Alþýðublaðið - 06.11.1987, Page 8

fmiiiiiíiniiii
Föstudagur 6. nóvember 1987
Erlendar lántökur:
Straumur inn um bakdyrnar
— Meirihluti heildarskuldbindinga ríkissjóðs er vegna skráðra og sjálfvirkra ríkisábyrgða.
’j -*v»

Erlendu lánin koma líka í gegnum bankakerfið, t.d. veðdeild Landsbankans.
FRETTASKYRING
Kristján Þorvaldsson
skrifar
Á þessu ári hefur ríkissjóð-
ur orðið fyrir gífurlegum á-
fölium vegna skuidbindinga
annarra sem rikið hefur geng-
ið i ábyrgð fyrir. í því sam-
bandi muna menn helst eftir
800 milljónum vegna Útvegs-
bankans og útlit er fyrir
nokkur hundruð miiljóna
króna áfalli vegna Sjóefna-
vinnslunnar. A siðasta ári
þurfti Ríkisábyrgðarsjóður
ennfremur að leysa til sín
636 milljónir króna, sem er
hærri fjárhæð en nokkru
sinni til þessa. Stærsti hluti
þeirrar fjárhæðar var vegna
Verðjöfnunarsjóðs fiskiðnað-
arins, en afurðardeild sjóðs-
ins mjöl og lýsi, gat ekki
staðið skil við Seðlabankann.
Skuldarar náðu í þvi tilfelli að
greiða 356 milljónir til baka,
þannig að nettóútgjöld ríkis-
ins urðu um 280 milljónir.
Fjármagn inn um
bakdyrnar
í fjáriagafrumvarpinu fyrir
árið 1988 er í fyrsta skipti
sýnt fram á ítarlega skiptingu
heildarskuldbindinga ríkis-
sjóös eftir skráðum og sjálf-
virkum ábyrgðum. Að sögn
Gunnars Hall hjá fjárlaga- og
hagsýlsustofnum fór mikil
vinna I þetta starf, við flokk-
un og sundurgreiningu lána.
Sú vinna skilar sér nú í fjár-
lagafrumvarpinu og hefur
opnað augu margra, bæði
stjórnmálamanna og almenn-
ings.
„Menn skilja þetta ekki
sem vandamál fyrr en menn
sjá tölurnar" sagði Vilhjálmur
Egilsson framkvæmdastjóri
Versiunarráðs í samtali við
blaðið, en hann og fleiri
lærðir menn I peningafræð-
um hafa oft gagnrýnt hve
auðveldlega megi koma er-
lendu fjármagni bakdyrameg-
in inn, tryggt með sjálfvirkum
ríkisábyrgðum.
í frumvarpi til lánsfjárlaga
og lánsfjáráætlun fyrir árið
1988 er gert ráð fyrir að draga
úr áhættusömum ábyrgðum
ríkissjóðs. Þar er ekki gert
ráð fyrir ríkisábyrgðum á nýj-
um skuldbindingum atvinnu-
vegasjóða frá árslokum 1987.
Þessir sjóðir eru Fiskveiöa-
sjóður, Iðnlánasjóður, Iðnþró-
unarsjóður og Stofnlánadeild
landbúnaðarins.
Lántökur umfram
áætlun
í fjárlagaræðu sinni benti
Jón Baldvin Hannibalsson á
að rlkissjóði hafi til langs
tlma veriö legið á hálsi fyrir
óvarfærna fjármálapólitík
sem birtist öðru fremur I er-
lendum lántökum langt um-
fram áætlun. „Þegar betur
var aö gáð kom hins vegar I
Ijós að allan þorra hinnar
auknu erlendu lántöku mátti
rekja til atvinnullfsins. Opin-
berir sjóðir voru milligöngu-
aðilar um lánsfjár útvegum,
en ekki lánnotendur.“
Heildarskuldbindingar
ríkisins námu I árslok 1986
um 115 milljörðum króna eða
um 70 prósent af landsfram-
leiðslu. Þegar litið er á flokk-
un þessara skuldbindinga
eins og nú er gert I fjárlaga-
frumvarpinu má sjá að þar af
eru beinar skuldir rlkissjóðs
ekki nema 44 milljaröar, en
ríkisábyrgðir um 71 milljarðar.
Ríkisábyrgöir eru þvl stærsti
hluti skuldbindinganna.
Skráðar ríkisábyrgðir
í frumvarpi til lánsfjárlaga
er yfirlit sem sýnir flokkun
skráðra rlkisábyrgða I grófum
dráttum eftir þeim aðilum
sem vega þyngst I veittum
rfkisábyrgðum. Þar segir
m. a., að komi til vanskila á
sllkum lánum með sjálfskuld-
arábyrgð geti lánveitandi
gengið að ábyrgðaraðila, rík-
inu, og krafið um greiðslu án
þess að fullreynt sé hvort
skuldari geti staðið í skilum.
Ef ábyrgðin er hins vegar ein-
föld þarf lánveitandi að reyna
til hlýtar hvort skuldari geti
innt greiöslu af hendi.
Stærstu liðir skráðra ríkis-
ábyrgða eru Framkvæmda-
sjóður með um 12 milljarða I
árslok 1986, Veðdeild Lands-
bankans meö 5,3 milljarða,
Landsvirkjun með 718 millj-
ónir og 4,7 milljarðar falla
undir flokkunina „Aðrir“.
Samtals nema skráðar á-
byrgðir um 22,7 milljörðum. í
slðast nefnda flokknum er tal-
ið að áhætta ríkissjóðs af
vanskilum sé einna mest, en
þar er um að ræða ýmis rlkis-
fyrirtæki. Talsverð vanskil
hafa orðið innan þess hóps.
Rlkisábyrgðasjóður varð
t. m. a. að leysa til sín um
636 milljónir vegna Verðjöfn-
unarsjóðs fiskiðnaðarins,
eins og nefnt er hér að fram-
an.
Sjálfvirkar ábyrgðir
Ríkissjóður er skuldbund-
inn af sjálfvirkum rikisábyrð
sem eigandi rlkisbanka og
opinberra fjárfestingalána-
sjóða. Skuldbindingar ríkis-
sjóðs vegna sjálfvirkra
ábyrgða námu í árslok 1986
um 48 milljörðum. Áhætta
ríkissjóðs af sllkum ábyrgð-
um er yfirleitt talin mjög ó-
Ijós, en þegar hafa áföll dun-
ið yfir sem leitt hafa menn til
umhugsunar.
í starfsáætlun rikisstjórn-
arinnar er gert ráð fyrir að
draga úr ábyrgðum ríkisins
og afskiptum þess af banka-
og lánastarfsemi. í lánsfjár-
lögum og lánsfjáráætlun er
stigið skref í þá átt með því
að ekki er gert ráð fyrir rikis-
ábyrgðum á atvinnuvegasjóð-
um.
„Oft hefurverið þörf en nú
er nauðsyn,“ sagði fjármála-
ráðherra m. a. I fjárlagaræðu
sinni, þegar hann tíundaði þá
auknu áherslu sem lögð er á
þann þátt I ríkisfjármálunum.
Vltin hafa sannarlega verið
til að varast þau upp á
slðkastið, eins og nefnt er að
framan með dæmunum um
Útvegsbankann og Sjóefna-
vinnsluna, enda sagði fjár-
málaráöherra að þessi aukna
áhersla væri ekki síst tilkom-
inn vegna áfalla að undan-
förnu.
Aðgátar er ekki síst talið
þörf nú, vegna þess að mjög
hefur færst I vöxt að einka-
fyrirtæki leiti til opinberra
lánastofnanna um milligöngu
áerlendum lántökum. Þannig
hefur t. d. Framkvæmdasjóð-
ur íslands tekið erlend lán
fyrir hótelbyggjendur upp á
76 milljónir króna á þessu ári
og 150 milljóna króna lán
vegna Arnarflugs. í flestum
tilfellum er auðvitað um
trygg veð að ræða en gera
má ráð fyrir að ýmsilegt sé
áfátt I þeim efnum.
Áhættuþóknun
Vilhjálmur Egilsson segir
eðliegt að rfkiö taki áhættu-
þóknun vegna ábyrgðar á lán-
um ýmissa aðila. Svo kallaö
ríkisábyrgðargjald er mjög
óverulegt og hefur engin
áhrif á það hvort menn vegi
og meti lántökuna svo eðli-
legt geti talist. Magnús Pét-
ursson hagsýslustjóri sagði í
samtali við blaðið að eðlilegt
væri að slíkar spurningar
kæmu upp. Þannig mætti
hugsa sér breytilegt gjald,
eftir að faglegt mat hefði far-
ið fram á áhættunni.
Magnús benti á að vfða er-
lendis færi rlkisvaldið mjög
varlega I veitingu ábyrgða,
þannig hefðu t. d. Svlar sett
hámark á hverja atvinnugrein,
þannig má gera ráð fyrir að
meira mat verði lagt á gildi
lántökunnar, hvort lánið sé
eðlilegt miðað við áhættuna
og væntanlega arðsemi.
Þaö er líklegt að töluvert
verði fjallað um rlkisábyrgðir
á næstunni og ríkisstjórnin
hefur raunar þegar boöað að
fljótlega verði næsíu skref
stigin I þá átt að draga úr
ábyrgðum rlkisins og afskipt-
um af banka- og lánastarf-
semi. Póitlskar ákvarðanir
eiga að geta orðið mun auó-
veldari en áður, vegna þess
að nú liggur I fyrsta skipti
frammi yfirlit sem flokkar á
raunhæfan hátt skuldbind-
ingar rlkissjóðs, með tilliti til
rlkisábyrgðanna.