Tíminn - 24.12.1966, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 24. doscmbcr 1966
m
TIMINN
19
vitmgamir hafa verið Zara-
þústratrúar.
í guðspjöllunuin segir, að
vitringarnir hafi fært Jesú-
baminu gull, reykelsi og
myrru, en á hinn bóginn seg-
ir ekkert frá þvi, bve margir
þeir voru. Til foma voru þeir
álitnir hafa verið milli 2-12
talsins, en S Vesturlöndum
hefur það lengi verið til siðs
að telja þá þrj'á, og sagan
hefur gefið þeim nöffnin Gasp-
ar Melehior og Balthazar. Á
Fæðingarkirkjunni í Betlehem
sem reist var á 4. öld fyrir
Krist, þar máluð mynd af
þremur vitringum í persnesk-
um klæðum. Rúmri öld síðar,
óðu Persar um landið helga
með báli og brandi og eyði-
lögðu þar aHar kirkjur, en er
þeir sáu fyrmefnda mynd í
Pæðingarkirkjunni urð,u þeir
stoltnir mjög og létu kirkjuna
í friði. Á Austurlöndum heffur
hins vegar aldrei verið kveð-
ið neitt á um, hversu margir
vitringamir vou í raun og
veru, og nöfn hafa þeir þar
yfirleitt engin. ‘Þrettándahátið
m er heldur ekki helguð þeim
eingöngu þar eystra, nú á dög-
um, hún er fremur tengd
sidm krists og hinu fyrsta
kraftaveiiki. Á þrettándadags-
kvöld er til siðs að blessa ár,
vötn og höf með því að dýfa
þar krossum niður.
Sagan um jólasveininn, sem
kemur á jólanótt með gjafir
handa hörnunum, hefur verið
tengd jólunum um langan ald-
ur.
Talið er, að sagan um jóla
sveininn byggist á þjóð-
sögu rnn raunverulegan mann
— heilagan Nikulás, en svo
nefnist jólasveinninn víða.
Nikulás var biskup í Myra
í Lyciu á tímum Diocletians
keisara, eða seinni hluta
þriðju aldar. Keisari þessi of-
sótti kristna menn, og Niku-
lás var pyntaður og ofsóttur
fyrir trú sína þar til Konstan-
tín varð keisári. Sögur herma,
að hann bafi setið á kirkju-
þinginu í Nicaea, þótt Aþanas-
ius, sem þekkti alla þá biskupa
sem merkir þóttu, neffni hvergi
natfn hans.
Fyrstu merkin um dýrkun
á Nikulási er kirkja, sem Just-
inian keisari í Konstantínópel
byggði.
Á 9. öld birtist fyrst nafn
Heilags Nikulásar í píslavotta-
frásögnum, og í byrjun 11.
aldar er farið að byggja kirkj-
ur honum til heiðurs á Vestur-
löndum. Árið 1087 tóku íbúar
Bari í Apulíu sig til og sendu
út leiðangur, sem gróf upp
lík Nikulásar og.flutti það til
Bari og reistu honum til heið-
urs nýja kirkju. Var þetta upp
haf að vinsælum pílagrimsferð
um þangað. Heilagur Nikulás
er kenndur við einar 400 kirkj
ur í Bretlandi og hann er þjóð
ardýrlingur Rússlands, sérleg-
ur verndari barna, mennta-
manna, kaupmanna og sjó-
manna. Hann hefur oftast
verið málaður með þrjú börn
við hlið sér.
Sagan segir, að eitt sinn
hafi dýriingurinn gefið þrem
dætrum fátæks manns heima-
mund, svo þær þyrftu ekki að
lifa í skömm. Þetta er talið
upphaf þess gamla siðar, að
gefa leynilega gjafir á kvöldi
hins heilaga Nikulásar, sem
síðar var flutt yfir á jólanótt-
ina.
Blaðið Neesweek vill meina
að útlit jólasveinsins — hyíta
skeggið, ístran o.s.frv. — hafi
til orðið í kvæði, sem maður
að nafni Dr. Olement Moore
í New York hafi samið árið
1822. Er jólasveininum og gerð
um hans þar ítarlega lýst.
Mun Moore hafa samið þetta
kvæði til þess að skemmta
börnum sínum, sex að tölu.
Kertin, sem ómissandi eru
um ihver jól, voru þekkt meðal
frumstæðra þjóða. í formum
egypzkum grafreitum við The-
bes má sjá myndir af keilu-
mynduðum kertum í stjökum,
sem líkjast mest diskum. Á
Krít 'hafa fundizt kertastjakar,
sem taldir eru frá árinu 3000
fyrir Krist. Rómverjar höfðu
kerti og hafa kertahlutar fund
izt allt frá 1. öld eftir Krist
í Vaison, í nánd við Avignon
í Frakklandi.
Fátæklingar i Evrópu höfðu
ekki ráð á að lýsa upp húsa-
kynni sín með kertum, þrátt
fyrir það, að þau væru víðast
hvar notuð til slíks þegar á
miðöldum. Tólgarkerti notuðu
þeir, sem minna máttu sín, en
vaxkerti þóttu fínni og voru
dýrari.
Til að byrja með voru öll
kerti gerð í heimahúsum, en
þegar borgir fóru að myndast
breyttist þetta_ og kertagerð
varð að iðn. Á 13. öld fóru
tólgarkertamenn í Paris
hús úr húsi og gerðu kerti
samkvæmt óskum húsbænda.
Greinarmundur var gerður á
tilbúningi tólgar og vaxkerta,
eins og hvað bezt kemur í Ijós
af þvi, að í París voru tvö
félög kertamanna starfandi, í
öðru félagihu voiu þeir, sem
tólgarkerii gerðu, en í hinu
vaxkertagerðarmennirnir.
í upphafi voru kerti gerð
með því móti, að dýfa kveik
niður í tólg, þegar um tólg
var að ræða, en hella vaxi á
kveikinn, ef unnið var úr því
efni. Það var ekki fyrr en á
1'5. öld, að kerti voru gerð í
formum, en það var þó aðeins
hægt, ef um tólgarkerti var að
ræða, þar sem vaxkerii urðu
ekki nægilega góð, ef þau
voru steypt í mótum. Kerta-
gerðin tók stöðugum framför-
um allt fró á 19. öld, en þá
kom efnafræðin til sögunnar
og hafði mikil áhrif á þennan
aldargamla iðnað. Franskur
efnafræðingur komst þá að
raun um, að öll fita var mynd
uð úr fitusýrum og glycerini,
og með því að kljúfa fituna,
og framkvæma efnabreytingar
tókst honum að ná fram ster-
in, sem er hið fullkomna
efni til kertagerðar.
Fyrsta kertagerðarvélin var
búin til 1834, en síðan hefur
tækninni fleygt fram, og vél-
arnar em nú eru notaðar
við framleiðsluna geta afkast-
að rnörg hundruð kertum á
kluktoustund, en stjórna þartf
nákvæmlega hitanum, og einn-
ig því, hversu hröð kælingin er
við kertagerðina.
Kerti hafa triíarlega þýð
ingu og eru notuð í kirkjum,
bæði kaþólskum og Lúthersk-
um. En þótt þau séu ekki
lengur ómissandi til þess að
lýsa upp heimkynui manna,
kann fólk vel að meta bjanma
þeirra og toeriagerð n^Igast
nú stöðugt að verða listgrein.