Alþýðublaðið - 11.04.1989, Blaðsíða 4

4
Þriðjudagur 11. apríl 1989
Minning
STEFÁN ÖGMUNDSSON
Prentari
F. 22. júlí 1909 — D. 4. apríl 1989
Stefán Ögmundsson, heiðurs-
félagi Félags bókagerðarmanna
lést í Reykjavík þann 3. apríl s.l.
áttræður að aldri. Stefán fæddist
í Reykjavík þann 22. júlí 1909 og
ólst upp á Grímsstaðaholtinu.
Hann hóf prentnám í Gutenberg
þann 14. febrúar 1924 og varð fé-
lagi í Hinu íslenzka prentarafélagi
þann 22. ágúst 1929. Stefán var
ötull baráttumaður verkalýðs-
stéttarinnar allt sitt líf og gegndi
fjölmörgum störfum í hennar
þágu fram á síðasta dag.
Stefán var formaður Hins ís-
lenzka prentarafélags 1944-45 og
1947, meðstjórnandi 1032-33 og
1941-42. Ritari HÍP 1965-69, for-
maður fasteignanefndar 1943,
meðstjórnandi Byggingasam-
vinnufélags prentara 1944-50. Rit-
stjóri Prentarans 1931-32, í bóka-
safnsnefnd frá 1945. Var í fyrstu
stjórn Prentnemafélagsins, sem
stofnað var 14. febrúar 1926. í
trúnaðarmannaráði HÍP frá
1969-80. Stefán var varaforseti Al-
þýðusambands íslands 1942-48. í
stjórn listasafns ASI frá stofnun
1961. Formaður Menningar- og
fræðusambands Alþýðu frá
stofnun 1969 og starfsmaður þess
um árabil.
Störf Stefáns í þágu verkalýðs-
stéttarinnar voru svo mörg og
margvísleg að hér hefur aðeins
það helsta verið nefnt. Á aðal-
fundi Hins íslenzka prentarafé-
lags þann 10. maí 1980 var Stefán
kjörinn heiðursfélagi HÍP. Við-
horf Stefáns komu afar vel í ljós í
þakkarávarpi hans og lýsa þau vel
hversu einlægur og stéttvís verka-
lýðssinni hann var, en hann sagði:
„Mer er í raun og veru mikill
vandi á höndum, þegar ég vel
þakkarorð fyrir þá viðurkenn-
ingu, sem félag mitt er að veita
mér.
Ég er sem sagt óvanur öllu slíku
sem þessu. Hef þó síður en svo
farið varhluta af gæðastimplum
af ýmsu tagi. Ég vil segja ykkur
það nú á þessari sérstæðu stund
að enn er ég sömu skoðunar og
fyrr um það, hvað vandmeðfarin
er öll viðurkenning á störfum og
verðleikum fólks. Ég þykist t.d.
vita það manna bezt, að það sem
á skortir verðleika mína er mikið.
Einkum á það við um þau störf
sem ég aldrei vann. Allt sem ég á
ógert, og hefði viljað vinna félagi
okkar en mun aldrei leysa af
hendi.
Hið íslenzka prentarafélag er
mitt félag í þeim skilningi að
markmið þess og störf hafa verið
samofin lífi mínu og minna, allar
götur síðan ég lærði Helgakver
undir fermingu á altaninu í Gut-
enberg 13 ára gamall. Þess vegna
er það, að ég met viðurkenningu
HÍP á störfum mínum meir en
nokkurs annars aðila í þjóðfélagi
okkar. Þessvegna er mér það kær-
ara en orð fá sagt, að taka við
sæmd frá ykkur mér til handa og
þá ekki síst úr hendi þess manns,
sem nú er formaður HÍP.
Vegna alls þessa er ég ykkur
þakklátur fyrir þá viðurkenn-
ingu, sem ég veit mesta og besta.
Heill sé ykkur og félagi okkar og
þeim, sem eiga eftir að bera hug-
sjónir þess fram á veginn.“
Ég sem þetta rita fyrir hönd
samtaka okkar bókagerðar-
manna kynntist því afar vel hversu
einl.æg.ur og ósérhlífinn verka-
lýðssinni Stefán var. Þó Stefán
hafi ekki átt sæti í stjórn eða trún-
aðarmannaráði Félags bókagerð-
armanna, en það varð til við sam-
runa Bókbindarafélags íslands,
Grafiska sveinafélagsins og Hins
íslenzka prentarafélags árið 1980,
eru störf hans í þágu þess félags
ótrúlega mikil. Hann sat í bóka-
safnsnefnd félagsins og vann þar
mikið starf enda var hugur hans
afar tengdur því sem féll undir
þessa nefnd en það er auk bóka
félagsins allt sem snertir sögu
þess. Og Stefán sinnti ekki einasta
þessum verkþáttum í okkar sam-
tökum. Hann var einn af upp-
hafsmönnum stofnunar Sögu-
safns verkalýðshreyfingarinnar
og hann hafði frumkvæði að
stofnun Félags áhugafólks um
verkalýðssögu og sat í stjórn þess
félags frá upphafi.
Auk þess sem Stefán gegndi
störfum i bókasafnsnefnd félags
okkar sinnti hann fjölmörgum
verkum nú hin síðari ár í þágu
þess. Hann aðstoðaði okkur við
útgáfu Prentarans i svo ríkum
mæli að óhætt er að fullyrða að
færri blöð hefðu komið út ef hug-
sjóna hans og ósérhlífni hefði
ekki notið við. Hann sat í 90 ára
afmælisnefnd samtaka okkar
1986-87 og skráði þá merkt yfirlit
úr sögu samtakanna „Sú var tíð-
in“. í þessu riti er afar greinargóð
lýsing á því helsta sem einkennir
söguna. Á hátíðarsamkomu í til-
efni 90 ára afmælisins flutti
Stefán ræðu eins og honum var
einum lagið til heiðurs brautryðj-
endunum og flutt var söguleg
dagskrá í samantekt hans undir
stjórn Baldvins Halldórssonar. í
afmælisblaði Prentarans frá þess-
um tíma svara heiðursfélagar
nokkrum spurningum, í svari
Stefáns við spurningunni: Er
verkalýðshreyfingin á réttri leið?
segir hann m.a.: „...Það þóttu
aldrei góðir kostir á íslandi, þegar
kaupmannavaldið réði bæði verð-
lagi á erlendri og innlendri vöru.
Það var kallað verslunarólag. Því
ástandi breytti dugandi verkálýðs-
og samvinnuhreyfing. Nú drúpir
hún höfði í auðmýkt fyrir ofur-
valdi fjármagns og valdníðslu og
hafnar þeim einu ráðum sem
duga: baráttu. Baráttu og sam-
stöðu með þeim sem vilja berjast
og endurheimta þau réttindi, sem
best hafa náðst vegna samstöðu;
sem ekki lætur samþykktir nægja
heldur safnar liði og berst, ekki
einu sinni, ekki tvisvar, heldur
alltaf þegar ráðist er á kjörin. Þá
kemst verkalýðshreyfingin aftur á
rétta leið.“ Þessi orð endurspegla
vel það baráttuþrek sem ein-
kenndi Stefán fram á síðasta dag.
Þann 1. maí 1934 gengu þau
Stefán og Elín Guðmundsdóttir í
hjónaband, Val dagsins er tákn-
rænt fyrir þær hugsjónir sem þau
Elín og Stefán hafa alla tíð barist
fyrir. Um leið og ég votta Elínu og
öðrum aðstandendum Stefáns
einlæga samúð vil ég þakka þér
Elín fyrir störf þín í þágu samtaka
okkar, þau eru mikil eins og
Stefáns og verða aldrei fullþökk-
uð.
Með þakklæti og virðingu í
garð hugsjónamannsins og sósíal-
istans Stefáns Ögmundssonar,
prentara.
Þórir Guðjónsson,
formaður Félags bókagerðar-
manna.
Fyrir tuttugu árum var ég
staddur í kjallara húss FBM í
bækistöðvum Prentnemafélags-
ins. Ég taldi að ég væri einn í kjall-
aranum og brá því óneitanlega
þegarég heyrði einhvern fyrirgang
úr öðru herbergi. Ég ákvað að
kanna málið og hitti þá fyrir Stef-
án Ögmundsson, sem var þarna
að vinna í bókasafni prentara í
sínum frítíma eins og hann gerði
um margra áratuga skeið. Þetta
var í fyrsta skipti sem ég hitti Stef-
án, en þann tíma sem í hönd fór
sætti ég lagi að vera staddur í
kjallaranum þegar Stefán ætlaði
sér að vinna í bókasafninu og þeir
voru fleiri prentnemarnir sem það
gerðu. Þessar stundir voru á þann
veg að ég gleymi þeim aldrei. Við
hljótum að hafa truflað Stefán
svo þaulsetnir sem við vorum, en
það lét hann okkur aldrei finna.
Hugsjónamaðurinn, sósíalistinn
Stefán átti nógan tíma fyrir okkur
unglingana, hann varð felagi okk-
ar og vinur. Orðið kynslóðabil
hvarf úr orðabókinni.
Áður en ég kynntist Stefáni og
við urðum félagar og vinir þekkti
ég hann vel af afspurn og hafði
lengi langað til að hitta hann. Um
hann var oft rætt á bernskuheim-
ili mínu, enda mamma og hann
þremenningar og bæði uppalin á
Grímsstaðaholtinu, en þar voru
m.a. saman í kommúnistasellu
Stefán og Eðvarð bróðir mömmu.
Stefáns var þó fyrst og fremst get-
ið í stjórnmálaumræðunni, pabbi
sem var afar pólitískur og Sjálf-
stæðismaður að auki talaði alltaf
með virðingu um hann og hina
helv. kommana. Ég mat því Stef-
án mikils áður en ég kynntist hon-
um þrátt fyrir að ég hafði aðallega
heyrt Sjálfstæðismenn fjalla um
hann, svo mikla virðingu báru
bæði pabbi og mamma fyrir hon-
um.
Ég fæ aldrei fullþakkað þær
stundir sem ég átti með Stefáni.
Það var ævintýri fyrir mig prent-
nemann, þegar Stefán bað mig að
hjálpa sér við prentverkið og lögð
var nótt við dag til að koma Nýrri
Dagsbrún út. Eldmóðurinn var
þvílíkur að enginn var ósnortinn,
en spaugið var þó aldrei langt
undan og oft var brosað yfir þeirri
umræðu sem stundum gat orðið í
ætt við keisarans skegg varðandi
innihald blaðsins.
Árið 1970 fór ég með Stefáni til
Austur-Þýskalands á Eystrasalts-
vikuna, við vorum herbergisfélag-
ar. Það var ótrúleg ferð og í minn-
ingunni finnst mér eins og við
hefðum aldrei sofið. Við vöktum
altént frameftir öllu þó fundir
byrjuðu snemma og við vöktum
yfir skáldunum. Stefán hafði slíkt
yndi af ljóðum að hann opnaði
mér nýja sýn, hann kenndi mér
meira að segja að meta Matthías
Jochumsson, sem ég í barnaskap
mínum taldi ekki viðeigandi að
kommi gerði. Og skáldin fylgdu
okkur. Á heimleiðinni stoppuð-
um við í Kaupmannahöfn og fór-
um á slóðir Jónasar, sem Stefán
mat afar mikils. Ég minnist þess
að þar sem við stóðum á götunni
og virtum fyrir okkur gömlu hús-
in, kom til okkar fullorðinn mað-
ur og spurði hvort þetta væri ekki
Stefán, hann sagðist ekki geta
gengið framhjá án þess að heilsa
honum. Þessi maður hafði búið
allt sitt Iíf í Kaupmannahöfn og
þekkti Stefán einungis af orð-
spori.
Um þriggja ára skeið bjó ég í
Svíþjóð þann tíma skrifaði Stefán
mér bréf, sem ég las aftur og aftur
og geri enn. Þau voru snilldarlega
skrifuð og lýstu atburðum svo vel
að þau virkuðu á mig eins og
kvikmynd. Ungt fólk leitar á ný
mið til að afla sér reynslu og til að
upplifa eitthvað nýtt. Eitt það eft-
irminnilegasta frá þessum tíma er
þó þegar Stefán og Elín, dvöldu
hjá mér í nokkra daga og hvað ég
var upp með mér þegar þau komu
í heimsókn í prentsmiðjuna sem
ég vann í og fékk tækifæri til að
segja stéttvísum vinnufélögum
mínum frá þessum mikla baráttu-
manni verkalýðsins á Islandi, sem
jafnframt væri vinur minn og fé-
lagi.
Kynni okkar Stefáns leiddu
strax til náins og mikils samstarfs
í samtökum okkar bókagerðar-
manna og því samstarfi lýkur
aldrei. Af þessum vattvangi er svo
sannarlega margs að minnast.
Árið-1974 átti HÍP í sjö vikna
verkfalli og var mikill ágreiningur
uppi í stjórn félagsins sem lyktaði
með því að formaðurinn sagði af
sér og kosin var sérstök samninga-
nefnd. í miðju verkfalli tapaði svo
formaður nefndarinnar áttum og
sagði sig úr henni. Þá var Stefán
valinn í nefndina með okkur og
eftir það bar ekki á óeiningu og
félagið kom sterkt út úr þessari
deilu. Það er harður skóli að
standa í löngu verkfalli, ekki síst
fyrir þá sem bera ábyrgð á sjálfri
samningsgerðinni og Iíkast til
hefði það orðið okkur yngri
mönnum ofraun ef við hefðum
ekki notið samstarfs jafn stétt-
vísra og mætra manna og Stefáns
og Jóns Ágústssonar. I þessari
deilu sem og endranær var aug-
ljóst og áberandi að skoðanir
okkar Stefáns fóru saman. Á
fundum var ég kallaður sendi-
sveinn Stefáns, sjálfsagt í því
augnamiði að reka fleyg í sam-
vinnu okkar og samstöðu, ég
minnist þess að ég svaraði þessu í
fullri einlægni að mér væri það
heiður og víst er að við sentumst
töluvert hvor fyrir annan og ég
naut leiðsagnar hans alla tíð og
fyrir það er ég þakklátur.
Það bar aldrei skugga á þetta
samstarf. Eftir að við stofnuðum
Félag bókagerðarmanna hélt
samstarf okkar áfram þó Stefán
ætti hvorki sæti í stjórn þess né
trúnaðarmannaráði. Ég held mér
sé óhætt að fullyrða að sem for-
maður FBM hafi ég aldrei tekið
ákvörðun í erfiðum málum án
þess að hafa fyrst rætt málin við
Stefán. Fljótlega lentum við í
hörðum átökum við atvinnurek-
endur og m.a. afar löngu verkfalli
árið 1984. I þeirri hörðu deilu var
gott að geta leitað til vinar síns og
hugsjónamannsins Stefáns og oft
hafði hann samband, víghreifur
og hress og ósjaldan þegar öll
sund virtust lokuð. Hugsjóna-
maðurinn Stefán sofnaði aldrei á
verðinum, hann var að í þágu
verkalýðsins til síðasta dags.
Ótrúleg störf hans í þágu okkar
unga félags bera þess glöggt vitni.
Áhugi hans og skilningur á varð-
veislu sögunnar var mikill. Sam-
tök áhugafólks um verkalýðssögu
urðu til að miklu leyti fyrir hans
tilstuðlan og það var ánægjulegt
að njóta samvista við hann á þeim
vettvangi, en hann átti sæti í
stjórn samtakanna frá stofnun
þeirra.
„Pólitík, pólitík er bara brauð
og magarín“ sagði Mangi frá
Lambhól á fundi í HÍP er á hann
var ráðist fyrir að blanda um of
stjórnmálum í starfsemi félagsins.
Stefán vitnaði oft í þessi orð
Manga í mín eyru. Það var að
sönnu ekki létt fyrir Stefán sem
vissi betur en aðrir hversu mikil-
vægt það er fyrir verkalýðsstétt-
ina að eiga sér pólitískan málsvara
að upplifa þá útþynningu og flat-
neskju sem hrjáir þá stjórnmála-
flokka sem kenna sig við alþýð-
una í þessu landi, þar sem hug-