Tíminn - 24.12.1966, Blaðsíða 6

18
TÍMINN
LAUGARDAGUR 24. desember 1966

Jólin ern mesta trúarhátíð
kirkjunnar, haldin til minm-
ingar um fæðingu Krists. Flest
siðir, sem tengdir eru þessari
fæðingarhátíð, eiga rætur sín
ar að rekja til heiðinnar trúar
og eru í upphafi runnar frá
hátíðahöldum heiðinna manna
£ sambandi við vetrarsólhvörf,
sem eru 22. desember. Þótti
mönnum þá ástæða til þess
að fagna því að dag tæki að
lengja, og vorið og sumarið
nálgaðist að nýju.
Fyrst er vitað til þess, að
jólin hafi verið haldin hátíð-
leg í Róm á öðrum aldarfjórð
ungi fjórðu aldar. Hjá kirkj
um Austurvelda vom jólin
haldiin hátíðleg til þess að
minnast heimsóknar hjarð-
mannana, en engill hafði
fært þeim gleðitíðindin um
legir, eins og fyrr gefcur og
sambland úr heiðni og kristin
dómi. ekki hvað sízt vegna
þess að fæðingu Krists bar
upp á sama tíma og Rómverj
ar voru vanir að tigna guðin
Satúrnus, sean er guð landbún-
aðar, og vegna sólhvarfs, sem
einnig voru nægileg ástæða til
hátíðahalda. Hátíð Satúrnus-
ar var á tímabilinu 17. til
24. desember, og þá var skipzt
á gjöfum, og fólk gerði sér
sitt*hvað til ánægju. En sólar
hátíðina bar einnig upp á
sama tíma, og þá var lika
venja að gefa börnum og fá-
tæklingum gjafir, skreyta hús
með grænum greinum og ljós
um og fleira í sama stíl.
Eldar og ljós, tákn hlýju og
eilífs lífs hafa verið bundin
jólahátíðinni frá heiðnum tím
fæðingu frelsarans þann sama
dag, og sömuleiðis þess, er
vitringamir færðu Jesubarn
inu gjafir og vottuðu því
lotningu sína. Hja Vestur-
landakirkjunum er heimsókn
hjarðmannanna aðeins tengd
jólunum, en koma vitringanna
þrettándanum. f rómversk-ka-
þólsku kirkjunni eru sungnar
þrjár messur á jóladag, sú
fyiíta á miðnætti á aðfanga-
dagskvöld, önnur við sólar-
upprás á jóladag. í kirkjunum
eru venjulega vöggur eða
jötur með jesúbarninu í og
síðan gifs eða viðarlíkneski af
hinni heilögu fjölskyldu, hjarð
mönnum og dýrum í fjárhús
inu, þar sem Kristur fæddist.
Slíkar jöfcur hefur fólk líka
oft á heimilum sínum um jól-
in. Gleði fólks yfir fæðingu
frelsarans er oft Iátin í ljós
með jól -.sálmasöng.
Jólasiðirnir eru margbreyti
um. Sígrænar greinar og tré,
sem tákn lífsins hafa lengi
verið bundnar jólahátíðinni,
ef til vill frá 8. öld, þegar
St. Boniface lauk við að
kristna Þýzkaland og tileink-
aði Jesúbaminu grenitréð
sem koma átti í stað Yggdrasils
Óðins.
Talið er að mörg tré beygi
greinar sínar á jólanófct og
blómgist, og á miðnætti á
aðfangádagskvöld snúa naut
gripir og hross hér í austur
og krjúpa á kné.
Jólasiðirnir breytast stöð
ugt, og upp úr miðri 19. öld
er talið, að þeir hafi tekið
stórvægilegustum hreyting
um í átt að því, sem nú er
og orðið almennarl, og um
leið meira og meira hátíð
verzlana og viðskipta i sam-
bandi við hinar miklu jóla-
gjafir. og jólaundirbúnins all
an, sem víða er kominn út í
öfgar.
Siðurinn að senda vinum og
ættingjum táknræna jóla-
kveðju er ævafora. hann á
sennilega rætur að rekja til
Egyptalands hins forna. Þar
var nýju ári fagnað með því
að skipt var á táknrrsnum
gjöfum svo sem tilhöggnum
jólahjöllum úr eðalsteinum,
sem kveðjur voru greyptar í.
Oft vora það orðin, „au ab
nab“ (allar beztu óskir). Róm
verjar gáfu hver öðrum undur
fagra lárviðarkransa eða olívu
greinar, stundum ívafðar gull-
glöðum.
Eitthvert tákn um tíman-
lega velgengni Rómaríkis var
gjarna umvafið ferskum grein
um og á það skráð ,.Anno
novo faustum felix tibi sit“
(megi hið nýja ár færa ham-
ingju og blessun).
Að heiisa nýju ári með
gagnkvæmum hamingjuósk-
um varð síðan siður í Evrópu
þegar i berasku kristindóms-
ins þar. Á fimmtándu öld
skáru tréskurðarmeistarar jóla
óskir í valinn við, og gegndu
þær gjafir sama hlutverki þá
og jólakort nútímans. Á átján-
du og nítjóndu öld tóku kopar
stungumenn við og framleiddu
koparskildi með áletrunum
og var þá góð tízka að kaup-
menn og ýmiss félagssamtök
skiptust á slíkum kveðjum við
áraskipti.
Undanfara jólakortanna,
eins og þau nú þekkjast má
og telja svonefnd Valentínusar
kort, sem kennd eni við heilag
an Valentínus, sem dó písla-
vættisdaupa þann 14. febniar
árið 270. Ástfangnir unglingar
í Rómaríki hinu forna minnt
ust hátíðarinnar hin 15. fe-
brúar með því að draga upp
nöfn hvors annars inn í hjarta
myndaðan flöt, og hélzt sá
siður enn í mörgum ensku-
mælandi löndum. f Englandi
tengdist siðurinn beint við há
tíð heilags Valetínusar, sem
var biskup í Róm. Valentín
usarkort úr pappír munu hafa
fyrst þekkzt á 18. öld, og
þá með rituðum kveðjum, en
á 18 öld voru handmálaðir
koparskildir í mestum metum
Margir þekktir listamenn mál
uðu á koparskildi og má sér
staklega nefna Fransesco
Þegar umslög komu til
sögunnar í Englandi árið
1840 urðu skipti á Valentin-
usárkortum tíðari og voru þau
oft brydd íburðarmiklu
skrauti og letruð fagurskrift.
Urðu kortasendingar þá fljótt
þjóðarsiður, sem barst til ann
arra enskumælandi landa, svo
sem Ameríku.
Fyrsta jólakortið, sem viður
kennt er sem slíkt, teiknaði
J.C. Horsley árið 1843 handa
vini sínum Sir Henry Cole.
Eitt þúsund eftirrit voru seld.
voru þau prentuð á stífan
pappír. Á kortinu er handmál-
uð mynd af fjölskyldufagnaði,
en undir myndinni stendur,
„A Merry Christmas and a
Happy New Year to You“.
9vipað kort teiknaði nokkru
síðar W.M. Egley og gaf út.
Það var árið 1848. Heillaóska
kort þekbtust einnig í
Ameríku frá árinu 1830 fram
að borgarastyrjöld og hafa
nokkur eintök varðveitzt.
Flótfi með Jesú-barnið.
Talið er, að eitt af fyrsfcu
raunverulegu jólakortunum
þar sé frá því um árið 1850
Framleiðsla jólakorta í stór
um stíl til sölu er talin hefjast
um 1860 og voru þau þá með
alls konar jólaskrauti og kvæð
um eða ljóðlínum. Einnig
þekktust heii bréf í skraut-
legum umslög'um, sem líkja
má við svonefnd boðs-
kort, sem þegar voru algeng
í Evrópu á sextándu öld.
Enskur útgefandi, Marcus
Ward og Co, réð til sín Kate
Greenaway sem teiknara.
Teikningar hennar voru seld
ar í syrpum með tveim til
sex teikningum og notaðar við
ýmiss tækifæri, svo sem á
jóladag, nýársdag, hátíð heil
ags Valentínusar, afmælis-
dögum o.s.frv. Komu sumar
teikninganna fram í bókar-
formi eða voru notaðar á jóla
almanök.
Louis Prang frá Boston hef
ur verið nefndur „faðir jóla-
kortanna“. Hann byrjaði fram
leiðslu myndkorta, með blóma
dýra-og fuglamyndum og hélt
svo áfram allt fram að borgara
styrjöldinni, er hann fór að
nota atvik úr henni sem fjrrir
myndir. Hann framleiddi ein
ig alls konar boðskort og
heillaóskakort, sem náðu mikl-
um vinsældum og voru talin
þau fallegustu, sem völ var á
á þeim tíma. Voru þau einnig
vel þekkt erlendis. Fyrirtæki
Prangs stóð með blóma til
ársins 1895, er samkeppni frá
Evrópu fór að gæta, en þar
vora framleidd svo ódýr kort,
að ekki varð fram hjá þeim
gengið. Frá aldamótum 1900
fram að fyrri heimstyrjöld-
inni höfðu Þjóðverjar algera
einokun á gerð og sölu korta.
Um 1910 hófst nýtt blóma-
skeið kortaframleiðslu í Ame-
ríku og hélzt sá markaður all-
an stríðstímann og endurtók
sig í seinni heimstyrjöldinni.
Má segja, að þá hafi Ameríka
tekið við einokunaraðstöðu
Þjóðverja í þessum efnum og
naut þar forystuhlutverk síns
á öðram sviðum.
Um jólakortaframleiðslu
nútímans er ekki ástæða að
fjölyrða svo margslunginn
sem sú grein er orðin og
venjur í sendingu jólakorta
fastmótaðar. Eru Bandarikja-
menn enn fremstir í flokki
með framfylgd þessa siðar,
þótt hann þekkist nú víðast
hvar í heiminum. Um miðja
öld voru um 300 kortafram-
leiðendur í Bandaríkjunum.
sem sendu á markaðinn ár-
lega um 5 þúsund milljónir
korta, að verðmæti um 275
milljónir brezkra punda, og
framleiðslan eykst með ári
hverju. Um helmingur áður-
nefndra korta var jólakort.
Geta menn svo gizkað á, hve
fjöldinn er mikill á þvi herr-
ans ári 1966.
Þrettándinn, 6. janúar, loka-
dagur jólahátíðarinnar, er
einn þriggja elztu hátíðisdaga
krikstinnar kirkju, hinir tveir
eru páskar og hvítasunna.
Þrettándinn er helgaður þeim
atburði, er vitringarnir frá
Austurlöndum komu til Betle-
hem til að votta hinu nýfædda
Jesúbami lotningu.
Fornkirkjur Austurlanda
munu snemma á öldum hafa
byrjað að halda þennan dag
hátíðlegan, og uppranalega hef
ur hann þar verið nátengdur
fæðingu Krists. í rómversku
dagatali frá 354, er þess getið,
að fæðingardagur Krists sé
25. desember, en hins vegar
er ekkert getið um þrettánd-
ann. Síðar á 4. öld, tóku forn-
kirkjur Austurlanda að halda
fæðingardag Krists hátíðlegan
25. des. og jafnframt varð
þrettándinn gerður að hátíð-
isdegi hjá rómversku kirkj-
unni. Hátíðahöldin munu að
mestu leyti hafa verið sniðiö
eftir hátíðahöldum Austur-
landakirkna, en dagurinn var
þó eingöngu talin hátíðlegur
vegna komu vitringanna. Er
fram í sótti kölluðu germansk
ar þjóðir daginn „Hátíð hinna
þriggja heilögu konunga."
Vitringarnir, sem komu alla
leið frá Persíu til Betlehem,
til að tigna Jesúbernið, voru
af mjög ttgnum ættflokki í
Pensíu, sem álitinn var heilag-
ur og hafði ráðið mestu I trú-
málum um langt skeið. Nokkr-
um öldum fyrir Krist hafði
hann farið með æðstu vðld i
landi sínu. Upprunalega munu