Alþýðublaðið - 03.04.1985, Qupperneq 3

Miðvikudagur 3. aprfl 1985
3
<9
Hrafn V. Friðriksson
Alþjóðaheilbrigðis-
dagurinit 7. apríl 1985
arra. Framtíðarárangur í öllu
heilsuverndarstarfi er kominn und-
ir þátttöku æskunnar.
198? er ár æskunnar, undir kjör-
orðunum: Þátttaka, þróun, friður.
Á þessu ári er heimurinn hvattur til
að líta á æskufólk sem auðlind frek-
ar en vandamál, og gera sér ljóst að
vandamál æskunnar eru í reynd
vandamál alls samfélagsins.
Heimildir:
1. IVHO — World Health Day, 1985.
2. WHO/EUR/RC 34/7, 1984.
3. Töifrœðihandbók 1984, Hagstofa
Islands.
4. Heiibrigðisskýrslur 1981—82,
Landlœknisembœttið.
5. Heilbrigðismál, bls. 7, 1/1984.
6. Ólafur Ólafsson og Jónas Ragnars-
son, Heilbrigðismál, bls. 20, 1/
1984 og bls. 11, 4/1982.
Á ári æskunnar 1985 er alþjóða-
heilbrigðisdagurinn tileinkaður
æskunni undir kjörorðunum: Heil-
brigð æska: Besta auðlind okkar.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnun-
in leggur áherslu á að þeim verð-
mætum sem fólgin eru i heilbrigðri
æsku sé ekki á glæ kastað heldur
beint inn á jákvæðar brautir, æsku-
fólkinu til gagns og gamans og
þjóðfélaginu til heilla. Lögð er
áhersla á heilbrigðar lífsvenjur til
viðhalds og eflingar líkamlegs og
andlegs atgervis. Æskan er for-
dómalaus og best í stakk búin til að
skilja nauðsyn eigin ábyrgðar á
heilsu sinni. Því er mikilvægt að
hún fái ætíð réttar og góðar upplýs-
ingar um þær lífsvenjur sem stuðla
að góðri heilsu og sem stuðla að
meiri ábyrgð á eigin heilsu og leiða
til sjálfshjálpar og eigin heislu-
verndar eins og rétt mataræði,
hæfileg líkamsþjálfun, nægur
svefn, rétt vinnubrögð og samneyti
við annað fólk, sem ekki veldur
óhóflegri streitu.
Talið er að æskufólk á aldrinum
10—24 ára sé um það bil þriðjungur
alls mannkyns. Aldrei hefur jafn
glæsilegur og heilbrigður hópur
ungmenna verið til. Staðreynd er að
þessi aldurshópur er heilbrigðasti
þjóðfélagshópurinn hvar sem er í
heiminum og er almenn þátttaka
hans í íþróttum og glæsileg íþrótta-
afrek hans talandi dæmi þar um.
Hér á landi iðkuðu tæplega áttatíu
þúsund manns einhverjar íþróttir
árið 1980, en voru aðeins rúmlega
þrettán þúsund árið 1960. Þátttaka
í íþróttum hefur því nær sexfaldast
á tveimur áratugum og munar þar
einna mest um nær áttfalda þátt-
tökuaukningu kvenna.
íslendingar verða karla og
kvenna elstir. Ævilíkur við fæðingu
eru hér einna hæstar í heiminum
eða 73,9% ár hjá sveinbörnum og
79,4 ár hjá meybörnum miðað við
1981—1982. Ólifuð meðalævi 15 ára
unglinga er hér á landi 59,7 ár fyrir
pilta og 65,1 ár fyrir stúlkur árin
1981—1982 sem einnig er einna
hæst sem gerist í heiminum í dag.
Ungbarnadauði er hér einna lægst-
ur í heiminum og er nú rúmlega átta
sinnum lægri heldur en fyrir 50 ár-
um eða um 6 börn undir 1 árs af
hverjum 1000 lifandi fæddum. Þá
ná í dag meira en 98% barna tví-
tugsaldri en aðeins 50% fyrir einni
öld. Algengustu dánarorsakir á ís-
landi eins og í öðrum þróuðum
löndum eru tengdar lífsvenjum
fólks og áhættuþáttum þeim tengd-
um ásamt umhverfi þess í víðustu
merkingu. Láta mun nærri að
helmingur allra dauðsfalla séu
vegna hjarta- og æðasjúkdóma,
fjórðungur vegna krabbameina og
tæpur tíundi hluti af völdum slysa
og eitrana. Frá 1970 fer þó dánar-
tíðni hér á landi vegna hjartasjúk-
dóma lækkandi eða um 7% hjá
körlum og 15% hjá konum. Svipuð
lækkun hefur átt sér stað hvað
varðar dánartíðni hér á landi vegna
krabbameina en alls hefur heildar-
dánartíðni án tillits til orsaka lækk-
að um 20% á einum áratug, 1970—
1980.
Engu að síður steðja ýmsar hætt-
ur að æskufólki, sem mikilvægt er
að bregðast rétt við í tíma.
Menntun er almenn og góð hér á
landi og atvinnuleysi lítið. Mikil-
vægt er að svo verði áfram og æsku-
fólki ætíð tryggð vinna við hæfi
sem efli það og þroski og geri það
betur undir lífsbaráttuna búið.
Sums staðar í heiminum er atvinnu-
leysi ungmenna á aldrinum 15—24
ára allt að 70% og er þetta stærsti
atvinnuleysingjahópurinn í mörg-
um stórborgum. Góð menntun eyk-
ur möguleika á atvinnu og góð
heilsa er líklegri ef saman fer
menntun og atvinna.
Vaxandi vandmál í mörgum þró-
uðum ríkjum og helstu áhættu-
þættir heilsu æskunnar eru slys og
sjálfsvíg. Þessi vandamál fara og
vaxandi í þróunarlöndunum. I
Bandaríkjum Norður-Ameríku
valda slys meira en helmingi allra
dauðsfalla ungmenn á aldrinum 10
—24 ára og sjálfsvíg 10. hverju. Hér
á landi eru slys algengasta dánar-
orsök barna og ungmenna og valda
rúmlega helmingi þeirra (um 54%).
Verulegur munur er á milli kynja og
eru dauðaslys mun algengari meðal
drengja eða 59% en stúlkna eða
36% á aldrinum 1—19 ára á tíma-
bilinu 1976—1980. Um helmingur
þessara slysadauðsfalla eru umferð-
arslys.
Með almennri bíla- og hjólaeign
eykst fjöldi þeirra ungmenna sem
deyja af völdum óaðgæslu í akstri.
Þannig deyja milli 60—65 tvítugir
menn af hverjum 100.000 vegna
óaðgæslu í akstri í Vestur-Evrópu
og Norður-Ameríku. Umferðarslys
eru algengustu orsakir slysadauða
og deyja árlega 9—30 manns af
hverjum 100.000 af völdum þeirra
eða um 40% miðað við Evrópu.
Hér á landi dóu 10 af hverjum
100.000 íbúum árið 1982 af völdum
umferðarslysa en alls dóu af slys-
förum árið 1981 39 manns af hverj-
um 100.000 íbúum. Talið er að á
móti hverju dauðaslysi í umferðinni
komi 15 alvarleg slys og um 30
minni slys.
Yfir 45% alls slysadauða orsak-
ast af eitrunum, falli og eldsvoða og
deyja í Evrópu um 25 menn af
hverjum 100.000 af þessum sökum
árlega. í þessum flokki eru m. a.
slys í heimahúsum. Dauðaslys á
vinnustöðum eru frá 2 til yfir 10 af
hverjum 100.000 íbúum í Evrópu
samkvæmt sömu upplýsingum Al-
þjóðaheilbrigðismálastofnunar-
innar og taka allar þessar tölur til
allra aldurshópa.
Samkvæmt sömu heimildum er
tíðni sjálfsvíga 3—45 af hverjum
100.000 íbúum en tilraun til sjálfs-
víga margfalt hærri eða um 200 hjá
körlum og 350 hjá konum af hverj-
um 100.000 íbúum. Af síðastnefnda
hópnum fremja 10—20 af hundraði
sjálfsvíg seinna á lífsleiðinni.
Hér á landi féllu 6,9 menn fyrir
eigin hendi af hverjum 100.000 íbú-
um árið 1981.
Enda þótt ofangreindar dánar-
tölur séu tiltölulega lágar hér á
landi miðað við mörg önnur lönd
okkur fjölmennari eru ótímabær
dauðsföll ungmenna hér á landi
eins og annars staðar alltof mörg.
Því verður að efla enn frekar hvers
konar umferðarfræðslu og umferð-
armenningu allra aldurshópa en þó
fyrst og fremst barna og unglinga.
Einnig að tryggja sem best afkomu
og það félagslega öryggi sem varn-
að getur sjálfsvígum.
Fáfræði um kynlíf, getnað og
getnaðarvarnir er algeng meðal
ungs fólks, segir Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunin og telur að minna
en þriðjungur táninga sem hafa
samfarir reglulega noti getnaðar-
varnir af einhverju tagi. Varar
stofnunin við þungunum á táninga-
aldri vegna ýmiss konar líffræði-
legra fylgikvilla og bendir á að eng-
ar sannanir séu fyrir því að fræðsla
um kynlíf leiði til lauslætis, heldur
þvert á móti þá veldur skynsamleg
fræðsla um kynlíf verulegum drætti
á fyrstu samförum. Aukið frjáls-
lyndi í kynferðismálum á unga aldri
hefur hér á landi sem annars staðar
haft í för með sér aukna tíðni kyn-
sjúkdóma af ýmsu tagi og vaxandi
tíðni fóstureyðinga auk þess sem
börn ungra mæðra fæðast yfirleitt
léttari og hafa mun minni lífslíkur
þess vegna.
Almenna fræðslu um kynlíf,
getnað og getnaðarvarnir þarf því
að efla hér á landi sem annars stað-
ar.
Tóbaksreykingar eru stærsti
áhættuþáttur heilbrigðis á okkar
tímum, segir Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunin, og helsta orsök
ótímabærra dauðsfalla. Að vísu
deyja unglingar sjaldan eða ekki af
algengustu sjúkdómunum sem af
tóbaksreykingum stafar, eins og
hjarta- og æðasjúkdómum og
krabbameini en tóbaksreykingará
unga aldri auka stórlega líkur á
sjúkdómum og dauða af þessu tagi
á fullorðinsárunum, einkum meðal
karla á vinnualdri.
Könnun reykingavarnarnefndar
1980—1981 á reykingavenjum full-
orðinna sýndi að tæplega helming-
ur íslendinga reykti, tæplega þriðj-
ungur hafði aldrei reykt og um
fimmtungur hætti reykingum.
Könnun á reykingavenjum íslend-
inga í apríl 1984 á vegum Krabba-
meinsfélags íslands, bendir til
lækkandi tíðni tóbaksreykinga hér
á landi, en hún sýndi að um 41%
karla og kvenna 18 ára til yfir sjö-
tugt kváðust reykja að staðaldri,
17% voru hættir að reykja og 42%
höfðu aldrei reykt.
Tóbaksreykingar meðal táninga
erlendis eru misalgengar og tölur
frá 6% til 46% eru til og eiga hæstu
tölurnar við um þróunarlöndin þar
sem sala tóbaksvara fer hríðvax-
andi.
Samkvæmt könnun borgarlækn-
isembættisins í Reykjavík reykti
nær fjórðungur skólabarna 10—16
ára árið 1974 en 1982 reyktu mun
færri eða tæp 14% þeirra.
Áðurnefnd könnun Krabba-
meinsfélags íslands í apríl 1984
sýndi að af þeim sem reyktu eða
höfðu einhvern tíma reykt byrjuðu
nærri þrír af hverjum fjórum að
reykja fyrir tvítugsaldur og níu af
hverjum tíu fyrir tuttugu og fimm
ára aldur. Alls byrjuðu 14% að
reykja við 15 ára aldur.
Áfengisneysla er vaxandi vanda-
mál meðal æskufólks, segir Al-
þjóðaheilbrigðismálastofnunin og
hundraðstala þeirra barna og ung-
menna sem hafið hafa áfengis-
neyslu fer vaxandi; þau neyta oftar
áfengis en áður og í meira magni,
samtímis sem aldur þeirra hefur
farið lækkandi.
Með hliðsjón af þeirri staðreynd
að um helmingur allra slysa orsak-
ast af neyslu áfengis og ein milljón
manns deyr árlega af afleiðingum
tóbaksreykinga telur Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunin að þessi tvö
ávanaefni, — sem eru lögleg í mörg-
um löndum — geti jafnvel verið
meiri ógnun heilsu ungs fólks held-
ur en ólögleg ávanaefni eins og
kannabis, kokain og heroin. Þannig
sýndi rannsókn í Astralíu 1980 að
lyf og ólögleg ávanaefni voru völd
að dauða 6,5% þeirra sem dóu á
aldrinum 15—34 ára og 1,1% þeirra
sem dóu á aldrinum 35—64 ára en
á sama tíma dóu 24,9% á aldrinum
15—34 ára af afleiðingum áfengis-
neyslu og 5,7% á aldrinum 36—64
ára. Af völdum tóbaksneyslu dóu
16,4% á aldrinum 35—64 ára.
Áfengisnotkun unglinga er veruleg
á Norðurlöndunum og gildir það
jafnt um ísland þar sem neysla
áfengis meðal unglinga hefur aukist
verulega hin síðari ár og neyta þeir
áfengis bæði oftar og í meira magni
í hvert sinn en áður. Kannanir hér á
landi frá 1980 sýna að 83,5% ungl-
inga á aldrinum 10—17 ára hafa
neytt áfengis einhvern tíma en til
samanburðar höfðu árið 1976 um
50% hollenskra unglinga 12—17
ára neytt áfengis einhvern tíma.
Hér þarf að stemma á að ósi og
efla almenna fræðslu og upplýs-
ingastarfsemi um skaðsemi áfengis-
neyslu. Ljóst er að áfengisnotkun
fullorðinna hefur veruleg áhrif á
áfengisnotkun unglinga. Því er
mikilvægt að fullorðnir gangi fram
fyrir skjöldu með gott fordæmi.
Lífsvenjur manna taka breytingum
í kjölfar nýs gildismats og breyttrar
afstöðu til áfengis-; tóbaks- og ann-
arra ávana- og vímuefnamála.
Æskan er heilbrigðust allra ald-
urshópa. Hún er einnig það ævi-
skeið er áhrifa eldri hugmynda taka
að þverra og ungt fólk nemur nýja
þekkingu, nýja siði, og öðlast getu
til að bæta eigin heilsu sem og ann-
FJÓRÐUNGSSJÚKRAHÚSIÐ
Á AKUREYRI
Yfirlæknir
Staða yfirlæknis við lyflækningadeild Fjórðungs-
sjúkrahússins á Akureyri er laus til umsóknar.
Staða verður veitt frá 1. janúar 1986. Umsóknarfrestur
er til 2. júnl nk.
Umsóknir ásamt upplýsingum um nám og fyrri störf,
sendist framkvæmdastjóra sjúkrahússins, Gunnari
Sigurbjörnssyni, sem veitir nánari upplýsingar I slma
96-22100.
Stjórn Fjórðungssjúkrahússins á Akureyri.
Húsfriðunarnefnd
auglýsir hér með eftir umsóknum til húsafriðunar-
sjóös, sem stofnaður var með lögum nr. 42/1975, til að
styrkja viðhald og endurbætur húsa, húshluta og ann-
arra mannvirkja, sem hafa menningarsögulegt eða list-
rænt gildi.
Umsóknir skulu sendar fyrir 1. september nk. til Húsa-
friðunarnefndar, Þjóðminjasafni íslands, box 1439,
Reykjavik á eyðublöðum, sem þar fást.
Húsafriðunarnefnd.
Sendill óskast
Utanrfkisráðuneytið óskar að ráða röskan og
áreiðanlegan ungling til sendiferða, eftirhádegi.
Möguleikar á fullu starfi í skólaleyfum og (sumar.
Nánari upplýsingarveittar f afgreiðslu ráðuneytis-
ins.
Utanríkisráðuneytið,
Hverfisgötu 115, 5. hæð.
Útboð
Vegagerð ríkisins óskar eftir tilboðum f eftirtalin
verk:
Hjalteyrarveg um Bragholt
(Lengd 2,1 km, magn 25.000 m3).
Verki skai lokið 15 ágúst 1985.
Eyjafjaröarbraut eystri um Klauf
(Lengd 1,7 km, magn 16.000 m3).
Verki skal lokið 15. september 1985.
Útboðsgögn verða afhent hjá Vegagerð rfkisins f
Reykjavfk og á Akureyri frá og með 10. apríl nk.
Skila skal tilboðum fyrir kl. 14:00 þann 22. apríl
1985.
Vegamálastjóri
Kennarar í Kl
Kennarasamband íslands skorar á alla
félagsmenn sem hafa ekki enn gefið í
kjaradeilusjóð HÍK að gera það nú þegar.
Stjórnvöld hafa neitað yfirfærslu lána í
kjaradeilusjóð HÍK frá norrænu kennara-
félögunum.
Útivistartími framhaldsskólakennara er
dreginn af apríllaunum þeirra. Barátta
þeirra fyrir bættum launum varðar alla
kennarastéttina.
Styðjum félagaokkarí raun meðframlög-
um í kjaradeilusjóð.
Gíróreikningur 851000 — merkt „Kenn-
arasamband íslands, söfnun vegna kjara-
deilu HÍK.“
Stjórn Kennarasambands íslands.