Tíminn - 10.06.1967, Qupperneq 10

26
TÍEVIINN
LAUGARDAGUR 10. júní 1967
Það var ósjálfrátt sem ljósgeisli
í myrkrinu í vitund dönsku þjóð-
arinnar, þegar Ingiríður krónprins
es'sa fæddi sitt fyrsta Darn 16.
apríl 1940 — barn, sem mánuði
síðar, við skírnina, fékk frægasta
konunafn dönsku konungsætt-
arinnar: Margrét. Fæðing priri'-
essunnar átti sér nefnilega stað á
einu svartasta lágnætti danskrar
sögu. Náfcv'æmlega viku áður
höfðu Þjóðverjar, með Skyndiárás
hertekið Danmörku, og með hót-
unum um sprengjuárásir a svo til
óvarða höfuðborgina þvingað k in
unginn og ríkisstjórnina til að gef-
ast upp.
Danska stjórnin lagði fram mót-
Hermann dönsku andspyrnuhreyfingarinnar berjast gegn Þjóðverjum í Kaupmannahöfn á styrjaidarárunum.
Frantz Wendt, sagnfræðingur:
Saga Danmerkur í síð
ari heimsstyrjöidinni
- og þróun landsins frá stríðslokum 1945
mæli gegn broti á hlutleysi lands-
ins en varð að 'beygja sig fyrir Oif-
ureflinu. Og enn erfiðar var að
standa gegn því valdi, þegar þýzki
herinn skömmu síðar lagði undir
sig (Holland, Belgíu, og Frakkland
og hröktu Breta yfir Ermasundið
á fáeinu.m vikum. Við þær aðstæð-
ur var alveg óvíst, hversu lengi
ógnarstjórn nazista myndi ráða
meginlandinu frá Nordkap til Pýr
eneafjalla, eða enn víðtækara ríki.
Því var aðstaða Danmerkur mjög
erfið.
Þjóðareining.
Þegar Þjóðverjar hertóku land-
ið, fullyrtu þeir, að ihingað væru
þeir ekki komnir sem óvinir, held
ur aðeins til þess að tryggja hlut-
leysi landsins gegn hugsanlegum
aðgerðum bandamanna. Þeir lýstu
því jafnframt yfir, að þeir myndu
ábyrgjast landamæri Dammerk
ur og pólitískt sjálfstæði þess og
sögðust ekki ætla að blanda sér
inn í innanríkismál landsins. Með
yifirlýsingum þessurn takmörk-
uðu Þjóðverjarnir sjálfir olmboga-
rúm sitt, og það gaf dönsku stjórn
inni tækifæri til að tryggja yfir-
ráð sín að mestu leyti yfir innan-
ríkismálum landsins, eftir mikið
samningsþóf við Þjóðverja. Eink-
um var þó lögð áherzla á, að koma
í veg fyrir, að Þjóðverjar hefðu
áinrif á dómsvaldið.
Þegar í upphaifi hófst þannig
pólitsk og andlega andstaða án
valdbeitingar, sem sótti styrk sinn
í djúpstæða lýðræðislega sannfær-
ingu þjóðarinnar, og trú hennar
á „þjóðlegri samvinnu,“, sem var
lýst yfir að lýðræðislegu stjórn-
málaflokkunum í júlií 1940 — en
þeir höfðu um 95% bingsætanna í
þjóðþinginu. í hátíðlegri yfirlýs-
ingu skýrðu þeir frá því. ’ð þeir
legðu öll flokkspólitísk ágrein-
ingsmál til hliðar til þess að
tryggja það, sem meira var og þýð
ingarmest framtíðarmiða: Sjálif-1
stæði landsins og óbreytt landa-
mæri. Kristján X., hinn aldraði
konungur Danmerkur og afi Mar-
grétar prinsessu varð hið ástfólgna
tákn þessarar þjóðlegu einingar
og andispyrnukraifts þjóðarinnar.
„Ncuropa" vísað á bug.
Strax um sumarið og haustið
1940 kom siðferðislega og sál-
fræðilega til afgerandi aflraunar
milli Dana og Þjóðverja. Víðtækri
tillögu frá Berlín uim gjaldeyr-
is- og tollasamband milli Dan-
merkur og Þýzkalands var vdsað á
bug af döniSiku stjórninni. Tveim
mánuðum síðar hóf fámenni Þjóð
ernissósíalistaflokkurinn í Dan-
mörku sem nazistaflokkurinn í
Þýzkalandi ætlaði sér að nota til
að brjóta niður þjóðstjórnina í
Danmörku, gifurleg'a áróðursher-
i ferð, sem var rausnarlega greidd
úr þýzkuim sjóðum. Herferð þessi
mislheppnaði'st þó algerlega. Þann
ig haifði danska þjóðin, og leið-
togar hennar — á þeim tíma, þeg-
ar veldi Hitler-Þýzkalands var
mest — sýnt það áþreifanlega, að
þjóðin vildi hivorki efnalhagslega,
stjórnmálalega eða hugmynda-
fræðilega aðlagast, hvað þá sam-
einast „Neuropu“ nazista.
Frá síðustu dögum stríðsins í Kaupmannahöfn, Danskur frelsisvinur borinn til grafar.
í
Samstarfsstefnan.
í trvö ár tókst dönskum yfir-
völdum með stuðningi yfirgnœf-
andi meirihluta dönsku þjóðarinn
ar, að halda Þjóðverjum á mott-
unni með list samninga og við-
ræðna, o,g með þessari allt ann-
að en hetjulegu stefnu að halda
s'tjórn innanríkismála í höndum
danskra manna, með öllum þeim
ómetanlegu kostum, sem því
fylgdu. En árangur þessarar stelnu
var takmarkaður. Þegar Þjóðverj-
ar lögðu fram kröfu, sem var af
hernaðarástæðum eða stórpólitísk-
um ástæðum nauðsynlegt fyrir þá
að fá framgengt, og ljóst var af
hálfu Dana, að r. * tun myndi leiða
til viðræðuslita, urðu dönsk yitfr-
völd að gefa eftir. Ofit tókst þó
með þolinmæði og úthaldi í við-
ræðuim við Þjóðverja að draga úr
eða takmífka upprunalegu kröif-
urnar verulega.
Á þennan hátt var daniska ríkis-
stjórnin Ihvað eftir annað neydd
til að gefa eftir. Stundum í mjög
þýðingarmiklum málum. Venst var
það þó árið 1941. Þegar Þjóðverj-
ar gerðu árás á Sovétríkin var
danska ríkisstjórnin ekki aðeins
neyidd til að slíta stjórnmálasam-
'bandi við Moskvu. Hún varð einn-
ig að fallast á handtöku leiðtoga
danskra kommúnista, og leytfa
dönskum nazistum að koima á
fót „Frikorps", sean send skyldu
til bardaga á ausiturvígstöðvunum.
Sérlega auðmýkjandi var þó það,
Iþegar Danmörk í nóvember 1941
varð að gerast aðili að Anti-kom-
intennsáttmálanuim, þótt það væri
með ýmsum fyrinvörutm.
Hemaðarlega hafði Danmörk
þýðingarmiklu hMtverki að gegna
sem hrú ifyrir Þjóðverja ytfir til
hernámsliðsins í Noregi. Þýzka-
land hafði þar að auki verulegan
álhuga á Danmörku í sam'bandi við
framleiðslu matvæla og iðnaðar-
vara tfyrir Þriðja rí'kið. Atftur á
móti var eina leiðin tfyrir Dan-
mörku til að útvega sér ýmsar
Iífsnauðsynlegar vörur, að fá þær
frá Þýzkalandi. Þetta gatf Þýzka-
landi auðvitað sterk spil á ihend-
ina í viðureigninni við danska
náðamenn. Þrátt fyrir þötta tófest
Dönum þó, við samningalborðið að
draga úr útflutningi iðnaðarvara,
og halda eftir í landinu furðu
lega miklum Ihluta matvæla fyrir
þjóð sína.
Andspyrnan hefst.
Þessar auðmýkjandi tilhliðran-
ir, sem ráðandi stjórnmálamenn,
urðu að veita Þjóðverjum, áttu sér
auðvitað ekki stað án ákafs skoð-
anaágreinings um, hversu mikið
væri hægt að gefa efitir. Þessi
ágreiningur var að sjálfsögðu enn
meiri meðal þjóðarinnar sjálfrar.
Þess vegna hófst, einkum eftir að
ildima að Anti-Komin,tem-sátt-
málanum í nóvemiber 1941 og í
mun örari mæli árið 1942, stöðugt
vaxandi og harðnandi gagnrýni á
samstarf'sstetfnu stjórnvaldanna.
Og svo hófst virk andspyrna. Litl
ir ihópa manna hóifu útbreiðslu
„ólöglegra“ blaða. Útvarpsáróð-
ur hótfst frá London. Ungir Danir,
sem þjálfaðir voru í Bretlandi,
komu í fallíhlífum til Danmerkur
á ný og hófu að skipuleggja
skemmdarverkastarfsemi gegn
járnibrautum og verksmiðjum, sem
unnu á vegum Þójðverja.
Það, var einkum frá upphafi árs
ins 1943, að skemmdarverkastanf
semin jókst verulega og það í
hlutfalli við ósigra Þjóðverja í
Raíisslandi og Norður-Afrífcu. Kosn
ingarnar til Þjóðhingsins, sem Ber
lín hafði fallizt á að haldnar yrðu,
hafði einnig mikil sálræn áhrif,
en þessar kosningar voru haldnar
án íhluitunar Þjóðverja. Úrslit
kosninganna voru eins konar ^jjóð
leg kröfuganga, sem styrKti sjálfs-
trú þjóðarinnar, herti andspyrnu-
viljann og sýndi greinilega, að
danskir nazistar voru aúmlegur
minnihluti í landinu.
Framhald á bls. 29.