Alþýðublaðið - 19.12.1984, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 19. desember 1984
3
Bréf frá
Moskvu
Igor Pavlov, fréttaskýrandi APN, svarar
gagnrýni Alþýðublaðsins á málefni
Sovétríkjanna
Á undanförnuin mánuðum hafa átt sér stað skoðanaskipti milli
Alþýðublaðsins og sérstaks sérfræðings Sovétmanna í málefnum
Norðurlanda um mannréttindamál í Sovétríkjunum, friðarmál og
fleira. Upphafsins er að leita til 21. júní sl. þegar Igor Pavlov svaraði
spurningum biaðsins um ýmis mál í Sovétríkjunum sem tortryggni
og gagnrýni hafa vakið. í Alþýðublaðinu 22. ágúst sl. skrifaði rit-
stjóri Alþýðublaðsins grein, þar sem farið var orðum um svör Sovét-
mannsins. Þar var m.a. lýst furðu yfir því að Sovétmenn reyndu að
afsaka og skýra hreinar og klárar ofsóknir á hendur borgurum í
Sovétríkjunum vegna þess eins að þeir hefðu aðrar skoðanir á
stjórnmálum, menningarmálum og fleiru, en sjálfkjörnir valda-
menn í Kreml. í þeirri grein var og fleiri áleitnum spurningum varp-
að til Igor Pavlov. T.a.m. var spurt hvort „virðing Sovétmanna", svo
vitnað sé orðrétt í fyrri grein Pavlov, fyrir fullveldi og afskiptaleysi
af innanríkismálefnum annarra ríkja, hefði birst skýrast í innrásun-
um í Ungverjalandi ’56, Tekkóslóvakíu ’68 og Póllandi.
Alþýðublaðinu hafa nú borist svör Pavlov við þessum áleitnu
spurningum. Þau fara hér á eftir:
Mannréttindl eru fótum
troðin í Sovétríkjunum
Þótt tuttugu
greinar
stjórnar-
skrárinnar
eigi að
tryggja þau
J»sð<r rcti aörifja uppsvai Psvl
vvið vftirí'afand: spurníng.u Aí-
v-ðnbiaðstus: Hve yvtla
)vésk jftrvald að bjððahtnum ivð-
rjálssi Iteimi jþaA aó menn séu
neppiif » varðhald vegna skuóana
mna og v iöhorf í Stivélrikjunum?
Ivenær verfta shiienti mannréit-
ttíi á btvrð við sjínðanafhrtsi, ril*
-elví málfrelsi virt I Suvtlrikjut)-
ni? (>g sKtmulelftis: Hvernlg réit-
eta Sovétrfkin það aft lagftir séu
tiftagafjötrar á íbua Sovélrikjanna
g tivitn ekkt veílt leyfl til ferftalaga
Hcudis né hvidur aft fiyijð búlVrl-
\n frá Sovétríkjunum, ef þéir
ska?
Svcír ígpr 'Pavfav v«> þessari
Virðulegi herra ritstjóri!
Á sínum tima birtuð þér í Al-
þýðublaðinu svör mín við spurning-
um blaðs yðar. Síðan komu skrif
yðar, þar sem þér sögðuð álit yðar á
nokkrum brýnum málefnum, er
varða Sovétríkin. Að mínu mati
sýna niðurstöður yðar og afstaða til
þeirra mála, sem tekin eru fyrir, að
þér hafið ekki yfir að ráða raun-
hæfum og fullum upplýsingum (af
skiljanlegum ástæðum) um lífið í
Sovétríkjunum. Þér byggið auðvit-
að á upplýsingum, sem þér hafið
fengið eftir vestrænum heimildum.
Mig langar til að segja álit mitt á
nokkrum málefnum, sem þér fjall-
ið um . . .
Um svokölluð „geðsjúkra-
hús og andófsmenn“.
Þér reynið að halda fram að
„andófsmenn“ séu ekki hugarfóst-
ur hins vestræna áróðurs, að þeir
séu til í verunni og að þeir séu settir
á „geðsjúkrahús”.
Hvað er hægt að segja í þessum
efnum?
Fyrst langar mig til að benda yð-
ur á eftirfarandi. Að mínu mati er
erfitt að afsanna þá staðreynd að sú
herferð á Vesturlöndum, sem biásin
er upp á Vesturlöndum og þ. á m. á
íslandi, um mannréttindi í Sovét-
vitna örlög bandarískra Indíána,
sem hafa hlotið ömurleg örlög í
fangelsum eða sætt ofsóknum og
nefna má hinn heimsfræga uppeld-
isfræðing, Benjamin Spock, sem
frá Danmörku, Hóward Roum,
doktor frá Bandaríkjunum, Karlo
Peris, doktor frá Svíþjóð — svo að
einhverjir séu iiefndir — voru á
þeirri skoðun að hér væri um að
ræða fólk, sem ekki væri heilt á
geðsmunum. Af þessu tilefni gáfu
þeir út yfirlýsingar í pressunni í
heimalöndum sínum.
Sovésk löggjöf kveður á um
tryggingu gegn óréttmætri sjúkra-
vist. Lögin kveða á um að ströng
viðurlög liggi við því að leggja
sjúkling inn á geðsjúkrahús í eigin
hagsmunaskyni eða í öðru skyni,
svo og við því að komast viljandi að
rangri niðurstöðu um sálrænan
réttarlækna og mér finnst það vera
meira en í Frakklandi . . . Öll hin
skammarlegu skrif, sem birst hafa
um sérfræðirannsóknir réttar-
lækna í Sovétrikjunum, eru ekkert
annað en kaldranaleg blekking.”
Verndun mannréttinda í
Sovétríkjunum.
Þér spyrjið hvernig mannréttindi
í Sovétríkjunum séu vernduð. Ég
svara þessari spurningu í stuttu
máli og tek það þegar fram að vest-
ræn pressa kýs ekki að ræða um
þessar staðreyndir.
I Sovétríkjunum er starfandi eft-
Igor Pavlov
ríkjunum er ekki rekin vegna um-
hyggju fyrir sovéskum þegnum,
heldur til þess að breyta því skipu-
lagi sem er í Sovétríkjunum eða að
minnsta kosti að sverta Sovétríkin í
augum almenningsálitsins í heimin-
um. Helsti frumkvöðullinn að þess-
ari herferð (og þér vitið það senni-
lega) eru áróðursþjónustur Banda-
ríkjanna. Ég held að mannréttindi
sem slík séu lítið áhugamál banda-
rísku rikisstjórnarinnar, sem styður
hin afturhaldssömustu kerfi, bara
ef þau eru andkommúnísk. Hún
lætur rétt þjóða sig engu skipta —
við skulum munaeftir Grenada t. d.
— né heldur rétt þjóða, um það
nýlega var handtekinn fyrir þátt-
töku í friðaraðgerðum.
En við skulum snúa okkur aftur
að „andófsmönnunum" í Sovét-
ríkjunum. Þeir eru ekki í deilum við
ríkið vegna þess að þeir „hugsi
öðruvísi" eða „veiti andóf“, heldur
vegna þess að þeir brjóta sovésk
lög. Þetta er fólk með ólík sjónar-
mið og kröfur. En einn eiginleiki
sameinar það allt: Náin tengsl
þeirra við erlenda aðila og samtök
— frá fulltrúum erlendra blaða allt
að CIA. Um það má leggja fram
óyggjandi sannanir í hverju ein-
stöku tilviki. Og það er sama hvern-
igaðgerðum „andófsmannanna“ er
lýst á Vesturlöndum, í Sovétríkjun-
um er litið á þá af hálfu almennings
sem fólk, sem starfar i þágu er-
lendra ríkja.
Beinar ögranir þeirra í garð ríkis-
ins geta ekki annað en haft afleið-
ingar. Og eins væri í hvaða ríki sem
er á Vesturlöndum. En þessi afleið-
ing getur ekki verið vist á geð-
sjúkrahúsi. Sovéskir sállæknar
hafa undir höndum skjöl þar sem
afsannaðar eru óhróðurskenndar
staðhæfingar þess efnis að geð-
sjúkrahúsin séu notuð til að „sann-
færa“ þá. En opinber umræða um
niðurstöður af læknisrannsóknum
og sjúkrasögu er óleyfilegt brot á
siðfræði lækna. En oftar en einu
sinni hafa dyr sovcskra sjúkrahúsa
staðið sérfræðingum opnar, þ. m. t.
erlendum, og þeim verið látin í té öll
læknisplögg.
Að loknum fundi, sem haldinn
var fyrir nokkrum árum í Jerevan
og Tbílísi, er bar yfirskriftina „Við-
horf geðklofarannsókna” var
fremstu sállæknum frá Vesturlönd-
um veitt tækifæri til að kynnast
sjúkrasögum þeirra sjúklinga, sem
sagt var að væru „fórnarlömb" og
skoða þá. E. Strömgren, prófessor
sjúkdóm. Það er mikilvægt að taka
fram í þessu sambandi að sjúkling
er aðeins hægt að leggja inn á
sjúkrahús gegn vilja hans með
dómsúrskurði að loknum rann-
sóknum, sem eru stranglega í sam-
ræmi við refsilöggjöfina. Saksókn-
ari fylgist með því að þessu sé fram-
fylgt. Þeir sjúklingar, sem lagðir
eru inn gegn vilja sínum, fara á sex
mánaða fresti í rannsókn hjá nefnd
hámenntaðra lækna. Ef sérfræð-
ingarnir telja að líðan sjúklingsins
sé betri, afléttir dómurinn úrskurði
sínum um innlögn.
En ef misbeiting á sér stað samt
sem áður?
Allar aðstæður eru fyrir hendi til
að kanna sovéskar geðlækningar
bæði af hálfu almennings og í al-
þjóðlegu tilliti. Leiðandi geðlæknar
í sjúkrahúsum landsins gefa al-
menningi sföðugt og reglulega upp-
lýsingar um störf sín. Sérfræðingar
og lögfræðingar í Sovétríkjunum
og margir sérfræðingar á sviði geð-
lækninga og lögfræði frá öðrum
löndum hafa oft kynnt sér starf-
semi þessara stofnana.
Það er hægt að nefna tugi úr-
skurða sérfræðinga frá mörgum
löndum, sem bera því vitni að stað-
hæfingar þess efnis að heilbrigt
fólk sé lokað inni á geðsjúkrahús-
um vegna sannfæringa sinna, eru
illgirnislegur áróður. Það er hægt
að nefna atburði af því tagi, þegar
„þeir sem kvaldir hafa verið vegna
skoðana sinna“ fóru frá Sovétrikj-
unum til Vesturlanda og voru þegar
í stað settir á geðsjúkrahús.
Ég nefni tvær yfirlýsingar.
Georg Fiule, aðaleftirlitsmaður
franska dómsmálaráðuneytisins og
aðalritari Alþjóðasamtaka afbrota-
fræðinga, sagði: „Ég hef sannfærst
um að í Sovétríkjunum er tekið
mikið tillit til sérfræðirannsókna
irlit saksóknara — æðsta eftirlit
saksóknara með því að farið sé í
einu og öllu að lögum í öllum ráðu-
neytum, rikisnefndum, fram-
kvæmda- og stjórnarstofnunum
staðarráðanna, samyrkjubúum,
samvinnufélögum og öðrum al-
menningssamtökum og af hálfu
ábyrgra aðila og þegna. Til er dóms-
eftirlit. Þar er um að ræða eftirlit
með þvi að dómar séu lögmætir og
á rökum reistir, svo og ákvarðanir
og tilskipanir dómstóla. Til er
stjórnunareftirlit, þar sem starfa
stofnanir ríkisins, sem hafa eftirlit
með því að samtök, ábyrgir aðilar
og þegnar fari eftir þeim reglum
sem ríkið hefur sett á einstökum
sviðum stjórnunar.
Að mínu mati útilokar það laga-
kerfi sem er við lýði í Sovétríkjun-
um möguleika á því að löggjöfinni
sé misbeitt og að réttur einstaklinga
sé fyrir borð borinn.
Nokkur orð um réttinn til
að gagnrýna.
Næstum fjórða hver grein, sem
birtist í sovéskum blöðum, fjallar
um óleyst vandamál, gagnrýnir
ráðuneyti og ráðuneytisdeildir fyrir
vankanta. Er hægt að gagnrýna að-
ila í stjórninni? Þessari spurningu
ættu að svara þeir ráðherrar í Sovét-
ríkjunum, sem hafa vegna gagnrýni
orðið að endurskoða starfsaðferðir
sínar eða hætta störfum.
Yfir helmingur greina, sem birt-
ast í sovésku pressunni, eru ritaðar
af höfundum, sem ekki skrifa á veg-
um ríkisins. Lesendabréf eru ótelj-
andi. „Pravda“ og „Izvestía” fá t. d.
yfir 1600 bréf á degi hverjum og það
er engin tilviljun að stærstu dálk-
arnir í þessum blöðum eru lesenda-
bréf.
Stór hluti bréfanna er raunhæf
gagnrýni. Sovésk löggjöf krefst að
allri gagnrýni sé svarað. Og hvaða
forystumaður sem er, að meðtöld-
um fulltrúum ríkisstjórnarinnar og
flokksins, verða að svara gagnrýni í
þeirra garð og skýra frá því hvaða
ráðstafanir hafa verið gerðar til að
kippa hlutunum í lag.
Enn um ferðalög.
Allir þegnar, sem hafa í hyggju að
fara frá Sovétríkjunum, verða að
leggja fram beiðni þar að lútandi.
Þar er það Æðsta ráð Sovétríkj-
anna, sem tekur ákvörðun, þar sem
um er að ræða að viðkomandi af-
sali sér sovéskum ríkisborgararétti.
Hvort sem okkur geðjast að þvi eða
ekki eru til vissar takmarkanir um
brottflutning og aðflutning fólks í
yfirgnæfandi meiri hluta rikja
heimsins. Og t næstum öllum tilvik-
un: ná þær til fólks, sem hefur haft
aðgang að rikisleyndarmálum, eins
og t. d. Sakharov.
Brottflutningur hans er flókið
mál og ekki hægt að líta á það frá
einu sjónarhorni. Og þvi siður að
gera það að áróðurstæki hinnar sál-
fræðilegu styrjaldar.
Þessu vildi ég bæta við þau svör
sem ég hef þegar gefið Alþýðublað-
inu og í tilefni af skrifum yðar í
blaðinu.
Með bestu óskum,
Igor Pavlov,
fréttaskýrandi APN.
Moskvu, 13. desember 1984.
Tökum að okkur
hverskonar
verkefni
í setningu,
umbrot og
plötugerð, svo
sem:
Blöð í dagblaðaformi
Tímarit
Bcekur
o.m.fl.
Armúla 38 —
Sími 81866
FÓLKÁFERÐ!
Þegar fjölskyldan ferðast
er mikilvægt
að hver sé á sínum stað
— með beltið spennt.
||UMFERÐAR
Práð