Lesbók Morgunblaðsins - 15.01.2000, Blaðsíða 16

s

Tumi Magnússon
Morgunblaðið/Kristinn
Johan van Oord
Claus Egemose
SKÖPUN MYND-
RÆNNA GILDA
Rauðvik - málverk í og utan fókuss er yfirskrift sam-
sýningar fjögurra listmálara frá jafn mörgum löndum
sem opnuð verður í vestursal Kjarvalsstaða í dag
klukkanl 6. Þetta eru Tumi Magnússon frá Islandi,
Claus Egemose frá Danmörku, Johan van Oord frá
Hollandi og Nina Roos frá Finnlandi. ORRI PÁLL
ORMARSSON fór til fundar við þrjá þá fyrstnefndu.
RAUÐVIK orsakast af útvíkkun
alheimsins. Þetta stjarnfræði-
lega fyrirbæri kemur sam-
nefndri sýningu á Kjarvals-
stöðum í sjálfu sér ekkert við
nema hvað verkunum sem þar
getur að líta er ætlað að túlka
hreyfingu lita og útvíkkandi
kraft og samræmist því fyrirbærinu ágæt-
lega. Sumir freistast líka eflaust til að færa
þessa yfirskrift heim á málverkið almennt -
það sé að þenjast út, ekki deyja, eins og sést
hefur auglýst einhvers staðar.
Sýningin er samvinnuverkefni Trapholt-
safnsins í Kolding, Kunsthalle í Helsinki,
Listasafns Reykjavíkur og Centrum Beeld-
ende Kunst í Rotterdam. Hefur hún þegar
hangið uppi í Danmörku og Finnlandi og héð-
an fer hún til Hollands.
Hvert land um sig teflir fram einum lista-
manni á sýningunni. Tumi Magnússon er full-
trúi íslands, Johan van Oost kemur frá Hol-
landi, Claus Egemose frá Danmörku og
Finnar leggja til Ninu Roos. í kynningu Kjar-
valsstaða eru þetta sagðir mikilvirkir lista-
menn sem óháðir hver öðrum hafa um árabil
unnið af elju með ytri mörk málverksins.
„Verk þeirra vísa í hið óhlutbundna málverk,
þar sem stórir einlitir fletir eða litaraðir ná yf-
ir allt yfirborðið. Þau eiga það sameiginlegt að
vekja tilfinningu fyrir stöðugum víxláhrifum
samdráttar og útþenslu."
Útgangspunktur sýningarinnar - málverk í
og utan fókuss - er runninn undan rifjum
safnstjórans í Kolding, Evu Bromer Jensen.
Undirstrikun fjarhrifa
I grein í sýningarskrá segir Mikkel nokkur
Bogh að verkin á Rauðviki endurspegli á eng-
an hátt rannsóknir á nýrri tækni og aðferðum
þeirra sjálfra vegna. „Það sem ber fyrir augu
fjallar meira um athugun á ákveðnum vinnu-
ferlum sem liggja að baki myndbyggingunni
og sköpun myndrænna gilda.“
Kveðst Bogh ekki halda þessu fram til að
draga úr gildi þeirra staðhæfinga sem má sjá
um tilraunir á sviði myndræns táknveruleika,
heldur til að undirstrika fjarhrifin sem mörg
verkanna vekja við nána skoðun.
Heimamaðurinn á sýningunni, Tumi Magn-
ússon, vinnur með stóra litafleti og notar
óhefðbundin efni. Heitin á málverkum Tuma
vísa beint til þeirra efna sem hann notar en
titill myndraðar hans á sýningunni er Kaffi og
hland. „Ég hef verið að vinna á þessum nótum
síðan 1993 - með liti einhverra efna. Það eru
fyrst og fremst litirnir sem skipta máli. Ég
reyni að fara eins nálægt litum efnanna sem
ég vinn með hverju sinni og unnt er. Þau eru í
þessu tilviki kaffi og hland.“
Verkið á sér ekki rætur í fíkn Tuma sem
kveðst ekki drekka meira kaffi en aðrir menn.
Hins vegar segir hann hér á ferð afar hvers-
dagslegt ferli sem auðvelt sé að sjá fyrir sér í
litum. Smám saman breytir hið margslungna
fyrirbæri líkami kaffinu í hland. Því vildi hann
lýsa. „Ég legg ekkert sérstaka merkingu í
þessi efni út af fyrir sig. Þetta eru bara efni úr
daglega lífinu."
Tumi sýnir að auki tvö ljósmyndaverk á
sýningunni en þau voru hvorki sýnd í Dan-
mörku né Finnlandi.
Tina Roos glímir að sama skapi við stóra
litafleti og notar óhefðbundin efni. í stað hefð-
bundins striga notar hún plötur úr plexigleri
sem grunn fyrir málverk sín. Með þessum
hætti má segja að hún, líkt og Tumi, hafi und-
irstrikað ákveðna fjarlægð frá litflatarmál-
verki sjötta áratugarins.
Tina átti ekki heimangengt og verður því
ekki viðstödd opnunina í dag.
Slæða fljótandi litabreytinga
Hinir gestirnir tveir, Daninn Claus Ege-
mose og Hollendingurinn Johan van Oord,
sigla á annarri báru. Leggja höfuðáherslu á
myndbygginguna, grindina, í málverkinu, þar
sem pensilförin tengja myndflötinn saman í
slæðu fljótandi litabreytinga.
Johan vinnur með geómetrískar einingar
sem tengjast með gagnkvæmu jafnvægi í
gegnum hlaðnar línur. „Ég gef verkum mín-
um aldrei titla en hef stundum notað orðið
„birtuvél" til að lýsa þeim. Lykilþættir þeirra
eru birta, litir - oft breytilegir - og eins konar
mekanismi. Ég legg mikið upp úr samspili
ljóss og lita og andstæðum málaða flatarins á
striganum og þess ómálaða. Verk mín má iðu-
lega skoða sem niðurstöðu ákveðins ferlis,“
segir hann.
Myndbyggingin er bersýnilega í fyrirrúmi
hjá Hollendingnum og blaðamaður fer í leik-
mennsku sinni að líkja verkunum sem komin
eru upp úr kössunum við arkitektúr.
„Já, það er ágæt samlíking," segir Johan.
„Verk mín eiga það sameiginlegt með bygg-
ingarlist að hver einstakur þáttur þeirra hef-
ur hlutverki að gegna. An tilgangs er ekki
hægt að réttlæta tilvist þeirra.“
Hann stendur við málverk af endalausum
kúlum sem styðja hver við aðra. Allar hafa
þær þannig sinn tilgang, engin flýtur í lausu
lofti.
Athygli vekur að Johan sýnir í sumum til-
vikum smærri útgáfur af stærri verkum.
„Stærð skiptir, að mínu mati, höfuðmáli í
myndlist. Smáar myndir hafa þannig allt önn-
ur áhrif en stórar. Með þessum hætti reyni ég
því að auka áhrifamátt hvers verks fyrir sig.“
Claus Egemose vinnur með mjög stóra
samfellda litafleti og sýnir dæmi um bílamáln-
ingar-málverk á ál þar sem gneistandi skærir
litir blasa við áhorfendum. ;,Ég er til þess að
gera nýbyrjaður á þessu. Ég hef engan sér-
stakan áhuga á bílum, myndi aldrei langa til
að mála heilan bíl, en áskorunin freistaði mín
- að vinna í þennan nýstárlega miðil, ál.“
Þannig er listsköpun Danans raunar vel
lýst. „Ég er stöðugt á höttunum eftir nýjum
viðfangsefnum, nýjum miðlum. Þegar ég tel
mig hafa fundið „lausnina“ í einum miðli sný
ég mér að þeim næsta. Stekk út í laugina. Sem
stendur er bílamálningin mínar ær og kýr.“
Claus sýnir líka nokkur stór olíumálverk á
striga, þótt hann sé í seinni tíð að færa sig
hægt og bítandi frá veggjunum. „Þegar ég
mála á striga hef ég fyrir venju að vinna ekki
út frá skissum. Stíg bara fram með ákveðna
hugmynd og læt strigann fanga mig. Hér á
Kjarvalsstöðum geta menn séð afraksturinn.“
Gott samstarf
Claus og Tumi lýsa mikilli ánægju með
samstarfið við hina listamennina en fereykið
hefur ekki sameinað krafta sína með þessum
hætti áður. Samsýningin hafi tekist í alla staði
mjög vel.
Johan tekur undir þetta. Kveðst hafa lært
margt á þessu flandri. „Þetta verkefni hefur
gert okkur kleift að sjá verk okkar í mismun-
andi samhengi. Það er ómetanlegt fyrir lista-
menn. I Kolding sýndum við í bjartri bygg-
ingu um sumar en í Helsinki í gömlu og
dimmu safni um haust. Verkin öðluðust gjöró-
líka merkingu við þessar ólíku aðstæður. Það
verður spennandi að sjá hvernig sýningin
kemur út hér á Kjarvalsstöðum."
Johan hefur ekki í annan tíma sýnt á Norð-
urlöndunum en kveðst hæstánægður með við-
tökurnar í Kolding og Helsinki. „Það hefur
verið gaman að nema þessi nýju lönd, ef svo
má að orði komast. Menn sýndu verkum mín-
um mikinn áhuga á þessum tveimur stöðum,
einkum í Danmörku, þar sem þeir voru mjög
áhugasamir. Það kom mér líka á óvart hve
sýningunni var gefinn góður gaumur. Á móti
kemur að ég er vanur að sýna á meginlandi
Evrópu þar sem framboð á listsýningum er
svo mikið að menn gefa sér sjaldan tíma til að
staldra lengi við á hverjum stað.“
Með sýningunni Rauðvik verður tekið í
notkun nýtt ljósakerfi í vestursal Kjarvals-
staða og sömuleiðis nýtt kerfi eftirlitsmynda-
véla sem er hið fyrsta sinnar tegundar sem
sett er upp í íslensku listasafni, að því er best
er vitað.
Sýningin stendur til 27. febrúar.
Rauðvik
ÞEGAR ljósmerki berst í gegnum al-
heiminn frá fjarlægri stjörnu f fjarlægri
vetrarbraut og berst til þfn á heiðskírri
og kaldri vetrarnótt milljörðum ára
seinna mun það ekki vera af sama lit og
það var þegar það lagði af stað. Rauð-
vik hefur átt sér stað, sem felst í því að
bylgjulengd ljóssins er örlítið hærri
vegna þess að stjarnan sem það kemur
frá er á leið frá þér. Þetta er ekki sér-
stakt einkenni fyrir sérstaka stjörnu.
Allar stjörnur eru á leið frá okkur nema
sólin, sem við erum blessunarlega bund-
in með aðdráttarafli, langtímasamningi
til fimm milljarða ára. Allt frá fæðingu
alheimsins við Stórahvell hefur aðdrátt-
araflið verið of veikt. til að snúa við
þessu skyndilega upphafi efnisins, sem
veldur auknum hraða stjarnanna þeim
mun lengra sem þær eru frá jörðu. Og
þeirri spurningu er ósvarað, hvort
þyngdaraflið mun nokkurn tíma hafa
betur í þessu kapphlaupi, sem mundi
verða til þess að alheimurinn tæki að
dragast saman á ný.
(Tom Juul Andersen cnnd. scient.)
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 15. JANÚAR 2000