Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.2000, Page 17

Frá Þingvöllum, 1900.
Hvítá, 1903.
túlka og tjá. Við getum sagt að
þeir tveir standi fyrir þessa
náttúrutúlkun, annars vegar
hina síkviku birtu í náttúrunni
og hins vegar hina upphöfnu ró,
sem er oft tregablandin í verk-
um Þórarins. Um 1920 koma svo
Kjarval og Jón Stefánsson til
sögunnar og spyrja nýrra
spurninga í sínum verkum, um
hlutverk listamannsins og
markmið hans.“
Þegar rætt er um listsögulegt
samhengi segir Ólafur nauðsyn-
legt að hafa í huga að þegar
Kjarval kemur fram um 1920 sé
hann að tengjast viðhorfum sem
komu fram upp úr 1890, franska
symbólismanum: „Við erum svo
langt á eftir á þessum tíma hér á
landi. Listskilningur þessara
fjögurra listamanna [Þórarins,
Asgríms, Kjarvals og Jóns Stef-
ánssonar] tilheyrir 19. öldinni,
þótt sá skilningur sé að þróast
hjá okkur á fyrstu tveimur ára-
tugum 20. aldar. I rauninni er
það ekki fyrr en á íjórða ára-
tugnum sem íslensk myndlist er
komin í takt við framsækna
myndlist sem þá er verið að gera
annars staðar í Evrópu."
Tengsl landslagstúlkunar
við rómantíska Ijóðagerð
Ólafur er beðinn um að lýsa því hvað þau
Júlíana hafi haft að leiðarljósi þegar þau settu
upp sýningunaog skiptu henni upp í hina ólíku
sali safnsins. „I stóra salnum, sal 1, höfum við
dregið saman verk frá ýmsum tímabilum í list
Þórarins, en markmiðið er að draga fram
ákveðinn kjama í hinum listræna ferli. I þess-
um sal eru mörg af hans úrvalsverkum sem
spanna í raun allan hans listferil. I sal 3 byrjar
hin eiginlega tímaröð verkanna og þar má lesa
hvemig hann þróast frá einu tímabili til ann-
ars. Þar sér maður t.d. mjög glöggt hvernig
hann er í upphafi mjög bundinn af þessum
natúralíska rómantíska skóla sem hann kynn-
ist í Kaupmannahöfn. Svo sjáum við til dæmis
um 1910-11 hvernig áherslan breytist. Hún
verður meira á víðáttuna og birtan verður
önnur. Það er mjög eðlilegt að sjá þetta í sam-
hengi við verk Asgríms og þann nýja skilning
sem hann kemur fram með um birtu og þetta
síbreytilega augnablik í náttúmnni. Síðan má
jafnvel undir lokin sjá ákveðinn skyldleika við
verk Jóns Stefánssonar. Þannig að það er
óhætt að fullyrða að Þórarinn hafi verið ákaf-
lega næmur og opinn fyrir nýjum viðhorfum í
sambandi við sína túlkun,“ segir Ólafur.
Aberandi á sýningunni em landslagsmyndir
Þórarins frá Þingvöllum, en hann var fyrstur
af brautryðjendunum í upphafi aldarinnar til
að mála þar. Áður hafði hann séð Þingvalla-
málverk sem voru til sýnis í Alþingishúsinu
eftir þýska og danska málara. „Þessi hefð er
til en er um margt frábmgðin þeirri túlkun
sem kemur fram í verkum Þórarins,“ segir Ól-
afur og bendir á að á þessum tíma hafi hin ís-
lenska menningarlega sjálfsmynd að miklu
leyti verið bókmenntaleg og sú sjálfsmynd
hafi stýrt túlkun Þórarins í upphafi aldarinn-
ar. Þá vísar hann til þess að Selma Jónsdótttir
hafi vakið athygli á tengslum landslagstúlkun-
ar Þórarins við rómantíska ljóðagerð íslenskra
skálda á 19. öld. Sérstaklega benti Selma á
náttúruljóð Steingríms Thorsteinssonar, „þar
sem náttúran er hyllt sem helgidómur sem er
manninum fullkomnari og vekur með honum
sterka þrá,“ eins og hún orðaði þáð í aðfara-
orðum að yfirlitssýningu á verkum Þórarins
árið 1967.
Vanmetinn í samtimanum
Ólafur segir það bagalegt hve lítið sé vitað
um listskoðanir Þórarins. „Hann hefur ekki
látið eftir sig neinar yfirlýsingar um sín
markmið eða sínar listrænu skoðanir. Hins
vegar rituðu bæði Einar Jónsson og Ásgrímur
ævisögur sínar þannig að við vitum ýmislegt
um skoðanir þessara manna. Þórarinn sýndi
mjög reglulega á árunum 1900-1911 og líka
seinna en sýningar hans hlutu af einhverjum
ástæðum ekki svo mikla athygli. Það má alveg
fullyrða að Þórarinn hafi verið vanmetinn í
samtímanum, a.m.k. ef við lítum á það sem
mælikvarða hvaða athygli listamenn fá.
Fyrsta áratug aldarinnar snerist myndlistar-
umræðan reyndar fyrst og fremst um minnis-
merkin eftir Einar Jónsson sem átti að reisa í
Reykjavík, um Jón Sigurðsspn, Ingólf Arnar-
son og Jónas Hallgrímsson. Á þessum árum er
myndlistarumræðan einfaldlega nátengd
sjálfstæðisumræðunni og þessi minnismerki
eru áþreifanleg tákn og innlegg í hina póli-
tísku baráttu þess tíma. Þar fyrir utan fékk
Einar Jónsson gríðarlega athygli í íslensk-
um blöðum vegna þess að hann var á þessum
árum mjög virkur erlendis."
Þórarinn lét til sín taka varðandi listkennslu
á Islandi og einnig i því að búa myndlistinni
opinberan vettvang, en hann var einn af aðal-
hvatamönnunum að stofnun Listvinafélags ís-
lands á öðrum áratugnum. „Þar voru reglu-
bundnar sýningar frá 1916 og
Listvinafélagið var náttúrulega
gífurlega mikilvægur vettvangur
til að búa til opinbert rými fyrir
myndlistina. Þar var Þórarinn
mjög drífandi ásamt listamönn-
um eins og Jóni Stefánssyni og
fleirum. Þórarinn var ennfremur
skólastjóri Iðnskólans í Reykja-
vflc um nokkurra ára skeið og
rak stóra ritfangaverslun hér í
bænum, auk þess sem hann tók
að sér opinber verkefni, eins og
t.d. setu í fánanefnd. Þannig að
hann helgar sig aldrei myndlist-
inni alfarið, meðan bæði Einar
Jónsson og Ásgrímur helga sig
myndlistinni. Þórarinn er maður
sem málar á sumrin og þegar
tómstundir gefast. Eiginlega má
alveg fullyrða að yfirlitssýningin
á verkum Þórarins í Listasafni
íslands á aldarafmæli hans 1SMÍ7
hafi lyft fram listamanni sem
fólk almennt hafði ekki gert sér
grein fyrir að væri til staðar.
Það sem hefur ennfremur ýtt
undir þetta nýja mat á Þórami
er þátttaka hans í sýningum á
norrænni aldamótalist á síðast-
liðnum tveimur áratugum.
Fyrsta norræna sýningin þar sem Þórarinn er
settur inn í alþjóðlegt samhengi var í New
York 1982. Til grundvallar þeirri sýningu Ugg-
ur ákveðin söguskoðun sem horfir frá hinni
franskættuðu formalísku söguskoðun og legg-
ur meiri áherslu á þessa rómantísku list frá
nítjándu öldinni sem Þórarinn kemur inn í.
Þar kemur Þórarinn inn í ákveðið listsögulegt
samhengi sem er eðlilegt fyrir hann,“ segir 01-
afur.
Mikilvægt innlegg
í mat á list Þórarins
Sýninguna sem nú má sjá í Listasafni ís-
lands telur Ólafiir mikilvægt innlegg í mat á
list Þórarins: „Hér gefst tækifæri til að sjá ít-
arlegt yfirlit yfir listferil hans og kynnast
þeim Ustamanni sem lagði homsteininn að
þeirri sterku landslagshefð sem er að finna í
íslenskri myndlist á tuttugustu öldinni. Því ég
tel óhætt að fullyrða að það sem er mjög sér-
stakt við íslenska Hstasögu síðastliðin 100 ár
og veitir henni tvímælaiaust ákveðna sérstöðu
er þessi sterka nálægð við náttúruna. List
Þórarins er ákaflega mikilvægur og spennaiftdi
kafli í þeirri sögu.“
Sýningin í Listasafni íslands stendur til 26.
nóvember nk.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 4. NÓVEMBER 2000 1 7
l