Tíminn - 29.01.1967, Blaðsíða 16

'mám
23. Ifcl. — Laogardagur 28. [anúar 1967 — 51. árg.
wmtik_______
Mao Tse-tung Lin Piao
■nníiiAxnm-itmx
Chiang Ching Chen Po-ta
Tao Chu
Chou En lai
Frásögn af þróun menningarbyltingarinnar í Kína
Tapar Mao í eigin byltingu?
EJ—Reykjavík, laugardag.
Harkan eykst sífellt í menning
arbyltingunni, og hcrma fregnir,
að byltingin, sem hófst nteð árás
um á nokkra menntamenn í Pek
ing hafi nú leitt til blóðugra bar-
daga í norð-vesturhluta Kína, og
hafi þar verið beitt sprengjuvörp
um og vélbyssum- Virðist ljóst
vera, að nú dregur að úrslitaátök
um í byltingunni, og telja sérfræð
ingar í málefnum Kína, að Mao
hafi aðeins eitt tromp eftir á
hendinni — herinn, eða það af
hernuni, sem hann ræður yfir.
Spurnlngin er: beitir Mao honunt
eða ekk!?
Fregnir blaða hafa meira verið
uppbygðar á ólátum Rauðra varð
liða og formælingum manna í
Kína en frásögnum af raunveruleg
um atburðum — enda oft erfitt
að komast að því þar eystra, hvað
á seiði er, og hvað gerzt hefur. Sú
frásögn af þróun menningarbylting
arinnar frá upphafi, sem hér er
birt, byggir á frásögnum erlendra
blaða að mestu leyti.
Þegar menn í dag lesa fregnir
um blóðuga uppreisn í norðvest-
anverðu Kína hljóta þeir að spyrja:
Hvað hefur eiginlega gerzt? Hvern
ig hófst þetta allt saman? Og hvert
munu þessir furðulegu atburðir
leiða fjölmennustu þjóð heimsins?
Mestan hluta svarsins er að
finna í huga Mao Tse-tung, nú 73
ára, sem kom frá Hunan héraðinu
og varð einn sérstæðasti byltinga
leiðtogi tuttugustu aldarinnar —
pólitískur og hernaðarlegur snill
ingur, sem endurskóp marxismann
og veitti bændastétt Kína, vissa
þátttöku í málefnum þjóðarinnar
í fyrsta sinn í þeirra löngu sögu.
Sur segja, að ástæða núver
andi ringulreiðar sé einfaldlega,
að Mao sé brjálaður — skynsemin
ráði engu lengur hugsun hans og
gerðum. En, eins og austur-evrópsk
ur diplómat sagði á dögunum: —
Að segja, að Mao sé geðveikur,
er í rauninni að segja ósköp lítið.
Það hljóta að vera aðrar ástæður
fyrir átökunum í Kína.“
Svo mun einnig vera. Ein sú
þvðingarmesta er sú staðreynd, að
Mao þrátt fyrir snilli sína, hefur
alltaf verið takmarkaður að einu
leyti, — hann veit svo til ekki
neitt um önnur ríki. Hann hefur
aðeins farið til annarra ríkja tvisv
ar sinnum í bæði skiptin til Sovét

ríkjanna. í bæði^skiptin flaug hann
I beint frá Peking til Moskvu og
til baka, og sá því ekkeM af landi
né þjóð.
Líklegasta skýringin á afstöðu
Maos virðist vera að finna í löng
un aldraðs byltingamanns. til að
skilja við þjóð sína í því ástandi,
sem hann telur að húp eigi að
vera, án tillits til raunveruleikans,
bæði í Kína og erlendis. Eins og
brezka tímaritið ,,Economist“
sagði nýlega:
— Það, sem Mao hefur sett sér
að ná fram, er eilíf bylting —
með öðrum orðum, regluleg endur
tekning byltinga, sem eigi sér
Stað einu sinni á hverjum manns
aldri eða oftar. Hann telur, að
ekkert minna nægi til þess að
halda upphaflega byltingareldinum
lifandi".
Þetta er ekki í fyrsta sinn, sem
Mao hefur gert tilraun td að
enduriífga byltingareld í hugum
Kínverja. Hin hörmuleg tilraun
hans árið 1958 — „stóra stökkið
fram á við“ — skildi eftir sig djúp
sár í hugum alþýðunnar — sér
staklega þó hinnar nýju iðnaðar
stéttar, sem verst varð fyrir barð
inu á tilrauninni. Vegna þessara
mistaka samþykkti Mao, þótt hann
héldi stöðu sinni sem formaður
Kommúnistaflokksins, að afhenda
Liu Shao-chi forsetaembættið. Og
næstu sjö árin — eða þar til
nokkuð var liðið á menningarbylt
inguná, var það Liu, sem hafði yfir
stjórn í málum landsins dag frá
degi. /.
Liu er, eins og Mao, frá Hunan —
en það er líka það eina, sem þeir
eiga „sameiginlegt". Liu er hvorki
skáld né hernaðarsérfræðingur,
þótt hann sé mikill byltingasinni.
Hans mestu hæfileikar eru sem
skipuleggjari og sem slíkur kaus
hann að stjórna Kína með skrif
stofuveldi, sem upp var byggt af
verksmiðjustjórum, tæknilaerðum
; mönnum og hagfræðingum, seml
j höfðu meiri áhuga á að ná prakt*
ískum árangri en að hugsa upp
byltingarkenningar.
Þótt Liu væri tryggur Mao, á
hann að hafa sagt er líða tók á
sjöunda áratuginn: — „Nú er tími
U1 að njóta ávaxta byltingarinn-
ar“. Þetta var auðvitað villutrú í
augum Maos, sem var stöðugt sann
færðum um, að „stóra stökkið"
hefði átt að takast, og það var
vegna slíkra skoðanamismunar
milli kínversku leiðtoganna, að
fyrstu sáðkorn ringulreiðarinnar
náðu að dafna.
Fyrstu merki um óveðrið, sem
var í aðsigi, biriust haustið 1965,
þegar Mao hóf menningarbylting
una með árásum á kínverska lista
menn og rithöfunda. Þótt hér væru
um velþekkta menn að ræða í
Kína, voru þeir svo til óþekktir
erlendis. Því var þessi fordæm
ing á menntamönnum einungis tal
in vera nýtt skref í baráttu Maos
fyrir „hreinni hugsun" — eða jafn
vel til þess' gerð, að draga athygli
frá diplómatískum ósigrum Kín
verja crlendis.
En hreinsanirnar jukust næstu
mánuðina. Næst varð fyrir komm
únistíska blaðaútgáfan, og síðan
sjálfur flokkurinn. Samstarfsmenn
Maos urðu sífellt varari um sig.
Hversu langt ætlaði „gamli mað
urinn“ að ganga að þessu sinni?
1 Mundi ákvörðun hans um að
„bjarga" byltingunni leiða til nið
urrifs þess veikbyggða efnahags
kerfis, sem Liu og samstarfsmenn
hans höfðu byggt upp með svo
mikilli þrautseigju og erfiði síð-
ustu sjö árin? Hver þegar þar að
kom, gat verið öruggur um sig?
Svörin létu ekki lengi bíða eftir
sér. Snemma síðastliðið sumar
ákvað Mao, að nauðsynlegt væri
að „hreinsa" út varkára leiðtoga í
Peking — þar á meðal borgarstjór
ann, Peng Chen. Mao leitaði til
hersins og fékk Lin Piao, varnar
málaráðherra á sitt band. Þeir
settu upp miðstöð starfsemi sinnar
í Shangrai — stærstu borg Kína.
ítarlegasta frásögnin af því, sem
síðar gerðist, hefur fréttaritari
júgóslavneska blaðsins Politika í
Belgrad, Branco Bogunovic, ritað.
Það var 27. apríl, að sögn hans,
serp Mao og Lin tóku örlagaríkt
skref. Fórnarlambi'ð átti að vera
Peng borgarstjórí — sem erlendis
var þó bezt þekktur fyrir fordæm
ingu sína á sovézkum „endurskoð
unarsinnum". Þennan dag, þeg-!
ar Peng kom að skrifstofu sinni
í flokksbyggingunni í Peking, stóð
hópur hermanna úr Þjóðfrelsisher
Lins fyrir dyrum og varnaði hon
um inngöngu.
En Peng neitaði að gefast upp,
og stjórnaði málefnum borgarinn
ar frá heimili sínu. Og Mao, sem
var óviss um aðstöðu sína, ef hann
Liu Shao-chi
Teng Hsiao-ping
Peng Chen
sneri heim til Peking, hætti við
fyrirhugaða ferð sína þangað til
í maí. Það var ekki fyrr en í byrj
un júní — þegar Lin sendi tvo
trygga herforingja til Peking og
tók með valdi Dagblað alþýðunnar,
útvarpið í Peking og fréttastofuna
Nýja Kína — að Peng var borinn
ofuriiði og fjarlægður úr sæti sínu
sem æðsti maður borgarinnar.
En þrátt fyrir þetta hafði Mao
ekki Peking á sínu valdi. Hann
hélt því áfram hreinsunum — tók
einn flokksleiðtogann á fætur öðr
um. Andstæðingar Maos í höfuð-
borginni skyldu fljótlega, að póli
tísk fragitíð þeirra bygðist á gagn
árás, og brátt söfnuðust þeir um
einn leiðtoga — Liu Shao-chi.
Því næst voru gerðar ráðstafanir
til þess að kalla saman aukafund
í miðstjórn kommúnistaflokksins,
þar sem ætlunin var að setja Mao
úrslitakosti: annað hvort mundi
hann stöðva þessa starfsemi sína,
eða hann yrði sviptur flokksfor-
usjunni.
En til þess að þetta tækist urðu
Liu og stuðningsmenn hans a'ð
fá stuðning framkvæmdastjóra
flokksins, Teng Hsiao-ping.
í júní-mánuði reyndi Lúi því á-
kaft að vinna fylgi Tengs, sem,
vegna stöðu sinnar hafði geysi
leg völd innan flokksins. Liu til
aðstoðar kom maður nokkur, Li
Hsueh-feng að nafni — maðurinn
sem Mao hafði nýlega sett í stað
hins brottrekna Peng Chen! Og
til þess að gera málið enn flókn-
ara — og leggja áherzlu á veika
aðstöðu Maos — fór Peng sjálfur
í ferð um norðvestur- og suðvestur
svæði landsins til þess að vmna
andstæðingum Maos fylgi í síðari
hluta jiiní.
Snemma í júlí voru Liu-sinnarJ
tilbúnir td að láta til skarar skríða.1
FÍokksleiðtogar alls staðar i Kínaj
fóru að streyma til höfuðborgarinn i
ar til að shja fund miðstjórnarinn!
ar. Skjót talning sýndi, að Liu!
hafði 89 atkvæði af 165 möguleg-!
um — þægilegan meirihluta. Ör-j
uggur um stöðu sína lagði hann1
þýí til, að fundurinn skyldi hef j j
ast 21- júlí — hvort sem Mao væri;
kominn til Peking eða ekki.
En Mao sat ekki aðgerðalaus^ 17.
júlí skipaði hann Lin Piao að ein
angra Peking með hermönnum sín
um og taka járnbrautarstöðina í
sínar hendur. Næsta dag tilkynnti
Lo Jui-ching
Mao miðstjórnarmönnum, sem
komnir voru til Peking, að hann
ætlaði sér að koma til höfuðborgar
innar bráðlega, og lagði svo til, að
fundi miðstjómarinnar s-kyldi
frestað þar til hann kæmi. Tii þess
að mæta henmönnum Lins skipaði
eirni af stuðningsmönnum Lius__
hinn brottrekni herráðsfotíngi Lo
J'ui-ching — herdeild, sem stað-
sett var í Shensi, að koma þegar til
Peking. En Mao frétti af þessari
áætlun, og sendi skeyti til her-
foringjans í Shensi og skipaði hon
um að fara hvergi. En það var á
elleftu stund, að Mao gerði áætl-
aðan fund andstæðinga sinna að
engu. Kvöldið áður en kalla skyldi
miðstjómarfundinn saman lýsti
Teng Hsiao-ping því yfir, að hann
vildi, að beðið væri eftir Mao,
Og því var það, að síðdegis 28.
júlí lentu fjórar flugvélar á Pek-
ing-flugvellinum með Mao og Lin
fylgdarlið þeárra og stuðnings-
menn innanborðs. Fjórum dögum
síðar, fullviss um að hafa næg at-
kvæði tfl að berja niður alla and
stöðu, kallaðí Mao sjálfur saman
ellefta fund miðstjómar kommún-
istaflokksins. Fundarsalurinn var
þéttskipaður, og stúdentar, sem
voru viðstaddir, hrópuðu niður and
stæðinga Maos, og fögnuðu mjög,
er Lin Piao sagði; —Ekki er haegt
að hafa tvær sfefnur og tvær að-
alstöðvar.
Mao fókk stuðning flokksins, þó
ekki án erfiðis, til þess að hækka
helztu stuðningsmenn sína í tign.
Chen Po-ta, fyrrum einkaritari
hans, var gerður að leiðtoga menn
ingarbyltingarinnar. Flokksleið-
toginn Kang Sheng var gerður að
fultrúa í framkvæmdaráðinu. Tao
Chu — miskunnarlaus flcLVsfor
ingi frá suðurhluta landsins — var
gerður að áróðursmálaráðherra —
áður hafði hann verið í 86. sæti
valdamanna í Kína, en þetta nýja
embætti þýddi fjórða sætið í þeim
pýramída. En — þýðingawnest af
öllu — Lin Piao, maðurinn, sem
gerði þetta allt saman mögulegt,
tók við af Liu Shao-chi, sem vænt
anlegur eftirmaður Maos.
En Mao reyndist hafa unnið Pyr
rohsar-sigur. Að vísu hafði hann
meirihluta á miðstjórnarfundinum,
en það var viðbúið, því fáir þorðu
a'ð andmæla honum, auglit til aug
litis. Athyglisverðara var, að Mao
Frambald a bls. 14-
' "" . .. 'V'&SrSMBHÍÍ
Lu Ting-yi