékk ýmis verkefni, meðal annars kantötur
fyrir konunglegar hátíðir. Þrátt fyrir það fengu
verk hans dræmar undirtektir gagnrýnenda,
sem helst kvörtuðu yfir frumleika þeirra, þau
væru of erfíð áheyrnar og ekki nóg um ljúfar
laglínur, og umsókn hans um ferðastyrk að
leita sér frekari menntunar var hafnað. Berw-
ald lagði þó ekki árar í bát og hélt þeirri sann-
færingu sinni að liann væri snilldar tónskáld
alla ævi; árið 1829 lét hann að því liggja að
ópera hans Lenonide myndi koma öllum til að
gleyma Fidelio Beethovens. Slík framkoma var
ekki vel til þess fallin að koma honum í mjúk-
inn hjá leiðandi listamönnum Svíþjóðar og
þegar Berwald fékk loks farareyri þóttist hann
heppinn að sleppa úr sveitaþorpinu Stokkhólmi.
Til Berlinar aó semja óperur
Berwald hélt til Berlínar að semja óperur,
aukinheldur sem honum tókst að komast upp
á kant við Mendelssohn. Ekki fengu óperumar
betri viðtökur en fyrri verk og á endanum
stofnaði Berwald bæklunarlækningastofnun
sem byggðist á hugmyndum færustu vísinda-
manna sem hann endurbætti, enda hafði hann
sannfærst um gagnsemi líkamsæfinga við
bæklunarlækningar. Berwald þótti hrokafullur
og stirfinn þegar tónlist var annars vegar, en
hann kom fram við sjúklinga sína af kurteisi
og tillitssemi, veitti fátækum ókeypis læknis-
hjálp og ávann sér virðingu og traust læknis-
menntaðra fyrir gagnsemi lækningaaðferða
sinna. Stofnunin náði mikilli hylli og góðum
árangri. Eftir sex ára velgengni seldi Berwald
stofnunina, fluttist til Vínar og hóf að semja
af kappi. Þar var honum vel tekið og vinsam-
legar móttökur gagnrýnenda urðu til þess að
hann ákvað að snúa aftur til Svíþjóðar 1842.
Landar hans voru þó ekki á sama máli, ef eitt-
hvað vom þeir kuldalegri en forðum. Fyrsta
sinfónían, Sinfonie sérieuse, sem er meðal
helstu verka Berwalds, þótti Stokkhólmsbúum
ekki merkileg tónsmíð og óperan Modehandi;
erskan, sem fmmflutt var 1845, kolféll. Á
næstu árum lagði Berwald land undir fót, ferð-
aðist meðal annars til Parísar, Vínar og Salz-
borgar, þar sem hann var valinn í Mozarteum
eins og áður er getið. 1849 sneri hann enn
aftur til Svíþjóðar en hlaut ekki þá stöðu sem
hann hafði vænst sem tónlistarstjóri við Upp-
salaháskóla.
1850 réðst Berwald sem framkvæmdastjóri
glerverksmiðju og keypti á endanum hlut í
verksmiðjunni, aukinheldur sem hann hleypti
af stokkunum sögunarmyllu. Honum gafst
ágætur tími til tónsmíða þar sem hann dvaldi
í Stokkhólmi yfir vetuma og samdi meðal ann-
ars píanóverk sem hann tileinkaði Liszt, en
þeim varð vel til vina og Liszt stappaði í hann
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. JÚLÍ 1996