Alþýðublaðið - 27.02.1987, Blaðsíða 2

2
Föstudagur 27. febrúar 1987
RITSTJÓRNARGREIN
Mótmælum Dounreay-
stööinni í Skotlandi
Islendingar hafa ekki verið nægilega á varð-
bergi gagnvart náttúruspjöllum og umhverfis-
slysum, og eitt Ijósastadæmið um þaðerupp-
blástur og landeyðing, sem eykst með hverju
árinu sem líður. Þá hafa íslendingar talió sig
svo fjarri alfaraleið, að mengunarslys, t.d. á
meginlandi Evrópu, hafi ekki áhrif hér. Þetta er
rangt og nú steðjar að þjóöinni veruleg hætta
vegna fyrirætlana Breta um að reisa endur-
vinnslustöó fyrir plútóníum í Dounreay á norð-
urodda Skotlands.
I þessari stöð ætla Bretarað vinnaárlega úr80
lestum af geislavirku plútóníum. Plútóníum á
aðflytjameðskipumtil Dounreayog síðan áað
flytjaframleiðsluna flugleiðis til kjarnorkuvera
um alla Evrópu. Hafstraumar við norðurodda
Skotlands liggja upp á ströndum íslands, og
geta menn gert sér í hugarlund hvaða áhrif það
myndi hafa á uppeldisstöðvar fiskstofna, ef
geislavirk efni bærust hingað frá Dounreay.
Slík mengun gæti á augabragði gert að engu
grundvöll lífsafkomu þjóðarinnar.
M
engunarslys af þessu tagi gætu orðið með
ýmsu móti. Skip hlaðin plútóníum á leiö til
Dounreay gætu farist og geislavirk efni borist
hingað. Þá liggur ekkert fyrir um það hvernig
verksmiðjan ætlarað losnavið úrgang, en ef að
líkum læturverðurhafið notað sem ruslahaug-
ur, eins og tíðkast hefuráundanförnum áratug-
um.
Islenskum stjórnvöldum ber að mótmæla fyr-
irhugaðri smíði þessarar verksmiðju í
Dounreay. Til þess áað beitaöllum ráðum, í óll-
um alþjóðastofnunum, sem íslendingar eiga
aðild að og í beinum viöræðum við bresk
stjórnvöld. Hér dugar engin linkind, og það
gagnar ekki að skjóta sér á bak við þá blekk-
ingu, að ísland liggi svo fjarri ströndum meng-
unarvaldanna, að áhrifanna gæti ekki hér. Það
er liðin tíð. Nú er enginn óhultur, mengunin
virðirengin landamæri né landhelgi.
Það er heldur engin ástæða til að taka mark á
þeim sérfræðingum, sem halda því fram, að ör-
yggisráðstafanir séu svo tryggar að engin
hætta sé á ferðum. Það er bara gömul þula og
fullyrðingar, sem í engu hafa staðist. Öryggis-
ráðstafanir vegna notkunar kjarnorku hafa
brugðist og svipar til þess aö menn reyndu að
loka Ijón inni í pappírsbúri.
Islendingar skyldu hafa það í huga, að það eru
fleiri hættur, sem steðja að fiskstofnum þeirra.
Fæstir hafa hugmynd um þá gífurlegu umferð
kjarnorkuknúinna kafbátaog herskipa, sem nú
er um Norður-Atlantshafið. Því hefur verið
haldið fram, að engin slysahætta stafi af þess-
um skiþum. Nú eru aðrar skoðanir uppi.
Árekstur eða annað óhapp gæti valdið því, að
geislavirkt kælivatn frá vélum þessara skipa,
færi út í hafið. Afleiðingarnar: Áratuga mengun
og eyðilegging fiskstofna.
Og fleiri hættursteðjaað. Norður-Atlantshaf-
ið hefur um margra ára skeið verið notað sem
ruslakista fyrir hverskonar eiturefni. Enginn
getur sagt til um afleiðingar þess né heldur
hvenæreiturefni frámeginlandinu berast til ís-
lands. — Það er því rík ástæða til þess að taka
öll umhverfismál mun fastari tökum en gert
hefur verið og vera látlaust á varðbergi.
Jóhanna 1
málum og slysavörnum þannig
að fólk sé hvatt til meiri ábyrgð-
ar á eigin heilsufari. Skólastefn-
an taki i auknum mœli mið af
hlutverki skólanna í heilbrigðis-
uppeldi ungu kynslóðarinnar
þannig að lykilhlutverk skóla-
kerfisins í allri framþróun
heilsufarsmála sé viðurkennt.
5. Skipulögð verði fræðsla um for-
varnar- og heilsuverndarmál í
fjölmiðlum.
6. Aukinn verði stuðningur við fé-
lagasamtök sem vinna að viður-
kenndu forvarnarstarfi i heil-
brigðismálum.
7. Þjónustumarkmið heilsugæslu-
stöðva og sjúkrahúsa verði end-
urskoðuð og skilgreind betur í
samræmi við nýja síefnumörk-
un í heilbrigðismálum.
8. Fjármögnunarleiðir í heilbrigð-
ismálum verði endurskipulagðar
með það að markmiði að saman
fari ákvörðunarvald, stjórn og
fjárhagsleg ábyrgð. Einnig verði
kannað hvernig unnt er að ein-
falda greiðsluleiðir í rekstri heil-
brigðisþjónustunnar. Skipulögð
verði rekstrarleg ábyrgð ein-
stakra deilda innan sjúkrahúsa.
9. Heildaráætlun verði gerð um lík-
lega þróun og framtíðarhorfur í
heilbrigðis- og heilsufarsmálum.
Jafnframt verði hafnar víðtækar
heilbrigðisþjónustu-rannsóknir til
að stuðla að bættri ákvarðanatöku
um skipulag og rekstur heilsu-
gæslu- og sjúkrahúsþjónustu.
Rannsakað verði m.a.:
— tengsl þjónustu utan og innan
sjúkrahúsa með hliðsjón af
áhrifum á frantgang heilsu-
verndarmála.
— helstu tilefni innlagna á
sjúkrahús og hvernig draga
megi úr innlögnunt með bættri
þjónustu utan sjúkrahúsa.
— hvaða leiðir eru helst færar til
að draga úr löngum biðlistum
á ýmsar deildir sjúkrahús-
anna, svo sem bæklunardeild-
ir,
— hvort draga megi úr kostnaði
við ákveðna þætti heilbrigðis-
þjónustu utan sjúkrahúsa með
því að nýta betur forvarnir og
heilsugæsluþjónustu bæði á
sviði sérfræðiþjónustu og al-
mennra lækninga, þar með
taldar tannlækningar,
— fyrirkomulagogverðmynduni
lyfjasölu með það að ntark-
ntiði að ná fram meiri hag-
kvæmni og draga úr lyfja-
kostnaði og stemma stigu við
lyfjanotkun,
— rekstrarþættir sjúkrahúsa, þar
með talið hvernig dreifing
launakostnaðar er innbyrðis
milli heilbrigðisstétta, með
hliðsjón af hagkvæmni í
rekstri.
— hvernig samnýta megi sér-
hæfðan tækjabúnað sjúkra-
húsa, koma á bættri verka-
skiptingu milli sjúkrahúsa og
bættu skipulagi sjúkrahús-
þjónustunnar i landinu al-
mennt.
Greinargerð
Ný viðhorf eru nauðsynleg í heil-
brigðismálum. Þau markmið, sem
stefna ber að, eru mótun nýrrar
heilbrigðisstefnu sem hvort tveggja
í senn fæli í sér leiðir til að bæta
heilsufar þjóðarinnar og stuðlaði
að meiri hagkvæmni í útgjöldum til
heilbrigðismála. Ný heilbrigðis-
stefna felur í sér nýja sókn til að
tryggja betra líf með bættri heilsu.
A undanförnum áratugum hafa
útgjöld til heilbrigðismála vaxið
hröðum skrefum. Um 10% af vergri
þjóðarframleiðslu er nú varið til
þeirra mála.
Mikil uppbygging hefur átt sér
stað í sjúkrahúsþjónustu og er
fjöldi sjúkrarúma hér á landi á
hvern íbúa með því hæsta sem gerist
ef treysta má tölfræðilegum upplýs-
ingum og samanburðargildi þeirra
við sams konar erlendar upplýsing-
ar. Sama má segja um vistrými fyrir
aldraða. Þrátt fyrir langa biðlista á
stofnanir aldraðra eru vistrými hér
hlutfallslega fleiri en gengur og ger-
ist meðal nágrannaþjóða. Skýringa
má m.a. leita í því að hjá nágranna-
þjóðunum hefur meira verið lagt
upp úr aðgerðum til að koma í veg
fyrir stofnanavist, svo sem með víð-
tækri heimilishjúkrun og heima-
þjónustu fyrir aldraða. Hér vantar
Iíka betra skipulag á öldrunarþjón-
ustu og samræmt mat á vistunar-
þörf á stofnunum.
Þótt heilsugæslustöðvum hafi
víða verið komið á fót hefur vax-
andi hluti fjármagns til heilbrigðis-
mála, eða um 75—80%, runnið í
rekstur sjúkrahúsþjónustu. Meiri
áhersla hefur verið lögð á meðferð
sjúkdóma fremur en forvarnar-
starf. Á því sviði hefur ríkt hálfgert
máttleysi.
Auk þessa hefur kostnaður vegna
sérfræðiþjónustu vaxið gífurlega
þó að talið sé að heimilislæknar geti
sinnt 75—80% þeirra sem þurfa að
leita sér læknisaðstoðar.
Samkvæmt skýrslu Þjóðhags-
stofnunar hafa heildarútgjöld til
heilbrigðismála á árunum 1950—
1980 rúmlega nífaldast miðað við
fast verð.
Innlagnir á sjúkrahús hafa einnig
margfaldast. Innlagnir á öll sjúkra-
hús landsins höfðu fimmfaldast á
árinu 1982 frá því sem var á árinu
1952. Á sama tíma fjölgaði íbúum
hér á landi um 58%. Lyfjakostnað-
ur hefur meira en tvöfaldast á sl. 10
árum og nema útgjöld almanna-
trygginga vegna lyfja yfir 1000
milljónum króna. Þá er ótalinn
hluti sjúklinga í Iyfjakostnaði,
lyfjakostnaður sjúkrahúsa og lyf
sem ekki eru lyfseðlaskyld. Tann-
læknakostnaður hins opinbera hef-
ur einnig aukist margfalt á undan-
förnum árum. T.d. hefur þessi
kostnaður vegna ibúa í Reykjavík
fimm- til sexfaldast frá árinu 1974.
Margt bendir einnig til þess að
fjármögnunarleiðir heilbrigðis-
mála stuðli ekki að hagkvæmni, en
fjármögnun til heilbrigðismála er
margþætt og greiðsluleiðir fjöl-
margar. Mikið vantar á að saman
fari ákvörðunarvald og stjórnunar-
leg og fjárhagsleg ábyrgð.
Þá ber einnig að leggja áherslu á
það í þessu sambandi að það skipu
lag heilbrigðisþjónustu, sem er
fjárhagslega hagkvæmast — aukin
heilsugæsla og forvarnir — gefur
einnig mestan ávinning í heilsufars-
efnum.
Samfara þeirri þróun, sem hér
hefur verið lýst, hefur sú skoðun
verið ríkjandi að heilsufar íslend-
inga fari batnandi. Til grundvallar
því eru aðallega lagðar vaxandi
ævilíkur og minnkandi ungbarna-
dauði.
Uppbygging sjúkrahúsaþjónust-
unnar og aukin umsvif og útgjöld í
heilbrigðisþjónustu þurfa ekki að
jafngilda betra heilsufari þjóðar-
innar, þó að nútimalæknavísindi
hafi haft þau áhrif að lengja líf
manna og lífslíkur þeirra sem
haldnir eru langvinnum sjúkdóm-
um. Frekar má áætla að meiri þjón-
ustuþörf og mikill vöxtur heilbrigð-
isþjónustunnar bendi til verra
heilsufars. Það er mat margra að
upplýsingar um heilsufarsmál séu
alls ónógar og þvi byggist skoðun
um gott heilsufar íslendinga fremur
á ágiskunum heldur en á niðurstöð-
um beinna rannsókna um þau mál.
Þess vegna er það nauðsyn að auka
upplýsingasöfnun varðandi alla
þætti heilbrigðismála og efla rann-
sóknir. Með úrvinnslu upplýsinga,
sem safnað er skipulega, gefst kost-
ur á að meta einstaka þætti og
skipuleggja heilbrigðisþjónustuna.
Þvi hefur verið haldið frarn, m.a.
af landlækni, að beinn kostnaður
vegna heilsugæslu og sjúkrahús-
jyjónustu sé mun minni en óbeinn
kostnaður. Er þar vitnað til niður-
stöðu rannsókna á Norðurlöndum
þar sem fram kemur að óbein út-
gjöld, þ.e. kostnaður vegna sjúk-
dóma og vanheilsu sem stafar af
fjarvistum úr vinnu vegna sjúk-
dóma, örorku og dauða fyrir aidur
fram, sé mun meiri en beinn kostn-
aður. Hið síðast nefnda hefur víð-
tæka þýðingu í almennum þjóðfé-
Iagsmálum.
Á það ber einnig að líta að öldr-
uðum mun fara mjög fjölgandi á
næstu áratugum jafnframt því sem
allt bendir til að verulega muni
draga úr fólksfjölgun. í þessu felst
mikil fjölgun fólks á lífeyrisaldri í
hlutfalli við starfandi fólk. Áætla
má að nú séu 8,3 einstaklingar á
aldrinum 20—69 ára á móti hverj-
um 70 ára og eldri, en spár benda til
að eftir 50 ár verði aðeins 4,5 20—
69 ára einstaklingar á móti hverjum
70 ára og eldri. Ljóst er því að hlut-
fallslega færri verða á vinnumark-
aðinum til að standa undir auknum
kröfum, þörfum og útgjöldum til
heilbrigðismála.
Heilbrigðisstefnu ber að marka í
samræmi við ofangreind sjónarm-
ið. Árangursríkasta leiðin er tví-
mælalaust aukið forvarnarstarf og
heilsuvernd, sem er hvort tveggja í
senn eina raunhæfa leiðin til að
tryggja betra heilsufar og meiri hag-
kvæmni í útgjöldum til heilbrigðis-
mála.
Það vill oft gleymast að markmið
okkar er ekki einungis að veita sem
mesta þjónustu heldur einnig og
ekki síður að vinna að bættu heilsu-
fari. Það er ótvírætt eitt af háleit-
ustu markmiðum hvers þjóðfélags
að vinna að bættu heilsufari þegna
sinna í sem víðtækustum skilningi.
Haraldur 1
hafa áhuga á okkur. Það er ekki
hægt annað en að hlæja að því, —
en þetta er sannleikurinn og Stefán
hafði ekki hugmynd um að nafn
hans væri undir bréfinu. Tíma-
menn láta svona sennilega til þess
að hressa upp á kærleikann.
Horfurnar hjá okkur Stefáns-
mönnum eru góðar eins og málin
standa i dag, en það er dagamunur
á þessu hvað mönnum fínnstý sagði
Haraldur M. Sigurðsson.