Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.2000, Side 9

Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.2000, Side 9
ÞORSTEINN FRÁ HAMRI AF MANNIOG UÓÐI Einn vetur orti égljóðið sem ýmist verður sagt fjalla um geðhrif manna, umsvif þeirra ákafleg, dauðann eða draugasögu, gamla; um það ersjálfsagt að menn velji að vild! Sjálfur man égaðeins að maður og ljóð vöktu um vikna skeið einhuga um eitthvað sem ef til vill mætti nefna sáttargerð: saman tvö létu þau ósnert liggja hvernig allt bar að, sem mun þó verið hafa um það bil einhvernveginn - eins og til mynda að gangstéttirnar glitrandi a f sólbráð hafí gert sig líklegar til að þrengja sér inn, eða þeyrinn andað af fjöllum sem viðnánari íhugun voru ekki til nema í sögum; allt er það mér úr minni liðið. En kvöld nokkurt í lokin var ég sterklega haldinn þeim hugarburði að einhver gengi hljóðlega afar hljóðlega útogfram til dyra, fótatakið heyrðist dvína útí fjarskann eftir götunni, hvert veit auðvitað enginn, en síðan synja ég ekki fyrir að sum fjöll séu á óumræðilega vísu önnur en forðum var. STEF UM HAUSTIÐ, LÖGMÁLIÐ OG UÓSIÐ Haustið svifaði Mér var enn hraglandanum í fjúk mold íhug, á svefnbökkum úrkomuvottur í augum. síðustu slægna. Vorgeisli hrökk Lögmálið ákvarðar allt sem neisti í nóvembertundrið: um trén, hvaða tegund sem er. sértu skyggn muntu sjá hvar eldkrákin fleygar dægrin dimm. Ljóðin eru úr nýrri Ijóðabók höfundarins. Hún ber titilinn Vetrarmyndin og er 18. Ijóðabók Þorsteins. Sú Fyrsta, í svörtum kufli, kom út 1958. Útgefandi er Iðunn. PÉTUR SIGURGEIRSSON 7. NÓVEMBER 1550 Aldirfjórar, fimm ártugir farinn tími er. Sjöunda dagsérstakan þar sjá í nóvember. Jón þá Arasonur settur - synir og hans tveir - höggstokk á þeim dauða’ að deyja drepnir voru þeir. Eðli hörku hörku magnar hafa stríðin sýnt. Sú er alröng leið til lausnar leiðrétta er brýnt. Hryðjuverk sem víti er til varnaðar um heim. Líknarverk er lífsins nauðsyn. Lof sé öllum þeim. Öxi’ ogjörðu eftirlátið eldrautt þá var blóð. Minningu um merka feðga man vorfrjálsa þjóð. Biskupi var kær sín kirkja kær sem land og trú. Fann í vanda frelsi íslands frelsishetja sú. Artíð þessi á oss minnir afbrot framið mest. Iðrun synda sátt ogmildi sakir læknar best. Þar er hjálpin þörfín mikla, þásem einnignú. Lifír Jíristin kirkja fyrir kærleik, von og trú. Höfundurinn er biskup. LJÓÐRÝNI HANNES SIGFÚSSON NÁTTUGLUR í turnhárri angist og einveru mannauðra kirkna við árbugður og freyðandi torg ríða uglur skammbitum og prikum hvern augljósan dag undir blýþökum glymjandi klukkna og blaktandi vindhönum Og depla hálfblindum augum við lóðréttan vegg ljóssins erjafnan snjóar að morgni og snúðugir marsvindar hlóðu fyrir glugga og klukknaport: Þar ranghvolfir dagurinn augum sem hrekkleysið grunaði dröfnótt egg Hvaða djöfulleg áform og dýrslegar tilhneigingar búa deginum í hug? Það er dimmunnar fuglum hulið Og hulið er þeim hvernig þjóðir og fljót eru virkjuð í glúfrum og öngstrætum borga Og hvernig þjóðir og fljót er um þögular nætur runnu líkt og þurr sandur úrgreip og þornaðar orkulindir verða þróttmikil fallvötn á einum regnþungum degi ogryðja hverri stálbentri tálmun úr vegi (Jarteikn, 1966) Þetta er býsna sérkennilegt ljóð og engán veginn ljóst við fyrstu sýn, hver raunveru- leg merking þess er. Það er ekki eitt af hinum skorinorðu ljóðum, sem Hannes Sigfússon talaði um þá er bókin Jarteikn kom út, heldur einkennist einmitt af því flókna og hugmyndaríka myndmáli sem lesendur hans þekkja úr fyrri bókum, ekki síst Dymbilvöku (1949) og Imbrudögum (1951). Ekki er þetta myndmál þó óviðráðanlegt, og mun ég reyna að lesa úr því eins og ég skil það. Lykill þess er fólginn í myndhverfing- um, persónugervingum, líkingum, yfirfærslum - og táknum. Það er einnig athyglisvert, að myndmálið er flóknast í fyrri helmingi ljóðsins og verður einfaldara undir lokin. Upphafsmyndin er af uglum er sitja á bitum á háalofti í kirkjum í angist og einveru á björtum dögum. Yfirfærsla er notuð með hliðsjón af umhverfi. Þannig verður angistin turnhá og einveran sú er finna má í mannauðum kirkjum. Og yfir þeim hljóma kirkju- klukkurnar og vindhanar snúast. Einhver ástæða hlýtur að vera fyrir því að uglunum er einmitt valinn staður í kirkjum, ekki einni kirkju. (Felst ef til vill í því gagnrýni á af- skiptaleysi kirkjunnar í mannlegum samskiptum?). Uglurnar eru næturfuglar og sjá því illa til í björtu. Myndhverfingu er beitt til að líkja ljósi þeirra við lóðréttan vegg, sem byrgir sýn. Hér ber að hafa sérstaklega í huga, að það er ljósið sem byrgir sýn, ólíkt því sem við eigum að venjast. Myndinni er haldið áfram er sagt er að snúðugir vindar (pers- ónugerving) hlaði þennan vegg og honum líkt við snjókomu á útmánuðum. Síðan kemur tvípunktur líkt og fylgi útskýring, sem er mér torskildasti hluti ljóðsins: Par ranghvolfir dagurinn augum sem hrekkleysið grunaði dröfnótt egg. Mér virðist líklegast að hrekkleysið sé um leið andvaraleysi uglanna sem sjá flikrótta, ógagnsæja dagsbirtu er minnir þær á egg. í síðari tveimur erindunum einfaldast myndmálið, eins og áður er sagt, er lagt er út af myndinni með boðskap ljóðsins. Sagt er að fuglum næturinnar í kirkjuturnum sé hulið hvaða djöfulleg áform / og dýrslegar tilhneigingar / búa deginum í hug og sömuleiðis hvernig þjóðir og fljót eru virkjuð/í gljúfrum og öngstrætum borga. Orðaröðin er athygl- isverð, þar sem fljót eiga við gljúfur og þjóðir við borgarstrætin. Þeim er sömuleiðis hulið hvernig þjóðir og fljót - og þornaðar orkulindir verða þróttmikil fallvötn á einum regnþungum degi ogryðja hverri stálbentri tálmun úr vegi. Nú nálgast Ijóðtextinn óneitanlega hið skorinorða Ijóð. Því er rétt að geta þess að í þessum kafla bókarinnar, sem ber heitið Návígi, fjalla ljóðin um kúgun og uppreisn. Augljóst er auðvitað að skáldið sér hliðstæðu með fljótum er ryðjast fram og þjóðum. Og öngstræti borganna benda á fátækan almúga. En fyrst verður að ráða í tákn. Hvað tákna uglurnar, hvað táknar dagurinn? Uglurnar gætu táknað þá sem sjá ekki það sem augljóst er í dagsbirtu sakir angistar og einveru, og gera sér ekki grein fyrir mætti sam- takanna. Og dagurinn getur blátt áfram táknað þjóðfélagsástand, hin djöfullegu áform kúgara er drottna yfir lífi fjöldans með ofríki og yfirgangi, spillingu og svikum. Þeir okk- ar sem eru uglar, munu því hvorki skilja né ráða bót á neinu. En það eru ekki allir uglur í þessum skilningi sem betur fer. Það sáum við þegar Berlínarmúrinn hrundi, og það sjá- um við á þessu hausti í Belgrad í Júgóslavíu og í Abidjan á Fílabeinsströndinni. Þar hefur fólk öngstrætanna rutt hverri stálbentri tálmun úr vegi. Vonandi. NJÖRÐU R P. NJARÐVÍK LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 4. NÓVEMBER 2000 9

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.