Lesbók Morgunblaðsins - 06.05.2000, Síða 17

taka ýmis umhverfishljóð upp á band og
klippa og splæsa saman. Slík tónlist er nefnd
Musique concrete og voru tveir Frakkar,
Pierre Schaeffer og Pierre Henry þar í far-
arbroddi. Framan af skiptust raftónlistar-
menn í hópa, þar sem sumir notuðu upp-
tökur af náttúrulegum hljóðum, en aðrir
tilbúin hljóð. Þjóðverjinn Karl Heinz Stock-
hausen, sem var meðal fremstu raftónlistar-
manna á eftirstríðsárunum, notaði hvort
tveggja í ýmsum verkum sínum t.d. Gesang
der Junglinge.
Ekki aðeins hafa menn blandað saman raf-
hljóðum af ólíkum uppruna heldur hefur sú
aðferð að blanda saman rafhljóðum og hefð-
bundnum hljóðfæraleik notið vinsælda. Hef-
ur það verið gert með fjölbreyttum hætti.
Meðal annars hafa ýmis tónskáld, sem al-
mennt semja fyrst og fremst fyrir hefðbund-
in hljóðfæri, blandað rafhljóðum inn í verkin
eða notað tölvutækni til þess að breyta
hljóðum meðan á flutningi stendur.
Tölvutónlist
Rafhljóð af því tagi, sem rædd hafa verið
og framleidd eru með oscillatorum kallast
analog. Þau eru að uppbyggingu eins og
hljóð birtast í náttúrunni, jöfn og samhang-
andi. I tölvutónlist er grunnurinn annar.
Tölvur eru það sem kallast digital. Þær setja
boðskap sinn fram í bútum. Grundvöllur
þeirra er sú staðreynd að hægt er að nota
aðeins tvær tölur, 0 og 1, til þess að lýsa öll-
um öðrum tölum. Innviðum tölvunnar, sem í
augum okkar óinnvígðra eru óskiljanlega
flóknir, má lýsa sem geysistóru smágerðu
safni slökkvara sem gera ekki annað en að
kveikja og slökkva í gríð og erg. Styrkur
tölvunnar felst í því að geta meðhöndlað
mikið magn upplýsinga á miklum hraða.
Þessir kostir eru mikilvægir frá sjónarhóli
raftónlistarmannsins því þeir veita honum
meira og nákvæmara vald yfir efniviðnum.
Hljóð framleitt af tölvu er að sjálfsögðu í
bútum. Því þarf að breyta í analog hljóð.
Viðfangsefnið er sambærilegt við kvikmynd-
ina, sem einnig er digital í eðli sínu. Þar eru
teknar stakar ljósmyndir í röð. Þegar
myndaröðin er sýnd á ákveðnum hraða sýn-
ist hún lýsa jafnri atburðarás. Sérstakt tæki
er notað til að breyta digital hljóði í analog.
Þá er einnig hægt að fara öfugt að og tak
analog hljóð og breyta því í digital. Þannig
er unnt að gera hljóðupptökur á einhverju
hljóði og nota digital tæknina til þess að
breyta því í smáatriðum. Digital tækni er
einnig beitt um upptökurnar sjálfar. Nefnist
það á ensku sampling. Með þeim hætti er
hægt að taka upp með mikilli nákvæmni t.d.
bút af söngrödd. Bútinn er hægt að marg-
falda og umbreyta honum þar til komið er
heilt kórverk.
Tónsmiðar fyrir alla
Markaðurinn hefur séð til þess að ótúlega
fjölhæfir hljóðgervlar, byggðir á blandaðri
tækni, eru aðgengilegir hverjum sem er.
Þeim er unnt að stýra með venjulegri heimil-
istölvu með tónlistarforritum, sem til eru í
miklu úrvali. Tungumálið sem hljóðgervlar
nota til samskipta nefnist Midi. Þá eru til
forrit sem hjálpa tónskáldinu við sjálfa
samningu verksins með því að taka fyrir það
ýmsar ákvarðanir samkvæmt forskrift. Þar
getur tölvan komið í stað tenginganna og
talnatöflunnar í dæminu um Mozart sem um
var rætt.
Tölvur nýtast tónlistarmanni nútímans í
fleira en að semja raftónlist. Forrit til nótna-
skriftar hefa tekið miklum framförum. Nú
getur tónskáldið prentað verk sín út með
engu lakari gæðum en bestu útgáfufyritæki
státa af. Unnt er að skrifa verkið í tölvu, láta
hana síðan spila það í gegn um hljóðgervil og
í lokin prenta verkið út í raddskrá og ein-
stökum röddum. Þessir kostir eru í vaxandi
mæli notaðir einnig til kennslu. Ekki þarf
lengur kunnáttu í hlóðfæraleik til þess að
geta fiktað við tónsmíðar.
Dásemdir tækninnar eru miklar. Hvort
hún hafi eitthvert gildi við lausn þeirra við-
fangsefna listarinanr sem mestu skipta er
hins vegar mikið álitamál. Tölvutónlist hefur
fengið mikla útbreiðslu i nytjatónlist hvers
konar, þar sem fagurfræðielgar kröfur eru
litlar. I fagurtónlist hafa vinsældirnar látið á
sér standa. Ef til vill stafar það af því að
tónlist er tjáningartæki manna í milli. Fólk
virðist, a.m.k. enn um sinn, frekar kjósa að
hlusta á annað fólk en vélar, hversu full-
komnar sem þær eru. Glíma tónskáldanna
við viðfangsefni sín virðist í aðalatriðum
óháð tækni. Hverju hefði það breytt fyrri
gamla Bach að hafa aðgang að Steinway
flygli? Varla nokkru sem máli skiptir.
Machaut notaði fyrst og fremst mannsrödd-
ina í verkum sínum. Það virðist ekki hafa
háð honum neitt. Tækni hvers tíma er góður
spegill tíðarandans. Fyrir þá sem hafa áhuga
á tíðarandanum er hún því mikilvæg. Aðrir
sem ef til vill hrífast frekar af eilífðinni, geta
leitt hana hjá sér ef þeim sýnist svo.
SÖNGFUGLAR Á SVEIMI
Kammerkór Kópavogs heldur tónleika í Selfosskirkju í
dag kl. 16 og í Salnum í Kópavogi annað kvöld kl.
20.30. ORRI PÁLL ORMARSSON heyrði hljóðið í
stjórnandanum, Gunnsteini Ólafssyni, en 1 tórinn er
einnig að senda frá sér geislaplötu i.
MORIÐ er tími söngfuglanna.
Með hækkandi sól koma
þeir saman í smærri og
stærri hópum, ræskja sig
og hefja upp raust. Söng-
urinn ómar um sveitir og
borg. Kammerkór Kópa-
vogs er engin undantekn-
reglu, brestur í söng á Sel-
fossi í kvöld og á heimavelli, í Salnum í
Kópavogi, á morgun. Það er vísast engin til-
viljun að bæði vorið og fuglarnir verða þar
ofarlega á baugi.
Yfirskrift tónleikanna er Gömul vísa um
vorið en um þessar mundir er að koma út
samnefnd geislaplata sem hefur að geyma
verk eftir stjórnanda og stofnanda kórsins,
Gunnstein Ólafsson. Á plötunni syngja, auk
Kammerkórs Kópavogs, Kammerkór Bisk-
upstungna, Kór Menntaskólans að Laugar-
vatni og Ágústa Sigrún Ágústsdóttir sópran.
Lítið til af kórtónlist
Efnisskrá tónleikanna er þríþætt. Þeir
hefjast á því að kórinn flytur lög af plötunni.
„Þetta eru lög sem mörg hver voru samin
fyrir Kór Menntaskólans í Kópavogi sem ég
stjórnaði þegar ég var þar við nám fyrir um
tuttugu árum. Síðan hefur ýmislegt bæst við
sem ég læt fljóta með. Þetta eru tólf lög allt
í allt fyrir blandaðan kór, kvennakór og
barnakór, auk einsöngslaga,“ segir Gunn-
steinn. Segir hann lögin fyrst og fremst hafa
orðið til vegna þess að framboð á íslenskri
kórtónlist var af skornum skammti á þessum
tíma. „Það var lítið sem ekkert efni til þegar
ég var að byrja með kórinn sautján ára gam-
all. Það var helst að fara heim til tónskáld-
anna, útgáfum var ekki til að dreifa. Ég varð
því bara að semja þetta sjálfur. Það var auð-
vitað góður skóli.“
Að sögn Gunnsteins hefur mikið vatn
runnið til sjávar á þessum tveimur áratug-
um. Islensk kórtónlist sé orðin mun aðgengi-
legri en áður. Þar eigi Islensk tónverkamið-
stöð stóran hlut að máli.
Ástæðan fyrir útgáfunni er einföld, að
sögn Gunnsteins - lögin mega ekki liggja
niðri í skúffu. „Þetta er ekki byltingarkennd
tónlist. Það viðurkenni ég fúslega. En þetta
eru lög, sungin á íslensku, sem gætu nýst
framhaldsskólakórum og öðrum kórum í
sínu starfi. Þess vegna legg ég áherslu á að
gera þau aðgengileg."
Lögin eru samin við ljóð íslenskra skálda
á borð við Stein Steinarr, Jóhannes úr Kötl-
um, Guðmund Böðvarsson, Tómas Guð-
mundsson og Ólaf Jóhann Sigurðsson, auk
þess sem Gunnsteinn á eitt ljóð sjálfur,
Tálsýn. ,,Lag og ljóð voru samin á nætur-
vakt í Aburðarverksmiðjunni um árið. Ég
orti svolítið þar mér til gamans.“
Á tónleikunum í Salnum syngur Ágústa
Sigrún Ágústsdóttir sópransöngkona enn-
fremur tvö einsöngslög Gunnsteins og með á
píanó leikur Kristinn Orn Kristinsson.
Yfirskrift annars hluta tónleikanna er
Fuglar alheimsins, en söngvar um fugla hafa
fylgt öllum menningarsamfélögum frá upp-
hafi vega. Fluttir verða nokkrir madrígalar
og íslensk þjóðlög í útsetningu Hróðmars
Inga Sigurbjörnssonar, þar sem fuglar og
fuglasöngur eru í brennidepli.
Að síðustu verða fluttar tvær svítur í þjóð-^
legum stíl; Lorca-svíta eftir finnska tón-
skáldið Einojuhani Rautavaara og Stjörnu-
blóm ungverska tónskáldsins Lajos Bárdos.
Kórinn hefur látið þýða ljóðin og eru þau
sungin á íslensku.
Góð æfingaaðstaða
gulls ígildi
Kammerkór Kópavogs var stofnaður í jan-
úar árið 1998 og hefur Gunnsteinn stjórnað
honum frá upphafi. Margir kórfélaga sungu
í Kór Menntaskólans í Kópavogi á árunum
1979-83 undir stjórn Gunnsteins.
Kórinn hefur það að markmiði að syngja ,
fjölbreytta kórtónlist frá ýmsum tímum,
bæði íslenska og erlenda. Kammerkór Kópa-
vogs hefur komið fram við margvísleg tæki-
færi en fyrstu sjálfstæðu tónleika sína hélt
hann í Salnum, Tónlistarhúsi Kópavogs, vor-
ið 1999. Þá frumflutti kórinn á íslandi ævin-
týraóperuna Arthúr konung eftir Henry
Purcell ásamt einsöngvurum og barokksveit.
Gunnsteinn segir starfið hafa verið með
ágætum. Töluvert hafi verið um manna-
breytingar en í kórnum sé góður kjarni sem
byggt sé á. „Það sem háir okkur, eins og svo
mörgum öðrum kórum, er skortur á góðu
æfingahúsnæði. Við æfum um þessar mundir
í einum grunnskóla bæjarins, þar sem við
höfum fengið góðar viðtökur, en því er ekki
að leyna að við vildum helst geta æft í sal
þar sem hljómburður er góður fyrir kórsöng ^
- þar sem hægt er að móta hljóminn. Gott
æfingahúsnæði er svo sannarlega gulls
ígildi."
Samsýning
á Mynd-
listarvori
SAMSÝNING myndlistarmannanna Birgis
Andréssonar, Ólafs Lárussonar og Kristjáns
Guðmundssonar verður opnuð á Mynd-
listarvori Islandsbanka í Vestmannaeyjum í
dag, laugardag, kl. 17. Sérstakur gestur
þeirra verður Ásgeir Lárusson inynd-
listarmaður.
Birgir og Kristján hafa sýnt áður í Eyjum,
en Ólafur og Ásgeir eru að sýna þar í fyrsta
sinn. Ólafur mun sýna það sem hann kallar,
póstmódernískan punktisma, og segir að séu
myndir í ramma. Sjálfur segist hann gefa lít-
ið fyrir skilgreiningar og viti í raun ekki
hvað póstmódernismi sé, en punktismi sé
hins vegar eitthvað sem geti af sér annan
punkt og svo þann þriðja, og þá hengi menn
iðulega forskeytið póst á hann.
Birgir Andrésson sýnir myndir bæði nýjar
og gamlar, en megnið hefur hann ekki sýnt
opinberlcga áður. Hann mun sýna blýants-
tcikningar, bæði af mosa og hrauni, en einn-
, Morgunblaðið/Sigurgeir.
Birgir Andrésson, Olafur Lórusson og Kristjón Guðmundsson
halda hér á verki Kristjáns.
ig myndir af fálkum. Fálkamyndirnar, sem
eru sex að tölu, eru eitt ákveðið verk. Þar
snýr hann fálkanum á alla kanta, en verkið
kallar hann: „Sú undarlcga hegðun íslenska
fálkans að snúa sér stöðugt, í hringi." Sjálfur
segist hann vita lítið um það hvort fáikinn
geri mikið af því. Hann segist hins vegar
vinna mikið með ímyndir og sér í lagi ímynd
íslensku þjóðarinnar og fyrir hvað hún
standi í víðara samhengi.
Kristján Guðmundsson mun sýna litaljóð
sem hann hefur ekki sýnt áður á íslandi.
Ljóðin eru einhvers staðar sprottin af „con-
crete poetry". Litaljóðin tengist því bókverk-
um hans og þar eigi þau einhverjar sameig-
iniegar gamlar rætur. Kristján segir að hann
eigi sér gamalt vinnumottó og það sé í fullu
gildi enn þá: - Mynd skal stefnt til heilla -.
Gestur þeirra þremenninga, Ásgeir Lárus-
son, hefur ekki sýnt áður í Vestmannaeyjum,
en hann mun vinna verk á staðnum, sem
tengjast lit Eldfellsins og Helgafells. Þessa
liti ætlar hann að setja á flöt, en að öðru leyti
mun verkið mótast af andrúmi staðarins.
Sýningin stendur til 14. maí og er opin frá
kl. 14-18. Lokað virka daga.
Kammerkór Kópavogs ásamt stjórnanda sínum, Gunnsteini Ólafssyni.
Morgunblaðið/Jim Smart
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 6. MAf 2000 1 7