Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.2000, Side 7

Ljósmynd/Bragi Ásgeirsson
Málarinn Tryggvi Ólafsson mundar stílvopnið á vænum degi á Lousiana-safninu í Humlebæk.
gangi áður, heila tímann er arkitektar létu sér
nægja að vera verkfræðingar, eða á kassatíma-
bilinu svonefnda. Þetta er andlaust og er eins í
öllum löndum heims, sama flatneskjan. I
Kaupmannhöfn er heilt íbúðarhverfi í viðgerð
fyrir hundruð milljóna danskra króna, byggt
fyrir sirka 30 árum. Einn af brimbrjótum
danskrar hönnunar, Poul Henningsen, kallaði
þetta að leika sér með fólk, sagði einnig að ekk-
ert úreltist eins hratt í listinni og tískan. Er svo
er komið framleiða menn hérumbil það sama
fyrir fólkið, með nokkrum bogum, útbrotum og
áklíndum glerkofum og nefna postmodern-
isma! En er samt til bóta, viðleitni. En svo eru
til yndislegir arkitektar og myndlistarmenn,
sem iiggur eitt og annað á hjarta.
Tilgangurinn
Stundum velti ég fyrir mér, hver sé tilgang-
urinn með því sem maður er að gera með þessu
skaki og jafnvel hver tilgangurinn sé með
þessu lífi? Því þori ég ekki að svara _þó allar
manneskjur reyni það sjálfsagt. Utvarpið
sagði í fyrra, að í Israel hefði fundist 30 þúsund
ára gamalt hveitifræ og mönnum tókst að í'á
það til að spíra. Stóra spurningin er þá; hvað
fær fræið til að doka svona lengi? I útvarps-
þætti um vísindi töluðu margvísir um mögu-
leika á vatni á annarri stjörnu, og þar með lífi.
Svo kom næsta spurning: Hvað er líf? En það
gátu þeir ekki skilgreint. Hér stöndum við.
Það sem alltaf kemur upp hjá mér, er ein-
hver tilfínning fyrir þeim stöðum sem ég hef
áður verið á. Sem sé þetta sama; staður, iými
og tími. Hugleiði kannski með sjálfum mér er
ég kem á aðaljárnbrautarstöðina í Kaup-
mannahöfn, vitandi að við Gerður spúsa mín
bjuggum þar í næsta húsi í 30 ár; hvað varstu
að gera hér allan þennan tíma. Skil kvik-
myndamanninn Luis Bunuel (sem yfirgaf Spán
vegna Franco) afar vel, er hann lýsir því í ævi-
minningum sínum þegar hann kveður alla þá
bari, einn af öðrum, þar sem hann hafði fengið
að vera í friði. Sjálfur hef ég reyndar aldrei
verið mikill barmaður, en þó eru sumir barir
skemmtilegri en aðrir, sum öldurhús þokka-
fyllri en önnur.
Til hvers?
Svarið verður trúlega að hljóða þannig:
Eignist börn og vinnið. En til hvers? Tilgan-
gurinn ekki alveg Ijós en trúlega sá sami og hjá
fuglunum í garðinum. Það hlýtur að vera ein-
hver athafnaþörf og fegurðartilfmning að baki
þessu öllu. Steggurinn hættir að syngja fyrir
kærustuna um leið og útungunin er afstaðin.
Ég mála þó enn, en ég fann nú reyndar ekki
upp þennan samning sem heitir hjónaband!
Myndverkin dreifast svo um allar jarðir. Sumir
spila á saxófón, píanó, kontrabassa eða hamra
á trommur fyrir málarann og fá myndir í stað-
inn. Þetta gengur ágætlega og er hljómfall til-
verunnar.
H.C. Andersen og bomban
En vorum við annars ekki að tala um bari.
Ég á einn uppáhaldsbar í Antibes suður í
Frans. Ég veit ekki af hverju hann er svona dá-
samlegur. Kannski er hann svona yfirmáta
þægilegur vegna þess að þar getur maður séð
alla heimsins fiska, matvæli og annað eins á
mögnuðum og sprellifandi stað og þó verið í
friði og hugleitt sinn gang. Kannski á ég eftir
að fara í allar þær götur, sem hafa sagt mér
eitthvað í tímans rás og kveðja þær?
Rýnir á húsagerð og hönnun í Politiken,
Henrik Steen Möller, sem skrifar oft vel um þá
hluti, lét frá sér fara litla grein í tilefni 125 ái’a
dánardægurs H.C. Andersens. Henrik er nú
ekki mikið eldri en ég, en í ritsmíðinni segir
hann frá því, að hann sem strákur fór með
móður sinni að heimsækja gamla konu, frú
Melcior. Hún sagði honum frá því, að hún hefði
setið í kjöltu ævintýraskáldsins, þegar hún var
barn. Á sama tíma sagði útvarpið að nú væru
55 ár liðin frá því er sprengjunni var varpað á
Hiroshima. Heyra mátti hljóðupptöku, þar
sem flugmennirnir eru á leiðinni á vettvang.
Þeir gantast sín á milli, kannski í grófara lagi,
rétt eins og ég man eftir á togurunum í þá góðu
gömlu daga. Þá kemur inn rödd í talstöðina,
sem segir þeim höstug að haga sér skikkanlega
og vera ekki með saurugan munnsöfnuð! Ekki
sé ástæða til að vera amerískur dóni þótt ætl-
unin sé að steikja nokkra tugi þúsunda Japana
lifandi! Lífið er kaldhamrað og þarna er teygja
tímans aftur komin. Nokkrum dögum seinna
vildi svo til að ég sótti heim dómkirkjuna í
Lundi, sem er eldri en Njála, og hvað var svo
þar í fordyrinu nema sýning á steiktu fólki,
fórnarlömbum bombunnar!
Ræturnar
Líkast má orða það svo; þannig er lífið, einn-
ig eru þeir til sem hugsa um eilífðina. Mér
finnst það vera fyrir utan teygjuna! Mér finnst
ég hafa heyrt og meðtekið hluta af eilífðinni.
Fer reyndar af stað með ára millibili og hlusta
á hana smástund. Þá er eins og ég viti hvernig
stilla þarf kompásinn fyrár næsta túr. Spyrjir
þú svo: Hvar er þetta fyrirbrigði? svara ég:
Það er í Fannardal í Norðfirði. Þá maður situr í
túnfætium á þessu eyðibýli, þar sem bróðir
minn var eitt sinn í sveit, nemurðu niðinn frá
Norðfjarðaránni um leið og þú sérð alla regn-
bogans liti í mosadýi í Hólafjalli, hinum megin
við ána. Þá veit maður að hér er miðpunktm’-
inn.
Viðfangið
Það sem ég er að mála, eru eiginlega þessir
afstæðu hlutir í tíma og rúmi. Sjóða úr þeim
súpu eins og ég nefni ferlið. Setja hlutina sam-
an og reyna að fá einhverja póesíu út úr lífinu.
Efniviðurinn er alls staðar, afgangurinn er
vinna. Það er mikil gjöf að geta starfað í friði.
Mér nægir ekki að búa til einn þaulhugsaðan
hlut á ári eins og naumhyggjumennirnir, sem
svo þarfnast háspekilegra og lærðra útskýr-
inga. Þá kýs ég heldur að lesa ljóðið hans Þor-
steins frá Hamri um Fannardal. Kannski er ég
full gamall rómantíker, en ég held að það sé
orðið of seint að bólusetja mig við þeirri lífsins
vímu. Ég fæ mikla gleði og fullnægingu af því
að vinna við myndgerðina og það gleður mig
mikið þegar fólki finnst það fá eitthvað út úr
þessu. Loks eru komin tvö ný barnabörn í
heiminn og það hefur verið venjan að búa til
mynd af leikföngum allra barnabarnanna jafn-
óðum. Þar á sá gamli inni tvö ný og gild verk-
efni. Þetta er þó ekki spurning um það hvenær
maður hættir, eins og Louis Ai’mstrong sagði,
heldur um hve marga konserta drottinn leyfir
þér að halda! Er þetta þá tilgangurinn? Já, hví
ekki það. Annars er tvennt sem mér finnst hafa
breyst með árunum. Hið fyrsta er mér ljóst, að
hæfileikinn til að lifa er listrænn eiginleiki útaf
fyrir sig. Ég held að Karen Blixen hafi hitt
naglann á höfuðið. Skáldkonan var spurð
þeirrar sígildu spurningar í gömlu sjónvarps-
viðtali, hvað hún vildi segja við komandi kyn-
slóðir? Hún sagðist óska þeim meira hugrekk-
is, jafnframt kímnigáfu. - Það þarf hugrekki til
að finna melódíuna í lífinu og húmor til að sjá
fleiri hliðar á tilverunni.
Eintal málarans
I vetur áskotnaðist mér nokkur eintök af
Austurlandi, blaði heimabæjar míns. Þeir sem
þar skrifa skilja síður þesslags þanka. Þarna ei
kominn nýr ritstjóri sem lætur móðan más;
um ál. Hann hæðist að skáldunum í Reykjavík
En menn skulu síður hæðast að skáldum, þótt
ál geti verið gott í tækniframkvæmdir nútím-
ans.
Hitt sé ég betur en áður og er náttúrlega frá
eigin brjósti, að myndverkin ráða meh-u en
maður heldur. Ekki bara sú staðreynd að allii-
málarar hafa bara sjálfa sig sem hráefni, held-
ur að myndgerðin er eins konar eintal og þar
vill sköpunai’verkið sitt.
Þegar ég hélt afmælissýninguna í K.höfn í
vor, þá var ég beðinn um að skrifa í stuttu máli
hvað ég væri að dunda við. Ef ég má endurtaka
það hér, þá ætti maleríið að vera útrætt í bili:
...Það er sagt, að þeim sem talar við sjálfan
sig sé ekki andmælt. En stenst ekki ef maður
gerir það allan daginn með pensil milli fingra-
nna. Myndefnið fer fram á að leggja orð í belg,
en vill samt vera margrætt í því sem það hefur
fram að færa. Formið er eins og fjallið hinum
megin við fjörðinn: það stendur þar áfram þó
tímar breytist. Liturinn er svolítið eins og
stjórnmálamaðurinn: hann vill finna stemmn-
inguna á staðnum, gera sig breiðan, til að geta
síðar meir, haldið öllu verkinu saman - Þar-
næst heldur eintalið áfram til að koma hlutun-
um saman í eitt lag.
Er þá lagið í lagi? Við skulum sjá til...
LESBÓK MORGUNBIAÐSINS - MENNING/LISTIR 4. NÓVEMBER 2000 7
1