Tíminn - 28.04.1967, Blaðsíða 6

ó
TÍMINN
FÖSTUDAGUR 28. apríl 1967.
MINNING
JÖN JÖNSSON
fyrrum bóndi Árdal Andakíl
Þa5 var ekki alls fyrir löngu
að mér barst í hendur bók um
trúarleg efni. Bókin var skrifuð
af brezkum fræðimanni. Hún fjall
aði um manninn, forlög hans og
örlög eins og megintrúarforögð
mannkynsins hefðu túlkað hvort
tveggja kynslóðum liðinna tíma.
Þar kenndi margra grasa. Má
segja að ýmsir væru kvistirnir
kynlegir, sem komið hefðu fram
og áttu að vera græðijurtir á hol-
undir eða lífgrös mönnum, sem
þráðu að átta sig á þeirri tilveru,
sem þeir foefðu undirgengizt á
jörðu. Kom þá og í ljós, að sum
trúarbrögð mannkyns hefðu harJa
óljósai fougmyndir um manninn
yálfan og stöðu hans í tilverunni,
þótt guðaheimur þeirra væri æði
fjölskrúðugur. Og yfirleitt virtist
svo, að maðurinn væri furðu mikið
lukaatriði í trúarkerfunum. —
Aðalundantekningin frá þessu var
iristindómurinn, en í fræðum hans
varð guðfræðin með einkennilegu
nóti að mannfræði, fullyrti hinn
órezk.i fræðimaður. „Hver sem
ekki elskar bróður sinn, sem han.i
lefur séð, getur ekki elskað Guð,
?em hann hefur ekki séð“. Þau orð
urðu að vissu leyti inntak kristin-
iómsins. Trú mannsins og trúar-
íf er í órofa tengslum við afstöðu
lans til og samskipti við aðra
nenn. Trúin á Guð grundvallast
á viðforögðum við lífi annarra
nanna. Við þetta færist áherzlan
>g þungamiðjan um set. Guðsþjón
ista og guðsdýrikun án samfélags-
ijónustu er hjóm í ætt við bæna-
nyllur Tífoetbúa eða annað af slíku
agi. Með því að gera guðfræði í
nnsi.a eðli sínu að mannfræði olli
cristindómurinn mestum þáttaskil
im •' trúarlífi mannkynsins.
Mér k»m þessi t>ók í hug, er ég
settist niður að skrifa nokkrar
ínur við fráfall vinar míns Jóns
Tónssonar bónda í Árdal. Leiðir
ikkar Jóns lágu saman um árabil
og urðu samskiptin um skeið mjög
láin. Svo kom mér Jón fyrir sión-
r, að þar væri maður á ferð, sem
;kki væru svik í. Og mannleg og
Irengileg voru viðforögð hans öll
)g samskipti. Hugarheimur hans
var líka mótaður af þvi bezta, sem
fundið verður í kristinni íslenzkri
arfleifð. Hiklausar og ákveðnr.r
skioðanir, næm áfoyrgðartilfinning
og einlæg þrá að vinna landi sínu
og þjóð. Þar var maður á terð,
sem gleymdi ekki jörðinni af því
að fjarlægar skýjafoorgir heilluðu.
Þó átti Jón sín draumalönd.
II.
Jón Jónsson fæddisi að Gröí
í Lundarreykjadal 3. júní 1899.
Hann var Borgfirðingur í báðar
ættir, en foreldrar hans voru Jón
Jónsson bóndi í Gröf og Ingveldur
Pétursdóttir kona hans.
Jón ólst upp hjá foreldrum sín-
um áð Gröf fyrstu bemskuán'n.
Þau systkini voru alls sjö, bræður
þrír og þrjár systur, en hálfsystir
eldri.
Árið 1896 fluttist Jón að Gils-
bakka í Hvítársíðu. Síra Magnús
Andrésson og kona hans frú Sig-
ríður Pétursdóttir Sívertsen tóku
hann til fósturs og var Jón efrir
það á Gilsbakka sem eitt af bihm-
um þeirra. Komst Jón þar í an ian
systkinahóp, sem hann bæði un'.i
og dáði alla tíð þaðan I fró. Með
þessu móti eignaðist Jón tvo systk
inahópa og varð hugarheimur hans
af þeim sökum sérstæður og gerði
hann næmari og glöggslcyggnari.
Prestshjónin á Gilsfoakka rey id-
ust fóstursyninum einstaklea vel
og fékk hann á heimili þeirra
veganesti, sem honum reyndist
notadrjúgt. Þar skapaðist og mót-
aðist hinn heilsteypti og trausti
persónuleiki Jóns og þar öðlaðist
hann þá virðingu fyrir lífinu og
verkeínum þess, sem ætíð ein-
kenndi hann. Prestsheimilið var
líka eitt hinna gömlu menningar-
setra, sem var í senn heimili, skó'i
og vinnustaður. Mótunartáhrifin
voru mikil. Þar sem viljinn og
greindin var fyrir hendi Maut ár-
angurinn að koma í ljós.
Til frekari menntunar var Jón
sendur í Hvitárfoakkaskólann, sem
á þessum árum var hin ágætasta
fræðslustofnun. Þar hafði merkur
skólamaður, Sigurður Þórólfsson
komið á fót héraðsskóla og dró
til sín fólk úr byggðum Borgar-
! fjarðai og reyndar víðar að. Var
' á Hvítárbakka enn aukið við fræða
sjóð Jóns. Hann stundaði þar nám
á árunum 1909—1911 og minntist
þessa tíma síðar með mikilli hrifn-
ingu, enda hafði hann átt þar góða
dvöl og árangursríka.
Það var nokkru eftir skólavist-
ina á Hvítárbakka, að sérstæð um-
skipti verða í ævi Jóns. Hann
hverfur þá af landi brott. Mun
hann hafa litið svo á sjálfur, að
rétt væri fyrir sig og losa heim-
dragann og hverfa í nýtt umhverfi
og framandi að reyna hæfileika
sína og getu annars vegar og öðl-
ast reynslu og nýja þekkingu hins
vegar. — Leiðin lá til nýja heims-
ins, Ameríku. Jón tók sér ársvist
í Kanada hjá Vestur-fslendingi.
Lífið og lifnaðanhættir reyndust
harla frábrugðnir. Starf Jóns
vestra varð einkum í því fólgið
að sinna veiðiskap í vötnum og
kynna sér breytileik veiðitækninn
ar eftir árstíðum. Þótti Jóni þessi
þáttur atvinnulifsins harla forvitni
legur. Margt merkilegt bar fyrir
augu hans vestra, en ekkert samt,
er heillaði Jón til að ílengjast. Til
þess var hann of mikill íslending-
ur og fannst óleyst verkefni heima
kalla. En fyrir vikið átti Jón auð-
.veldara með að skilja Stephan G.
I Stephansson, sem varð alltaf eitt
i af eftirlætisskáldum hans.
í Jón hafði alla tíð unun mestu
af skáldskap, enda orti hann sjálf
ur og atti þá sælasta daga, er hann
agaði mál sitt og hugsun.
Er Jón sneri aftur til íslands
var einn staður honum ríkastur
í nug: Gilsbakki í Hvítársíðu.
Þangað hélt hann rakleiðis. Lengd
ist nú dvöl hans þar um áratug, og
var hann lengst af ráðsmaður á
prestssetrinu. Þótti honum ljúft
að starfa fjcrir fjölskyldu þá, er
reyndist honum bezt, er hann
þurfti mest með, enda fékk Hvitár-
síðan sérstakan ljóma í vitund
hans. Þar vissi hann góða mevn
á Guðs vegum eins og Bjömstjerne
talaði um.
En breytingar urðu síðar á búinu
á Gilsfoakka og starfs ráðsmanns
ekki lengur þörf sem áður. Jón
hafði líka sjálfur fundið nýtt verk
efni, er hann vildi hverfa til. Hann
hafði skynjað sérstæða löngun til
að þjálfa og þroska einn af hæfi-
leikum sínum sem hann hingáð til
hafði ekki sinnt að neinu ráði,
smíðahæfileikann, hagleikinn að
móta í járn og skapa form, er
hæfði til fegurðar og notagildis.
Jón hóf að stunda járnsmíði hjá
Bjama Guðmundssyni jámsmið, í
| Borgarnesi. Gerðust hann heim-
ilismaður hjá meistara sinum og
naut mikils ástríkis og viðurkenn
ingar
Liðu svo mörg ár að Jón vann
að járnsmiðunum hjá Bjama á
vetrum, en réði sig á sumrin til
brúarsmíða víðs vegar um land.
Má segja, að brúarsmiðin hafi
raunverulega brátt orðið aðalstarf
Jóns, en horfið til verkstæðisins
hjá Bjama í Borgarnesi þann tíma
ársins sem brúargerðin lá niðri.
Hófst þá hið náúa samstarf með
Jóni og Sigurði Björnssyni brúar-
smið. Vann Jón löngum undir yfir
stjórn Sigurðar, er fól honum járn
smíðina og treysti honum til hinna
erfiðustu verkefna á því sviði.
Á þessum ámm lá leið Jóns víðs
vegar um landið og kynntist hann
því oyggðarlögum mörgum og fólki
margvislegu. Eignaðist Jón á þess-
um arum marga vini, þvi maðurinn
var einstaklega vinsæll og in-
fastur Traustleiki fólst í höndum
og sami traustleikinn var í orðum.
Það var við dvöl í fjarlægu
byggðarlagi, að Jón kynntist eftir-
lifandi konu sinni, Halldóru Hjar*
ardóttur frá Ytra-Álandi í Þistil-
firði, hinni mikilhæfustu konu.
Þau giftust 24. júní 1931. Eins og
áður stefndi hugur Jóns suður til
Borgarfjarðar Þar skyldi heimili
hans vera og þurfti nú að finna
framt.íðarstað honum og konunni
hans. En hér bar á fleira að líta.
Jón hugðist halda áfram enn um
stund brúargerð og járnsmíði. —
Þau hjónin festu því ekki kaap
á jarðnæði um sinn, en voru þo
strax frá upphafi heimilisföst í
Borgarfirði. Áttu' þau um skeið
heima á Hvitárfoakka, en þar bjc
þá Guðmundur Jónsson hreppstjóri
og kona hans frú Ragniheiður
Magnúsdóttir frá Gilsbakka, fóstur
systur Jóns.
Árið 1934 festu þau hjónin Jon
og Halldóra kaup á Árdal í Anda-
kíl. Það gerðist rétt um sama leyii
og breyting varð á starfi Jóns að
brúarsmiðum. Hann skipti um yfir
mann og varð um nokkur ár í
flokki með Jóni Dagssyni brúar-
smið. Lá leiðin þá um Vestfirði.
Mun Jóni hafa þótt ánægjulegt
að fá tækifæri til að kynnast þess
um landshluta, en þangað m;m
hann lítt hafa komið áður.
En eftir að Jón hafði tryggt sér
jarðnæði fór að draga úr ákeíð
hans við brúarsmíðina, en hugur-
inn stefndi því ákveðnar að bú-
skapnum. Hið fasta heimili sem
tökudrengurinn hafði eygt í draum
sýn, átti nú að verða hans. Þau
hjónin hófu búskap í Árdal árið
1936, en höfðu fyrir þann tíma
flutt heimili sitt þangað. Ekki
fékk Jón samt að gefa sig óskiptan
að bustörfunum fyrstu árin, því að
mjög var sótzt eftir að fá hann
til smíðastarfanna. Átti hann erfitt
með að synja sínum góða vini cg
vinnuveitanda Sigurði Björnssyni
um liðVeizlu, þegar unnið var að
forúargerð í byggðum Borgarfjarð
ar.
m.
Jón Jónsson og Halldóra Hjart-
ardóttir höfðu búið tæpan áratug
í Árdal, þegar leið mín lá til Hes‘-
þingakalls, en þar hóf ég prestskap
fyrir réttum 22 árum. Meðan prests
setursfoúsið, sem nú er að Hvann-
eyri, var í smíðum, bjó ég með
fjölskyldu minni í sumaifoústað,
sem staðsettur er innan túngirð-
ingar í Árdal. Bústaðinn lét okkur
í té af mikilli vinsemd frú Sig-
ríður Benediktsson. Náfoýli var
því mikið við Árdalshjónin og
samgangur milli heimilanna.
Það varð ekfki hjá því komizt að
skynja hinn mikla hug húsráðand
ans i Árdal og konu hans að gera
allt það úr jörðinni sem hægt var,
láta alla kosti hennar og ágæti
koma í ljós. Svo hafði verið að
unmð frá því fyrsta að þau komu
þangað til fastrar dvalar. Og furðu
lega miklu höfðu þau þegar fengið
áorkað haustið 1945, en þó var það
aðeins upphafið á hinni miklu og
hörðu glímu, sem háð var við erf-
itt land og óhagstætt.
Ég minnist þessa fyrstu kynna
Frami bls. 10
Að undanförnu hefur verið
óvenjumikið um gott innlent
efni í sjónvarpinu. Flugfreyju-
kvikmyndin, sem sýnd var á
föstudaginn hefur sennilega
þau áhrif, að eftirspurn eftir
flugfreyjustarfi hríðeykst i
framtíðinni og litlar stelpur fá
í magann af löngun eftir að
verða stórar, geta skartað í
flugifreyjufoúningi og þrætt
glæsilegustu skemmtistaði
heimsborganna. Því verður ekki
á móti mælt, að flugfreyju-
starfið er um margt ákaflega
skemmtilegt, en kvikmyndin
sýndi það að vísu í ögn meiri
töfraljóma en það er í raun
og veru, En hvað um það, mynd
in var ágæt, vel tekin og
skemmtileg. Sama kivöld leiddu
þeir saman hesta sína Thor
Vilhjálmsson og borgarstjóra-
fulltrúinn Jón E. Ragnarsson,
og var það helzt á þeim að
foeyra, að þeim vœri í lófa lag-
ið að leysa stríðið í Vietnam,
ef þeir mættu einfoverju ráða,
en því miður eygðu þeir hvor
sína lausnina. Þetta voru ákaf-
lega fjörugar umræður, meira
að segja svo frjálslegar, að
Agnar Bogason ku vera miður
sín, og kallar hann ekki allt
ömmu sína í þessum efnum.
Þetta er eiginlega fyrsti kapp-
ræðuþátturinn í sjónvarpinu,
sem eitthvað bragð er að, og
vonandi halda aðrir þátttakend
ur uppi merki þeirra Jóns og
Thor, rffast og hafa hátt, grípa
fovor fram í fyrir öðrum og
slá í borðið. Ef þetta vantar,
er varla hægt að tala um kapp-
ræðuþætti.
Af öðru innlendu efni síð-
ustu vikuna má nefna „Fóst-
kort og flöskumiða", þátt um
siglfirzka safnara. Þessi mynd
var tekin s. 1. sumar og var
fróðleg og nokkuð góð, enda
þótt viðvaningisbragur væri á
henni, einkum hvað snertir
upptöku. Það er ákaflega hvim-
leitt í svona viðtalsþáttum, þeg
ar þátttakendur eru að ská-
skjóta augum í allar áttir, en
þetta vill oft brenna við. Lík-
lega stafar þetta af feimni þátt
takenda, en það þarf ekki ann-
að en að benda þeim á, að
þetta sé alveg ótæfct. Stundum
er eins og fólkið sé að fela sig
fyrir myndavélunum, sem eru
fyrir framan það, og það minn-
ir mann á strútinn, sem sting-
ur foöfðinu niður í sandinn, og
heldur að hann sé vel falinn.
Ekki verður annað sagt en
að síðasti skemmtiþáttur Sa-
vannatríósins hafi verið með
lélegasta móti. Þátturinn átti
að fjalla um hugnæm barna-
ljóð og hvaða vit var þá í því
að skreyta umfoverfi þremenn-
inganna með alls kyns tækni-
legum furðuverkum, snúru-
drasli og þess háttar? f þess-
um þætti kom fram keflvískt
tríó og kyrjaði einfoverjar lag-
leyisur, sem það kallaði þjóðlög,
og var söngurinn hinn ámátleg
asti, líklega alversta gaul, sem
heyrzt hefur í sjónvarpinu.
Ýmsar ágætar erlendar kvik
myndir hafa verið sýndar að
undanförnu, en nóg er að
nefna Sboðunarferðina um
Róm undir leiðsögn Sopfoíu
Lóren. Sopfoia er óvenjulega
skemmtilegur leiðsögumaður,
en það vakti einna mesta at-
hygú við mynd þessa, að ís-
lenzki textinn við hana, sem
Guðrún Ásmundsdóttir flutti
með einstökum ágætum, hún
var ákaflega eðlileg og skýr í
framsögn, en þó vildi gæta
nokkurs ósamræmis í mynd og
textaflutningi, þannig að þegar
Soplhia sneri í okkur baki og
var greinilega þögul eins og
gröfin, var Guðrún að rafoba
um hitt og þetta skemmtilegt,
sem hún sagðist vera að benda
ofcfcur á.
Loksins, þegar sýna átti Mna
langþráðu Baltikakvikmynd,
hljóp snurða áeinhvern þráð
í sjónvarpinu, með þeim af-
leiðingum að fresta varð flutn-
ingi myndarinnar. Það tekur
vonandi ekki langan tíma að
kippa þessu í lag, og við ætt-
um ekki að þurfc að bíða nema
í nokkra daga.
gþc-