Lesbók Morgunblaðsins - 19.07.1997, Blaðsíða 6

L
i
tónlistarmennina, söngvarana, dansarana, sög-
una, arfinn, uppbygginguna og vonandi líka
starfsandann. Nú er það okkar starf að fá
nýtt samningskerfi til að virka hvetjandi, jafn-
vel þótt það feli í sér nýjar áherslur eins og
t.d. það, að sú tíð er liðinn þegar maður fékk
ráðningu á Bolshoj og gat reiknað með að fá
að bera beinin hér. Nú verður fólk að vinna
hörðum höndum, það er um líf eða dauða leik-
hússins að tefla. Því fleiri sem sinna sínu starfí
þeim mun minni tími gefst til samsæris og
átaka. Við þurfum ekki á ráðabruggurum,
slúðrurum né svefngenglum að halda. Við þurf-
um skapandi félagsskap og ég trúi því að við
séum á réttri leið. En eins og þú skilur stend-
ur margt og fellur með því hvenær viðbygging-
in verður tilbúin og vinnan við endurbyggingu
gamla leikhússins getur hafist á fullu. Við
stefnum að mörgum hlutum samtímis, sem að
sjálfsögðu er erfítt. Eftir fjögur ár get ég svar-
að því, hvort okkur hefur tekist ætlunarverkið."
Vassiliev er nógu heiðarlegur til
að viðurkenna að það sé bæði
áskorun og álag að hafa tekið
við stjórninni á Bolshoj eftir
manninn, sem á verulegan
heiður af hans eigin velgengni
sem dansara.
„Það er rétt að ég átti mín
bestu ár sem dansari í þá tíð sem Grigorovitsj
framleiddi sína bestu balletta og marga af
þeim samdi hann sérstaklega fyrir mig, þar á
meðai „Spartacus" og „ívan grimma“. Juri
Grigorovitsj var engan veginn alvondur og til
að byija með áttum við skapandi samvinnu.
Oft kom upp ágreiningur, sem þroskar lista-
menn að leysa, en svo þróaðist það út í að
einungis hans skoðun gilti. Og undir lokin rak
hann Bolshoj-ballettinn sem persónulegt einka-
fyrirtæki sitt. Bolshoj dansaði Grigorovitsj,
Grigorovitsj, Grigorovitsj, og næstum aldrei
neitt annað. Er það nokkur furða, þótt illa
færi?“ spyr Vassiliev.
Nýi yfírmaðurinn hefur margar hugmyndir
um hvernig Bolshoj á að starfa til að endur-
vinna sinn sess. Hann sér að það er mikilvægt
að auglýsa ballettinn eins og hann er nú en
ekki sem eitthvað, sem hann áður var.
„Áður þóttu það óheyrileg tíðindi, að Bols-
hoj ætti að kynna sig og markaðssetja. Nú
verðum við að gera okkur ljóst að einnig við
sem listastofnun, höfum „vöru“ að selja. Helst
nýja vöru. Því miður getum við ekki lifað á
fomri frægð þeirra stjama, sem ballettinn fyrr-
um skóp, segir Vassiliev. Hérna áður fyrr,
þegar ballett þótti sjálfsagður hluti af al-
mennri menntun; - þetta var áður en jámtjald-
ið hvarf og Rússland breyttist í stælingu á
Bandaríkjunum, voru stjömurnar dýrkaðar.
Nú þekkist varla ein einasta Bolshoj-stjama á
götu í Moskvu. Það var öðru vísi, þegar Vas-
siliev var á toppnum á dansferli sínum um
1960 til 1970. Þá voru Bolshoj-stjömur popp-
stjömur Sovétríkjanna og Maximova og Vassili-
ev voru mest áberandi parið í Moskvu. Nú eru
það Demi Moore og Bruce Willis sem hafa vinn-
inginn hér sem annars staðar.
Vassiliev vill ekki sjálfur vera aðaldanshöf-
undur leikhússins, meðal annars til að losna
við samlíkingu við fyrirrennara sinn. Hann
hefur falið Vjartseslav Gorejev daglegan rekst-
ur ballettsins, en hann er einnig eitt af stóru
Bolshojnöfnunum frá fyrri tíð. Samt er heit-
asta umræðuefni vorsins hvort ný og íburðar-
mikil útgáfa Vassilievs af „Svanavatninu" feli
í sér eitthvað nýtt, eða sé bara mislukkuð til-
raun til að blása lífí í gamalt verk. í útgáfu
Vassilievs, sem hann sjálfur staðhæfír að liggi
æði nálægt upprunalegri útgáfu Tsjajkovskíjs,
hvað tónlistina varðar, vantar andstæður milli
svarta og hvíta svansins (Odette og Odile) og
dregið er úr harmrænum þáttum verksins.
Meirihluti gagnrýnenda í Moskvu hefur, eins
og raunar flestir af pánustu samstarfsmönnum
Vassilievs í leikhúsinu, farið óvægum orðum
um sýninguna og áhorfendar hafa verið tor-
tryggnir á frávik hans frá hefðinni. Sjálfur
bendir Vassiliev á að „Svanavatnið" hafí verið
endurunnið ótal sinnum síðan ballettinn varð
til 1877 og hans útgáfa sé sú tíunda í röðinni
hjá Bolshoj.
Það eru hinar ungu og upprenn-
andi stjömur sem dansa aðal-
hlutverkin í þessu nýja „Svana-
vatni“, dansarar sem allir eru
rúmlega tvítugir. Elena Andri-
enko og Anna Antonitsjeva
skiptast á í hlutverki Svana-
prinsessunnar, meðan Konst-
antin Ivanov, Dimitrij Belogalovetsev, Alek-
sander Petukhov og Vladimir Neporozij eru í
aðal karlhlutverkunum. Onnur sýning á Svana-
vatninu er líka á fjöium Bolshoj og þar dansar
töluvert reyndari hópur, meðal annarra Galina
Stepankeno og Sergeij Filin. Þessa útgáfu bal-
lettsins setti Jurij Grigorovitsj fyrst upp 1969.
Þannig geta áhorfendur bókstaflega borið sam-
an handbragð þessara tveggja gömlu keppi-
nauta á einu þekktasta klassíska ballettverkinu.
VICTOR Barykin er sá kennari, sem Vassiliev metur hvað mest. Það eru aðeins tvö ár
síðan Jurij Grigorovitsj, einræðisherra ballettsins til þrjátíu ára, hótaði honum uppsögn.
NIIMA Ananiashvili, ein stærsta Bolshoj-
stjarna níunda áratugarins og aufúsugest-
ur á öllum stærstu ballettsviðum heims.
Við þann samanburð leikur enginn vafí á
því að Grigorovitsj er ennþá „sigurvegarinn",
en Vassiliev tekur því með heimspekilegri ró.
„Ballettinn er ferskur, dansarnir sem bera
uppi sýninguna eru ungir. Með það í huga er
ég ánægður og aðeins sagan mun dæma um
raunveruleg gæði. En ég ætla ekki að vera
yfirmaðurinn sem setur upp sína balletta að
staðaldri. Svo lengi sem ég er við stjómvöl
leikhússins og annast allan listrænan vöxt þess,
' ætla ég að fínna danshöfunda og leikstjóra og
balletta og óperur, sem henta okkur og skila
okkur áfram. í óperunni vil ég að við notum
fleiri leikstjóra með reynslu úr „venjulegum"
leikhúsum og hvað ballettinn varðar eru marg-
ir dansahöfundar sem ég vil gjaman fá hing-
að. Einn af þeim er Tékkinn Jirí Kylián. í sam-
anburði við fortíðina, verður Bolshoj nú langt-
um móttækilegri fyrir nýrri dansritun.
Nú er það augljóst vanda-
mál, að Grigorovitsj
samdi sinn síðasta ball-
ett 1982 og að sú milli-
kynslóð af dönsumm,
sem við höfum, meðal
annarra Nina Anania-
shvili, hefur fengið allt
of lítið efni sem er sérstaklega samið fyrir
hana. Allir dansarar vilja dansa eitthvað nýtt,
gefa nýjum persónum sitt líf og það er synd
að margir af okkar bestu dönsurum hafa ekki
fengið tækifæri til að vinna við sitt eigið efni
hér í Bolshoj. Þess vegna er það mikilvægt að
ungu dansaramir okkar fái að spreyta sig á
nýjum ballettum, bæði rússneskum og erlend-
um,“ segir Vladimir Vassiliev.
Ennþá em dansararnir nokkuð sáttir við
efnisval Vassilievs, en það eru skiptar skoð-
anir um samningakerfíð, sem hann og Kokonin
vilja innleiða.
,.Það er mikil andstaða hjá dönsumnum,
meðal annars vegna þess að flest okkar hafa
bara eins árs samning, sem okkur fínnst óheyri-
lega stuttur vinnusamningur," segir Svetlana
Uvarova (áður Filippova), sem kom aftur til
Bolshoj í apríl eftir að hafa starfað í fímm ár
við Ballett Moskvuborgar og Kremlarballettinn.
„Maðurinn minn, Andrej Uvarov, er sólódans-
ari hér, svo ég hef frétt af öllum breytingun-
„FLEST er óbreytt," segir Svetlana
Uvarova. Fyrir fimm árum yfirgaf hún
ballettinn en kom til baka í aprí) sl.
um, sem vom fyrirhugaðar hjá Bolshoj. En
fljótt á litið virðist flest vera óbreytt. Eina breyt-
ingin sem ég hef tekið eftir er samningskerf-
ið,“ segir Uvarova. Ljudmila Semenjaka er
einnig komin til baka úr sjálfskipaðri útlegð í
London. Með reynslu bæði frá Kirov og Bolshoj
í farangrinum fór hún frá Moskvu eftir ósætti
við Grigorovitsj. Þegar hún fór sagði hún að
„til að lifa af í Bolshoj verður maður að hafa
tennur tígursins og skráp risaeðlunnar".
Nina Ananiashvili, sem einnig er óhrædd við
að gagnrýna yfirmanninn fyrrverandi, hefur
nú gert samning við Bolshoj sem tryggir henni
ákveðinn sýningafjölda á ári, en annars frelsi
til að dansa þar sem hún vill, sem er alveg
eftir kokkabókum þeirra Gordejevs og Vassili-
evs. í vor dansar hún meðal annars í mörgum
sýningum hjá American Ballet Theater í New
York. Aðspurður hvort Irek Mukhamedov sé
einnig á heimleið, eða hvort hans sé vænst
aftur í raðir Bolshoj svarar Vassiliev aðeins,
að ballettinn hafí yfír mörgum góðum karldöns-
uram að ráða. „Við þurfum bara að láta þá
sjást.“
í flestum ballettflokkum em það venjulega
ballerínurnar sem mest er tekið eftir. „Þannig
hefur það alltaf verið,“ segir Vassiliev, „en í
sannleika sagt tel ég, að hér hjá okkur, mitt
í allri ringulreiðinni sem endurnýjunin hefur
skapað, sé að finna marga af bestu dönsumm
heims, bæði konur og karla.“ Ef sú er raunin
blasir sá vandi við Vassiliev að bæta ímynd
ballettsin. Sá vandi er þó hreinir smámunir
miðað við allt hitt; að vera á hrakhólum með
húsnæði, minni opinber framlög, tap á gjald-
eyristekjum vegna fækkandi gylliboða utan-
lands frá, óleystar samningadeilur og ósam-
komulag við Jurij Grigorovitsj, sem heldur því
fram að hann eigi búningana í fjórum þekktum
Bolshoj-ballettum, þar á meðal „Hnotubijótn-
um“ og „Svanavatninu".
Það er tvímælalaust fleira en framhliðin sem
þarf að pússa, áður en Bolshoj-ballettinn verð-
ur á ný trompið í útflutningi hins nýja Rúss-
lands. Það em bara þeir, sem em óhóflega
bjartsýnir, sem trúa því að búið verði að kippa
öllu f liðinn árið 2001.
Höfundur er norskur blaðamaður og Hefur m.a.
skrifað um Bolshoj-ballettinn í blöð og tímarit.
NAKAMURA hefur ekki
siglt lygnan sjó í jap-
önsku listalífi. Hann
hefur vakið athygli,
umtal og reiði fyrir að
setja upp sýningar á
nútímamyndlist í Jap-
an, sýningar sem ekki
hafa alltaf fallið þeim í geð sem réðu hann
í vinnu, og því hefur hann þurft að taka
pokann sinn oftar en einu sinni. Má kaila
hann óþekka strákinn í japönsku listalífi.?
„Jú, það má kannski orða það svo. Fólk
reiddist mér fyrir að setja bara upp sýning-
ar á nútímamyndlist og því var ég fljótt
rekinn,“ segir Nakamura og brosir.
Fólk bara vann og
menningin gleymdist
„Japan er í raun sósíalískt land. Fólk
vinnur mikið. Það vill geta keypt sér ný
heimilistæki, bíl og snotra en litla íbúð og
það dreymir ekki um neitt umfram það, það
þekkir ekkert annað,“ segir Nakamura um
landa sína.
Japan hefur óneitanlega sérstöðu meðal
Asíulanda. Efnahagur þess er sterkur, vest-
ræn áhrif umtalsverð, sérstaklega hjá ungu
kynslóðinni, og þjóðin hefur ekki þurft að
þola innrásir heija annarra landa á jap-
anskt land. „Við erum Asíubúar þrátt fyrir
að margir hér telji okkur hugsa öðru vísi
en aðrar Asíuþjóðir. Oft þegar fólk hér tal-
ar um þjóðir heims segir það til dæmis:
Evrópa, Bandaríkin, Asía og Japan,“ segir
Nakamura, brosir í kampinn og bætir því
við að þrátt fyrir þessa tilhneigingu dyljist
það engum sem sér að Japanir eru jafn
miklir Asíubúar og Kínveijar, Tævanbúar
og Kóreumenn svo einhveijir séu nefndir.
„Við höfum kannski þróast í þessa átt eink-
um vegna þess að við höfum verið að byggja
upp landið og efnahag þess frá lokum seinni
heimsstyijaldarinnar.“ Uppbygging lands-
ins og þróun hefur verið undraverð en þó
er eitt sem að sögn Nakamura sat eftir í
öllum hasarnum; menningin.
120 listasöf n á tíu árum
Þegar yfirvöld brettu svo loks upp erm-
arnar og ákváðu að gera eithvað fyrir
menninguna var byijað á því að byggja
listasöfn og að sögn Nakamura hafa á síð-
ustu 10-15 árum verið reist um 120 lista-
söfn í landinu. En þegar húsið var risið,
hugsuðu menn ekkert meira um safnið.
„En þá vaknar spurningin: Hvað á að vera
inni í safninu?“ segir Nakamura, „fólk
hugsar ekki fram í tímann.“
I Kokura í Kitakyushu er einmitt eitt
listasafn eins og Nakamura ræðir um.
Glæsileg bygging, hönnuð af hinum þekkta
japanska arkitekt Arata Isozaki, sem með-
al annars er þekktur fyrir að hafa hannað
nútímalistasafnið í Los Angeles. „í Banda-
ríkjunum og Evrópu eru byggð söfn því
það sárvantar stað fyrir listaverkin en hér
er það þveröfugt.“
Til að bæta úr þessu, fara sýningarstjór-
ar safnanna í ferðir vestur til að reyna að
kaupa fræg og dýr listaverk til að prýða
söfn sín með. „Það er eins og söfnin hafi
verið í samkeppni um hver næði að kaupa
dýrasta og flottasta impressjóníska mál-
verkið. Það sem gerðist svo var að svo
miklum peningum var eytt til að kaupa tvö
eða þijú fræg málverk að litlir peningar
voru eftir og því var ákveðið að kaupa lista-
verk eftir fólk í viðkomandi bæjum og
borgum, listamenn sem myndu seint telj-
ast til brautryðjenda í listasögunni. Stað-
reyndin er því sú að safnið, sem yfirleitt
er glæsilega hannað, er með örfáar skraut-
fjaðrir og svo nær ekkert merkilegt annað.“
Nakamura segir að nú sé ástandið í
þessu málum þannig að vegna versnandi
efnahags landsins séu fjárframlög til safn-
anna skorin niður og erfitt að borga undir
eða setja upp góðar sýningar auk þess sem
Nakamura segir að fólkið sem vinnur í
söfnunum, sýningarstjórarnir, viti fæst
hvað sé á seyði í alþjóðlegri myndlist og
því sé ekki von á góðu. Hann segir að eitt
helsta vandamál myndlistar í Japan, og
ástæða fyrir hve Japanir eru lítt með á
nótunum í myndlist, sé einkum sú að lista-
sagan er vestræn. Hringiðan sé í Banda-
ríkjunum og Evrópu. „Vissulega koma
upplýsingar um það sem gerist en við höf-
um ekki söguna og náum illa að átta okk-
ur á því hvað þetta allt saman gengur út
á, við náum ekki að tengjast sögunni og
nútímanum á sama tíma.
Ég held að eitt stærsta verkefnið í dag
fyrir listamenn um allan heim sé að finna
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. JÚLÍ 1997