Tíminn - 18.01.1967, Qupperneq 9

MIÐVIKUDAGUR 18. Jxnúar 1967
TÉMINN
Aldarminning:
Séra Sigfús Jónsson
í á«ústmánuði síðastliðnum
voru hundrað ár liðin frá faeðingu
séra Sigfúsar Jónssonar prests á
Mælifelli. Séra Sigfús sWrði mig
og fermdi og ég trúi (því, að bless-
unarorð hans við iþær atihafnir
hafi átt þátt í því lífsláni, sem
mér hefur hlotnazt. Þess vegna
vil ég skrifa um hann nokkur orð
á aldarafmæli. Ekki verður það
nein ævisaga, heldur minningar
mínar á við og dreif sem tengdar
eru þessum stórmerka manni.
Séra Sigfús var fæddur að Víði-
mýri 24. ágúst 1866. Stúdentsprófi
lauk hann 1886 og guðfræðiprófi
1888. Prestsvígslu hlaut hann 29.
septemher 1889 og veittur Hvamm
ur í Laxárdal sama ár. Fékk Mæli
fell árið 1900 og lausn frá embætti
1. júní 1919. Árið 1918 fluttist
hann til Sauðárkróks og var séra
Thyggvi Kvaran aðstoðarprestur
hans eitt ár.
Kona séra Sigfúsar var Petrea
Þorsteinsdóttir frá Grund í Svarf-
aðardal og ber mér að minnast
hennar hlýlega, þvl skrifað er í
kirkjubók, að hún hafi haldið á|
mér við skírnarlaug. Frú Petrea'
var talin mikil bústýrukona, en
ég sá hana aldrei svo ég muni.
Síðustu tuttugu árin sem hún
lifði, var hún heilsulaus og oftast
rúmliggjandi.
Séra Sigfús var meira en með-
almaður á hæð, herðabreiður og
beinn í baki, þreklega vaxinn og
svaraði sér vel. Hann mun hafa ver
ig hraustmenni að burðum og á
yngri árum var hann talinn góð-
ur glímumaður. Hann færði mikla
persónu sem kaliað er, svipmikill
og sviphreinn. Víðsýnn gáfumað-
ur var hann og skapríkur, en
'hafði gott vald á skapi sínu.
„iHonum var sýnt um fjármál“
segir Jón Árnason frá Vatnsskarði
en Jón má vita það gjörla, því
hann var framkvæmdarstjóri út
flutningsdeildar S.Í.S. um árarað-
ir þegar séra Sigfús var kaupfé-
lagsstjóri. Ekki mun ég verða svo
gamall að ég gleymi því, þegar
ég sá séra Sigfús síðast. Það var
í byrjun júní árið 1937. Alþingis-
kosningar voru í nánd og kosn-
ingaþaráttan að hefjast. Frambjóð |
endur komu í bíl frá Sauðárkrókj1
og námu staðar á bakkanum við
Svartá, þvi áin var þá óbrúuð ogi
ekki fær fóLksbílum. Séra Sigfús
]á í grasinu helsjúkur en Magnús
'Guðmundsson stóð yfir honum.;
Daginn eftir var séra Sigfús and-1
aður, en Magnús átti tæpt misseri
ólifað. Báðar þessar miklu kempur
em samtíðarmönnum ógleyman-
legar. Báðir nutu þeir mikillar
hylli í héraði og báðir kepptu þeir
nú um þingsæti sinn fyrir hvern
flokk, en ég hygg að þeir hafi
virt hvorn annan mikils, þó ekki
væri rætt um það á framboðs-
fundum.
Þegar iiér var komið sögu hafði
séra Sigfús verið þingmaður Skag-
firðinga frá 1934. Kosning hans á
þing þá, var söguleg og afdrifarík.
Hann og Jón á Reynistað fengu
jafn mörg atkvæði og var hlut-
kesti látið ráða. Meirihluti þeirrar
ríkísstjórnar, sem mynduð var eft-
ir þessar kosningar valt á einu
þingsæti.
Um þessar kosningar var eftir-
farandi vísa kveðin:
Víst gat oss klofningur bænda
bagað,
og baráttuna gert lítils virði.
En nú er þetta allt saman orðið
með atkvæði drottins í Skaga-
firði.
Mikið kapp var í kosningunum
1934 þvi úrslitin voru óviss fyrir
fram í Skagafirði. Ég man eftir
framboðsfundi á Sauðárkróki
þetta vor og mér fannst hinum
þaulæfða málafylgumanni Magn-
úsi Guðmundssyni veita heldur
í kappræðunum, en það kann að
hafa verið fyrir það, að ég var
líka hrifinn af Magnúsi, þótt ég
kysi hann ekki á þing. Svo er á
fhitt að líta að séra Sigfús var
kominn fast að sjötugu og mun
hafa verið vanari að semja sínar
ræður fyrirfram, en því verður
ekki komið við á framboðsfund-
um. En þess má geta að fram-
boðsræða hans við kosningarnar
1937, sem prentuð er í Tímanum
það ár ber engin ellimörk.
Á nefndum framboðsfundi 1934
man ég að Magnús Guðmundsson
sagði, að það hefði fokið ofan
af Framsóknarflokknum og þá
hefði séra Sigfús komið upp. Þetta
mátti til sanns vegar færa. Tryggvi
Þórhallsson var farinn úr Fram-
sóknarflokknum og þrír þingmenn
með honum og höfðu þeir myndað
Bændaflokkinn, sem hafði víða
frambjóðendur í sveitakjördæm-
um við þessar kosningar. Bryn-
leifur Tobíasson hafði verið fram-
bjóðandi Framsóknarflokksins í
20 með fréttum. Kl. 20.20 kem-
ur svo þáttur Steinaldarmann-
anna og nefnist hann Kvenna-
kvöld. Næst á dagskránni er
kvikmyndin Jökulævintýri. Hún
fjallar um hvernig íslenzkum
hraustmennum tókst ag bjarga
flugvélinni Geysi, sem fórst á
Vatnajökli árið 1950. Sigurður
Magnússon, fultrúi gerði tcxta
með myndinni, og er hann jaín
framt þulur. Þá syngur danska
söngkonan Ulla Pia nokkur )ög
en hún skemmti fyrr í vetur á
Hótel Loftleiðum. Kl. 21.30
verður sýnd sjónvarpskvik-
myndin Matarmiðinn. Leik-
stjóri er Stuart Rosenberg og
í aðalhlutverkum eru Cliff Ro-
bertsson, Broderick Crawford
og Chris Robinson. Kl. 22.05 er
jazzþáttur, og f þetta sinn leik
ur Modern Jazz Quartet. Dag-
skrárlok eru kl. 22.05, en þulur,
kvöldsins er Sigríður Ragna Sig
urðardóttir.
Sigurður Magnússon
Skagafirði við þessar Alþingiskosn
ingar á undan, en nú var hann
Líka farinn. Það var í samræmi við
skapgerð séra Sigfúsar, að þegar
svona stóð á, tókst hann vandann
á hendur, þó kominn væri á efri
ár og 'heilsutæpur. Oft áður höfðu
flokksbræður hans í héraði lagt
fast að honum að vera í framboði
en hann ekki gefið kost á því.
Ekkj fara miklar sögur af störf
um séra Sigfúsar á Alþingi, en
ekki er ólíklegt að menn með
hans hæfileika, hafi þar meiri
eða minni bein eða óbein áhrif.
Og ekki eru menn á einu máli
um hvernig „atkvæði drottins“
hafi reynzt á ALþingi á árunum
1934 til 1937. Þessi tími er líklega
of nærri okkur til þess að kveða
upp óhlutdrægan dóm um það.
Á þessu tímabili var atvinnu-
leysi markaðshrun og gjaldeyris-
skortur, með meiru, en þrátt fyr-
ir það 'hófst ýmis konar uppbygg-
ing á þessum árum, er síðan hefur
haldið áfram jafnt og þétt. Kreppu
árin eftir 1930 voru einskonar
fæðingarhríðar að þeirri menning-
arbyltingu, sem orðið hefur á ís-
landi á tuttugustu öld.
Eins og áður segir varð séra
Sigfús prestur i Hvammi 23 ára
gamall árið 1889. Fljótt komu
menn auga á að hann væri hæf-
ur til opinberra starfa utan
kirkju, en árið 1890 var hann
kosinn oddviti Skefilstaðahrepps,
og tveim árum síðar sýslunefndar-
maður sama hrepps. Þeim störf-
um báðum gegndi hann til 1901
eða í eitt ár eftir að hann flutt-
ist að Mælifelli. Vafalaust hefði
hann orðið oddviti og sýslunefnd-
armaður í Lýtingsstaðahreppi ef
héraðshöfðinginn Ólafur Briem
hefði ekki gegnt þeim störfum.
í hreppsnefnd Lýtingsstaðahrepps
var hann kosinn 1904 og var í
henni til 1916.
Það er áreiðanlega ekki of-
sagt um séra Sigfús, að honum
hafi verið sýnt um fjármál, það
sýndi efnahagur hans þau 30 ár
sem hann var þjónandi prestur
og bóndi. Hann byrjaði búskap í
Hvammi með tvær hendur tómar,
eins og eðlilegt var eftir langt
nám og óhöpp steðjuðu að á
fyrsfu búskaparárum hans þar.
Hann missti skepnur sínar úr
miltisbrandi og heyrt hef ég að
hann hafi átt eftir 3 ær. En þrátt
fyrir það mun hann hafa verið
orðinn vel efnaður þegar hann
fluttist frá Hvammi eftir 11 ára
búskap þar.
Á Mælifelli var séra Sigfús einn
af stærstu bændum í héraðinu.
Það fer ekki margra á milli og
haft eftir honum sjálfum að flest-
ar ær hafi hann átt um 1910 og
voru þær 303 og undir þeim voru
mörkuð 306 lömb og á þeim tíma
þóttu það góðar afurðir að fá
rösklega lamb á á. Á Mælifelli
hefði hann 5 til 7 kýr í fjósi og
allt að 70 hross.
Séra Sigfús var spurður að því
hvers vegna hann hefði hætt
prestsskap á góðum aldri, eða
rúmlega fimmtugur. Hann átti að
hafa svarað því, að ekkj væri
skemmtilegt að predika yfir tóm-
um stólum. Á öðrum tug aldar-
innar fór kirkjusókn minnkandi og
flestum prestum mun þykja það
þung raun þegar fáir vilja hlusta
á boðskap kirkjunnar. Svar séra
Sigfúsar lá beint við, en ég er
ekki viss um að hann hafi meint
það eins og í orðunum lá. Hug-
sjón samvinnustefnunnar var hon
um í blóð borin, hugsjónin um
jafnrétti. bræðralag og betri heim
og forstöðu fyrir samvinnufélagi
var lika prédikun, sem náði til
fjölda fólks í víðlendu héraði.;
Séra Sigfús var formaður Kaup-
félags Skagfirðinga frá 1904 til
1910 og aftur frá 1913 til dauða-
dags og framkvæmdarstjóri og
gjaldkeri frá 1918. Að sami mað-
ur hafi verið formaður kaupfélags
og framkvæmdarstjóri á þessu
tímabili hygg ég að sé einsdæmi,
þar sem að Kaupfélag Skagfirð-
inga var með þeim stærri á land-
inu.
Það var margra manna mál í
héraði að fáum eða engum hefði
tekizt jafn vel að stjórna Kaup-
félagi Skagfirðinga á árunum '1918
til 1937. Um það verður ekkert
fullyrt, því það er ekkert til sam-
anburðar, en hitt er víst, að hann
hafði sérstaka tiltrú, að fara með
fjármál fyrir aðra og þeir. sem
þekktu hann bezt, bændur í Skefils
staða- og Lýtingsstaðahrepp-
um trúðu á hann ef svo mætti
segja.
Og margir hafa haldið því fram
fyrr og síðar, að það hafi verið
undravert, hvemig séra Sigfúsi
tókst að stjórna Kaupfélaginu og
reisa það úr rústum. Eg man vel
þessa tíma og þeir voru erfiðir.
Fyrst voru harðindin, veturinn
1920 þegar skagfirzkir bændur
björguðu búpeningi sínum með
því að kaupa feikn af fóðurméli
en næsta haust kolféllu afurðirn-
ar j' verði og bændur sátu eftir
með skuldimar. Svo kom gengis-
hækkunin 1925, sem hækkaði skuld
irnar á sama hátt og gengisfall
lækkar þær og loks kreppan mikla
eftir 1930, þegar þorri bænda varð
raunverulega gjaldþrota.
Úr þessari deiglu skilaði séra
Sigfús kaupfélaginu fjárhagslega
traustu, en grunur minn er sá
að starf hans við kaupfélagið í
tvo áratugi hafi ekki verið léttara
eða áhyggjuminna, en að prédika
í kirkju yfir auðum stólum. Skrif-
stofa hans var í litlu herbergi í
gömlu timburhúsi, og þar
hafði hann a]]a þræði í sínum
höndum og hélt fast um stjórnar-
taumana. Og það jaðraði við, að
hann yrði þjóðsagnapersóna. Til
dæimis gekk sú saga, að hann
hefði haft tvo peningakassa _nn-
an tóman til að sýna viðskipta-
mönnum, en hinn með einhverri
vellu í, ef ómögulegt var að kom-
ast hjá því að borga eitthvað. Og
kaupfélagsstjórinn þótti stundum
harður við viðskiptamennina, ef
hann neitaði um nokkrar krónur j
fyrir meðöl eða eitthvað annað j
bráðnauðsynlegt, en tökin urðu að j
vera hörð, ef vel átti að fara, því
það voru engir peningar í um-
ferð á kreppuárunum og fólk skiÞ,
ur það ekki nú, nema það sé svo
gamalt að það muni eftir því.
Einu sinni heyrði ég í það. að
bóndi úr Blönduhlíð réðst á gamla
manninn með miklum sköm...um
og hávaða, t.i séra Sigfús hafði
gott vald á skapi sínu og talaði
ekki af sér, en röddin var kulda-
leg og svipurinn einbeittur og
jafnvel hörkulegur.
A kreppuárunum vantaði jiund
um vörur í kaupfélaginu tíma og'
tíma. Einu sinni var kaffilaust,
en séra Sigfús var ekkert viðkvæm
ur fyrir því, og var haft eftir hon-
um, að kaffi yrði þá ekki tekið
út í skuld á meðan. Séra Sigfús
var hagsýnn os sparsamur á mla
vísu en hafði glöggt auga fyrir
hinum stóru dráttum í fjármál-
um og viðskiptamálum. Ég var
staddur á Sauðárkróki daginn,
sem Mjólkursamlag Skagfirðinga1
Séra Sigfús Jónsson
tók til starfa, líklega 1934. Kaup
félagsstjórinn var sjálfur viðstadd
ur og horfði á sagnafár með alvöru
svip þegar mjólkurfatan frá hverj-
um innleggjanda var látin á vog-
ina og innleggið skrifað bók
jafnóðum með hröðum höndum.
Vísirinn var mjór í fyrstu, mjólk
urinnleggið var lítið fyrsta sunr
arið, en hér var verið að marka
spor í miklu framfaramáli.
Víst er mér séra Sigfús minn*s-
stæður sém kaupfélagsstjóri, er
presturinn á Mælifelli er mér þy
langt um minnisstæðari. Þeg*»
ég minnist hans er það í eim
konar draumi æsku minnar. Þaí'
er einhver ilmur fortíðar sem
leikur um þær minningar. Fyrsta
minning mín er sú nð prestur-
inn var kominn að húsvitja. Ég
var víst ungur, ég man það ekki
en mér leið illa, því ég hafði
hugmynd um að ég ætti að lesa.
Ég hljóp samt ekki burtu og
þetta leið hjá, ég stautaði víst
eittJhvað og allt varð gott á
aftir. Minmngarnar um kirkju-
ferðir að Goðdölum flytja mér
gömlum þul, yl að hjarta. Á
sumrin var farið ríðandi til-kirkju.
Fólkið dustaði hrossamóðuna
af sparifötunum fyrir utan .ún
og gekk svo í kirkju. Á sól-
björtum sumardögum stafaði sól-
in geislum sínum inn um kirkju
gluggana og söngurinn hljómaði:
Hvflíkur hátíðablær! Og hámark
messunnar _var altarisgangan,
fannst mér. Á þessum ámm var
þróttmikill söngur í Goðdala-
kirkju undir stjórn Guðmundar
Ólafssonar. Altarisþjónusta séra
Sigfúsar var frábær. Hann var
söngmaður svo góður, að hann
var talinn standa nærri séra Geir
á Akureyri. Á veturna var lð
gangandi til kirkju tveggja
stunda gang oft í vondu færi.
Messur á jólum eru mér ó-
gleymanlegar við kertaljós í
hálfrökkri og svo jólakveðjurnar
frá dönskum sunnudagaskólabjrn
um, sem presturinn afhenti öllum
börnum, sem læs voru orðin. í
þessum jólakveðjum voru fallegar
jólasögur og myndir utan úr
heimi.
Á þessum tima voru börn köll
uð til spurninga á messudögum
að áliðnum vetri á aldrinum 10
til 14 ára og oft vorum við spurð
í kirkjunni ef ekki var því kald
ara. Kirkjuferð í marzmánuði
1916 er mér minnisstæð. Áttræð
kona var jörðuð eftir messu, en
það var annars ekkj venja að
jarða á sunnudögum. Ekki flutti
presturinn líkræðu, en las úr
handbókinni. Þessi atburður var
opinberun, því aldrei áður hafði
ég séð líkkistu síga ofan í gröf
og mér fannst dauðinn vo
undarlegt fyrirbæri og aldrei áður
hafði ég heyrt hljóðið, sem kveð
ur við þegar moldin skellur á
kistulokið. Mér var þetta líka við
kvæmt mál. Þessi gamla kona
hafði verið tíma og tima á heim
ili foreldra minna og ég var
mjög hændur að henni. Löngu
síðar sá ég að presturinn hafði
Framiiald á bls. 12.