Alþýðublaðið - 22.07.1987, Page 2

Miövikudagur 22. júli 1987
MÞBUBMÐIB
Simi: 681866
Útoefandi: Blaö hf.
Ritstjóri:: Ingólfur Margeirsson
Ritstjórnarfulltrúi: Jón Daníelsson
Blaöamenn: Ása Björnsdóttir, Elinborg Kristín Kristjánsdóttir,
Kristján Þorvaldsson og Orn Bjarnason.
Framkvæmdastjóri: Valdimar Jóhannesson
Skrifstofa: Halldóra Jónsdóttir og Eva Guömundsdóttir
Setning og umbrot: Filmurog prent Ármúla 38
Prentun: Blaðaprent hf., Síöumúla 12
Áskriftarsfminn er 681866
SIÐVÆÐUM
VEGAKERFIÐ
Hásumariö er tími sumarleyfa og ferða. Á þessum
tíma árs stíga fjölskyldur og einstaklingar upp í bif-
reiðar sínar og aka út á þjóðvegina. Sömu sögu er að
segja af erlendum ferðamönnum sem hingað koma;
æ fleiri taka bílasína meðferðis með Smyrli og aka um
landið. Bílferð um ísland er upplifun út af fyrir sig.
Ekki aðeins með tilliti til náttúrufegurðar og tærleika
lofts og lands, heldur eru akandi ferðalangar í stöð-
ugri hringrás til heljarog heim aftur; allt eftir því hvort
þeir eru akandi á hreinum vegleysum eða fá skamma
líkn frá þjáningum malarvega á bundnu slitlagi. í aug-
um útlendinga hafa íslenskir þjóðvegir ávallt verið hin
furðulegasta þversögn; í landi velferðar og nútíma-
þæginda er vegagerðin á lægra stigi en víðast hvar í
þróunarlöndunum.
Höfundur þessara lína varð fyrir þeirri lífsreynslu að
aka þjóöveginn frá Borgarnesi til Stykkishólms um
síðustu heigi. Undirritaður leyfirsér að fullyrðaað fyr-
ir utan hina andlegu spennu og vanlíðan bílstjóra og
farþega á umræddri vegleysu, hafi endursöluverð bif-
reiðarinnar hrapað um umtalsverð prósentustig
vegna hristings, grjótkasts, högga og sandblásturs.
Sömu sögu hafa tugþúsundir vegfarenda að segja
sem eyðileggja bíla sína á sumri hverju á vegleysum
þeim og ófærum sem kallast íslenskir þjóðvegir.
I fjárlögum síðasta árs var rúmum 2 milljörðum varið
til Vegagerðar ríkisins. Þar af fóru 878 milljónir í svo-
nefnd viðhaldsverkefni sem að mestu leyti felst í að
bera möl í vegleysurnar, hefla ofan af ófærunum og
svo framvegis. 913 milljónir fór í stofnkostnað sem
þýðir þjóðvegi, brýr og nýframkvæmdir. Afgangurinn
fór í almennan rekstur, fjallavegi, tilraunir, sýsluvega-
fé og vegagerð í þéttbýli. Með öðrum orðum; stór hluti
af framlagi ríkisins til Vegagerðar rikisins fer í að
halda við ónýtu vegakerfi. En ekki er við Vegagerðina
að sakast. Þingmenn kjördæma eru nefnilega með
puttana í ráðstöfunarfénu eins og víða annars staðar.
Fulltrúar löggjafasamkundunnar sitja langa fundi
með Vegagerðinni við gerð fjárlaga, þar sem hver og
einn heimtar sína brú og sinn vegspotta i sínum kjör-
dæmum. Og auðvitað er fremur verið að hugsa um at-
kvæði en þjóðarhagsmuni. Það er einnig þekkt stað-
reynd að skattar og gjöld sem bílaeigendur greiða í
ríkissjóð og eigaað rennatil vegagerðar í landinu, týn-
ast að miklu leyti í hítinni. Og eftir situr bílaþjóðin
mikla með þjóðvegi þróunarlanda.
Er ekki komið mál að dellunni linni? Hvernig væri að
endurskoða tilboð Hagvirkis um bundið slitlag á
hringveginum á lágu einingarverði sem Matthías
Bjarnason þáverandi samgönguráðherra sópaði undir
teppið? Því ekki að fara aðrar leiðir til að siðvæða
vegakerfið; eins og t.d. að stofna sérstakan vegasjóð
í umsjón óhlutdrægra aðila þar sem bílaeigendur
greiddu ákveðið gjald á hvern keyptan bensínlítra? Því
ekki að hafa þjóðaratkvæðagreiðslu um málið? Það
væri vissulega hagur bílaeigenda að greiða einhvern
timabundinn skatt gegn því að forða bifreiðum sínum
frá eyðileggingu á vegleysum þjóðveganna. Svo ekki
sé talað um stórauknaferðagleði og bættarsamgöng-
ur sem skiluðu byggðarlögum og þjóðarbúinu öllu
auknum tekjum. Nýr samgönguráðherra ætti að hafa
það efst á blaði að siðvæða kerfið.
Slálurhúsaskýrslan, cða „Nefnd-
arálit um hagræðingu í rekstri slát-
urhúsa," eins og hún heitir fullu
nafni, hefur vakið nokkra athygli
fjölmiðla á undanförnum vikum.
Enn sem komið er hefur þó farið
minna fyrir yfirlýsingum hags-
munaaðilanna sjálfra, eigendum
sláturhúsanna sem á að leggja nið-
ur, eða þeirra bænda sem mega
vænta þess á næstu árum að þurfa
að aka sláturfé sínu allt upp í tvö
hundruð kílómetra.
Vegna þess hve þeir sem hags-
muna hafa að gæta hafa haft hljótt
um sig, gæti maður e. t. v. freistast
til að halda að sú athygli sem fjöl-
miðlar hafa veitt skýrslunni, sé
einkum til komin vegna þeirrar svo
kölluðu „gúrkutíðar," sem nú
stendur yfir og setur óhjákvæmi-
lega mark sitt á fjölmiðlana. Þessi
skýring þarf þó ekki að eiga nema
takmarkaðan rétt á sér. Það er
nefnilega afar sennilegt að meira
eigi eftir að heyrast um þetta mál,
þegar að því kemur að fara að fram-
kvæma það sem í skýrslunni stend-
ur.
Sláturhúsamálin eru býsna við-
kvæm víða á landsbyggðinni og ef
til þess kemur að öll þau sláturhús
verði lögð niður sem í skýrslunni
eru sett í þann flokk, mun sú aðgerð
hafa mikil áhrif á mörgum stöðum.
Fjölmargir eru reyndar þeirrar
skoðunar að niðurstöður skýrslu-
höfundanna verði aldrei fram-
kvæmdar. Þeir byggja þessa skoð-
un sína annars vegar á því að með
niðurlagningunni væri ráðist of
harkalega að ýmsum hagsmunum,
hins vegar er þessi sláturhúsa-
skýrslaekki sú fyrsta. Ýmsar nefnd-
ir hafa áður lagt til að sláturhúsum
verði fækkað, en eftir tillögum
þeirra hefur aldrei verið farið að
neinu marki og sú fækkun slátur-
húsa sem vissulega hefur orðið á
undanförnum árum, hefur miklu
fremur ráðist af tilviljunum, en að
þar væri verið að framfylgja ein-
hverri ákveðinni eða fastmótaðri
stefnu.
Ýmis augljós vandamál blasa líka
við, þegar að því kemur að fækka
sláturhúsunum með því að leggja
niður ákveðin hús en byggja önnur
upp. Þannig er t.d. vandséð hvaða
rök hníga að því að leggja niður
sláturhús, sem þegar hafa fengið
löggildingu. I mörgum tilvikum
hlýtur það fjármagn sem þegar hef-
ur verið lagt í þessi hús að fara for-
görðum að stórum hluta. Það er
ekki auðséð að slíkt fjárhagstap
verði í öllum tilvikum vegið upp af
aukinni hagkvæmni í rekstri annars
sláturhúss, þegar við bætist að
flytja þarf sláturféð um lengri veg.
Þó nokkur þeirra sláturhúsa sem
nefndin leggur til að verði lögð nið-
ur hafa þegar fengið löggildingu.
Nefna má t. d. sláturhúsið á Borð-
eyri, sem er tiltölulega nýlegt og
hefur öðlast löggildingu. Borðeyri
mun vera minnsta þorp landsins og
ekki ótrúlegt að framtíð þess ráðist
að einhverju leyti af örlögum slát-
urhússins. Nefndin leggur til að fé
þeirra bænda sem nú slátra á Borð-
eyri, verði keyrt til Hvammstanga
og Búðardals. Að einhverju leyti
mun sá akstur hafa aukinn kostnað
í för með sér, þótt víða annars stað-
ar megi reyndar finna dæmi um
meiri kostnaðaraukningu að þessu
leyti.
Lengsta akstursleið með sláturfé,
samkvæmt áætlun nefndarmanna,
verður frá Vopnafirði. Nefndin
leggur sem sé til að á Vopnafirði
verði ekkert sláturhús. Á síðasta
hausti var þarna slátrað um 14 þús-
und fjár, en nefndarmenn reikna
með að árið 1990 verði sláturfé í
Vopnafirði einu þúsundi færra.
Þessu fé þarf þá að aka annað
hvort til Kópaskers, eða til Egils-
staða, þar sem nefndin felldi líka
dauðadóm yfir sláturhúsinu a
Þórshöfn. Það er ekki verulegur
munur á vegalengd, eftir því hvor
staðurinn verður fyrir valinu. í báð-
um tilvikum þarf að aka fénu hátt í
200 kílómetra á misgóðum vegum
og á árstíma, þegar allra veðra er
von á þessu landshorni.
í þessu sambandi eru einkum tvö
atriði sem þurfa athugunar við, fyr-
ir utan þann möguleika að snjór
gæti spillt færð og komið í veg fyrir
slátrun. Annars vegar verður að
tryggja að vopnfirskir bændur
þurfi ekki að greiða flutningskostn-
aðinn úr eiginnvasa, hins vegar er
stóraukin hætta á því að féð merjist
illa á svo langri leið og slíkt kemur
að sjálfsögðu niður á gæðum kjöts-
ins og þar með verðinu.
Hvað því viðkemur að jafna
flutningskostnaði niður þannig að
allir greiði jafnt, telja nefndarmenn
sig hafa fundið leið til að svo megi
verða. Nú er sá háttur hafður á, að
hver bóndi greiðir sinn flutnings-
kostnað, en nefndarmenn leggja til
að flutningskostnaðurinn verði tek-
inn með í sláturkostnaðinn og jafn-
að niður með því móti.
Það er þó allsendis óvíst að
bændur á þéttbýlli svæðum og í
nánd við sláturhús, muni sætta sig
við til lengdar að þurfa þannig að
greiða niður sláturkostnað fyrir þá
sem þurfa að fiytja sláturfé sitt um
lengri veg.
Það er hins vegar ekki að sjá á
skýrslunni að höfundar hennar hafi
hugað verulega að erfiðleikum
þeim sem því eru samfara að flytja
sláturfé á bílum um langan veg.
Jafnvel þótt flutningskostnaðinum
sé jafnað niður, verður erfitt að
koma í veg fyrir að lömb troðist
undir og merjist á svo langri leið.
Mar kemur mjög snögglega fram á
kjötinu og orsakar að sjálfsögðu
verðfall. Slíkt verður erfitt að jafna.
Bændur og bílstjórar sem vanir eru
flutningi sláturfjár, hrista líka höf-
uðið yfir þessum hugmyndum og
einn viðmælandi blaðsins úr
bændastétt, sagði að það væri
kannski eðlilegt að hagfræðingarn-
ir í nefndinni hefðu ekki hugsað
fyrir þessu.
Enn mætti telja fjöldamargt sem
skapa mun erfiðleika við að koma
áformum skýrsluhöfunda í frant-
kvæmd. Nú þegar hafa heyrst radd-
ir um það að sláturhúsin sem starfa
eiga áfram séu valin þannig að
kaupfélagshúsin verði látin lifa en
nú eigi að pína aðra til að leggja upp
laupana.
Engu að síður er það vafalaust
rétt niðurstaða hjá nefndarmönn-
um, að hagkvæmni i slátrun megi
auka verulega með því að fækka
sláturhúsum frá því sem nú er.
Hvort nákvæmlega þau hús sem
nefndarmenn Ieggja til að verði
lögð niður, verða að lokum fyrir
skurðarhnífnum, er svo annað mál.
Ljóst virðist hins vegar að þessar
aðgerðir munu ekki ganga alls kost-
ar sársaukalaust fyrir sig.