Alþýðublaðið - 18.04.1989, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 18. apríl 1989
5
maður setið síðasta klukkutím-
ann og spurt sig í þaula um ferðir
til íslands. „Ég neyðist til að selja
honurn ferð þangað,“ sagði sá í
símanum, „þú verður að hjálpa
mér um upplýsingar.“ Þetta er
viðhorfið. Ástæðan er sú að þeir
sem áhuga hafa á íslandsferðum
taka sér góðan tíma til þess að
kynna sér land og þjóð. Þeir koma
síðan sprenglærðir inn á næstu
ferðaskrifstofu og taka til við að
sýna viðkomandi afgreiðslu-
manni hvað þeir viti mikið um
þetta afskekkta og óþekkta land í
norðri. Þeir geta þess vegna hald-
ið honum uppi á snakki timunum
saman til þess að sýna honum yf-
irburði sína. — Það er þetta sem
er svo illa þokkað því það fer svo
mikill tími í að selja einn farseðil
til íslands. Á meðan ferðaskrif-
stofan selur kannski 50 ferðir til
Spánar, selur hún ef til vill ekki
nema eina til íslands og þá með
ærinni fyrirhöfn. Ef við tækjum
okkur hins vegar til og reyndum
að lyfta þessum krossi af ferða-
skrifstofunum og selja ferðirnar
sjálfir, þá yrði allt vitlaust.“
islands dýrasta land__________
i Evrópu
En er ekki erfitt að hvetja fólk
til að koma til íslands vitandi
hvað verðlagið þar er mikið á
skjön við það sem þekkist til
dæmis í Þýskalandi?
„í rnorgun hringdi til dæmis
einn íslandsvinurinn hingað, en
sá hefur farið til íslands á hverju
einasta ári um árabil ásamt eigin-
konu sinni. Hann var harðákveð-
inn í að fara einnig í ár, en að
þessu sinni án konunnar. Þegar ég
spurði hann að því hverju þetta
sætti, svaraði hann því til að hann
hefði ekki lengur efni á því að
fæða tvo munna í þessu dýra
landi.
Raunin er sú, að ísland er tví-
mælalaust orðið dýrasta landið í
Evrópu. Það segir sína sögu að
Þjóðverjar fá aðeins 50 pfenninga
fyrir markið sitt á íslandi. í Nor-
egi fá þeir aftur á móti 80 pfenn-
inga, — og þykir Noregur mjög
dýrt land. Til samanburðar fá þeir
eitt mark og 16 pfenninga fyrir
markið sitt í Júgóslavíu.
Þegar við hófum að selja ferðir
til íslands var flugfargjaldið lang-
stærsti hluti ferðakostnaðarins.
Núna er það ekki nema um 25%
af honum.“
En skyldi fólk kynna sér hið ís-
lenska verðlag áður en það leggur
upp i ferðalag til íslands, eða
kemur það kannski skítblankt og
vonsvikið þaðan aftur?
Dieter kveðst ekki verða mikið
var við það að fólk aflaði sér upp-
lýsinga um þetta áður en lagt væri
af stað. Samt væri í raun ekkert
um það að fólk kvartaði við
Ferðamálaráð yfir einhverju er
varðaði dvölina á íslandi, þó svo
þvi brygði vafalaust í brún þegar
það kynntist dýrtíðinni.
„Það eina sem virðist koma
fólki verulega á óvart er hversu
mikið það kostar að taka bíl á
leigu á íslandi. Það er þrisvar til
fjórum sinnum dýrara en í Þýska-
landi. Þetta kemur í veg fyrir að
margir nýti sér þennan ákjósan-
lega ferðamátaí1
Þjónustan batnað mikið
Dieter kveðst þeirrar skoðunar
að á undanförnum árum hafi
þjónustan batnað til mikilla
muna, til dæmis á veitingahúsum
og mætti það vafalaust þakka
fjölgun þeirra og aukinni sam-
keppni. Verð á hinum betri hótel-
um segir hann að sé í lagi en á hinn
bóginn sé það oft allt of dýrt á
hinum lakari.
„Við hjónin vorum á ferðalagi
um landið í fyrra sumar og okkur
blöskraði oft verðlag á mat á hin-
um ýmsu hótelum úti á landi.
Gjarnan var það svo, að gæðin
voru líka fyrir neðan allar hellur.
Ég hefi barist fyrir því á undan-
förnum árum að tekinn verði upp
samræmdur matseðill á sumrin
fyrir ferðamenn. í gær fékk ég
bréf frá Sambandi veitinga- og
gistihúsaeigenda þar sem þeir eru
að kynna slíkan matseðil sem ein-
ir 35 matsölustaðir um allt land
ætla að bjóða upp á til reynslu í
sumar. Að vísu ráða staðirnir
hvað þeir hafa á matseðlinum en
þeir verða að hafa þar almennileg-
an mat á verði innan ákveðinna
marka. Ég vona svo sannarlega að
þetta eigi eftir að gefa góða
raun.“
Þegar hér er komið sögu ákveð-
ur Dieter að setja sjálfvirka sím-
svararin í samband svo hann fái
smáfrið, enda komið hádegi. Við
afráðum að ganga niður i bæ úr
því sólin var farin að skína á ný
eftir hellirigningu sem staðið hef-
ur yfir síðustu tvær stundirnar.
„Reyndar var veðrið svö hlýtt og
bjart í morgun að ég fór í sumar-
jakkann minn,“ segir Dieter og
hlær, „þegar ég lagði bílnum mín-
um hérna fyrir utan var aftur á
móti komið úrhelli og ekki hundi
út sigandi.
Við röltum í veðurblíðunni sem
leið liggur fram hjá dómkirkj-
unni, þar sem keisarar þýska ríkis-
ins voru krýndir fyrr á öldum, og
höldum niður á hið nafntogaða
Römer-torg. Þar er búið að koma
fyrir borðum og stólum utan við
kaffihúsin. Við pöntuðum okkur
og héldum spjallinu aðeins áfram,
úr því að enginn er síminn. Hann
fer að tala um hvað þýskum ferða-
mönnum hafi fjölgað á íslandi á
síðustu árum og koma þeir nú að
fjölda til næstir á eftir Norður-
landabúum.
Lengja ferðatímann____________
í báðar áttir_________________
„Áhugi Þjóðverja á íslandi er
alltaf að aukast,“ segir hann, „og
reyndar hafa þeir alltaf verið mjög
áhugasamir um ísland. Áður fyrr
voru þetta helst ýmiss konar
menntamenn, til dæmis náttúru-
fræðingar, sem ferðuðust um
landið og skrifuðu digrar bækur
um upplifun sína, sem síðan tugir
þúsunda landa þeirra lásu.
— En talandi um fjölgun ferða-
manna til íslands þá gerist það
helst með því að ferðamannatím,-
inn verði lengdur í báða enda, —
og reyndar höfum við verið að því
að undanförnu. Okkur tókst að
fjölga ferðamönnum umtalsvert í
september og október á síðasta
ári. Nú í vor er það sama að ger-
ast. Flugleiðir hafa boðið upp á
ákaflega ódýrar pakkaferðir til
dæmis frá Frankfurt í allan vetur
og hafa þær gefist mjög vel. Ég
held að vaxtarbroddurinn sé ein-
mitt fólginn í þessu. Mér hefur
líka dottið í hug að brydda mætti
upp á ýmsum nýjungum og bjóða
fólki upp á eitthvað annað en
venjan hefur verið. Ég nefni til
dæmis ódýra silungsveiði í vötn-
um. Fjöldi fólks hér um slóðir er
að dorga í skítugum ám og vötn-
um þar sem varla veiðist nokkur
branda. Hér í Frankfurt er það að
renna fyrir fisk í ánni Main og
veiðir einhver kvikindi sem eng-
inn veit hvað heita, þetta eru hálf-
gerð afstirmi. — Þessu fólki fynd-
ist aldeilis spennandi að komast í
silungsveiði i blátærum vötnum
norður á íslandi.“ Það er kominn
glampi áhuga og bjartsýni í augu
Dieters.
„í þessu sambandi má einnig
geta þess, að ef Ferðaþjónusta
bænda væri ekki eins dýr og raun
ber vitni þá myndu miklu fleiri
notfæra sér þann skemmtilega
möguleika. En til þess að svo megi
verða þarf verðið að lækka um
allt að helmingi. Ef marka má all-
ar þær fyrirspurnir um þennan
valkost, þá er áhuginn mikill, —
en fólki finnst þetta ansi dýrt. Á
meðan nóttin fyrir manninn
ásamt morgunverði kostar um 20
mörk í suður Þýskalandi, kostar
hún allt að 70 mörkum á íslensk-
um bóndabæ.“
Klukkan á dómkirkjunni slær
eitt. Dieter tekur viðbragð. Hann
hefur mælt sér mót við þýskan
ferðamálafrömuð eftir fimmtán
mínútur. Við kveðjumst og hann
hleypur af stað léttur í spori —
enda útlærður íþróttakennari frá
Heidelberg.
ÞANKAR Á ÞRIÐJUDEGI
„Fjármagn hefur lengst af verið stjórnmálalegt tæki fremur en hagrænt...“
Framleiðni
fjármagns
Hagvöxtur á Islandi hefur verið
vel yfir meðaltali OECD ríkjanna
nú um allnokkurt skeið, eða 5,2%
á móti 3,2 hjá OECD ríkjunum á
timabilinu 1970 til 1987. Verð-
mætaaukning útflutnings hefur
einnig verið meiri hér en meðaltal
OECD segir til um, eða 5,9% á
móti 5,1% á sama tíma. Við höf-
um m.ö.o. staðið okkur vel.
Meðaltöl eru vandmeðfarnir
mælikvarðar. í þessu tilfelli segja
þau ekki til um þær hagsveiflur
sem við höfum orðið að búa við.
Verg landsframleiðsla minnkaði
um nærri 1,5% á árinu 1988 en
slíkt hefur ekki gerst síðan 1983.
Samt sem áður var 1988 gott ár
hvað varðaði verð á sjávarafurð-
um erlendis og almennt verð á
öðrum útflutningsvörum s.s. áli
og járnblendi. Þjóðartekjur á
mann eru með því hæsta sem
þekkist. Kúlurnar koma í kassann
og ytri skilyrði hafa verið og eru
jafnvel enn með eindæmum hag-
stæð.
Þrátt fyrir velgengnina ríkir
vandræðaástand í landinu. Fyrir-
tæki standa illa og þá sérstaklega
útflutningsfyrirtækin. í fyrsta
skipti í langan tíma eru atvinnu-
leysistölur farnar að telja í prós-
entum á landsvísu. Viðvarandi
viðskiptahalli og erlend skulda-
söfnun er vandi af þeirri stærðar-
gráðu að við eigum erfitt með að
hugsa í slíkum tölum.
Klúðrið er heimasmíðað um
það er vart deilt en lausnarorðið,
gengisfelling með hliðarráðstöf-
unum, er farið að missa slagkraft-
inn. Fullyrðingaflóðið er oft á tíð-
um æði þverstæðukennt. Vil-
hjálmur Egilsson heldur því t.d.
fram að allt að 90% af þeim ér-
lendu lánum sem tekin eru séu
með einum eða öðrum hætti tekin
af ríkinu
Ríkið, hálfopinberar stofnanir
og sjóðir, taka lánin beint eða í
gegnum ríkisábyrgðir. Þetta er í
rauninni stórmerkileg staðreynd
og rétt hjá honum þó framsetn-
ingin sé villandi. Ef við er bætt að
stór hluti innlends sparnaðar eru
lífeyrissjóðspeningar þá fá hug-
tök eins og „finanskapítal" nokk-
uð sérstæða merkingu hérlendis.
Reyndar má segja að eitt mikil-
verðasta sérkenni íslenska hag-
kerfisins sé að hér hafi aldrei orð-
ið til eiginlegur fjármagnsmark-
aður. Fjármagn hefur lengst af
verið stjórnmálalegt tæki fremur
en hagrænt og, ef marka má tölur
Vilhjálms, er það enn í dag.
Ef fjármagnið er ríkisins og
sjóðanna og fyrirtækin standa nú
ekki undir fjármagnskostnaði
hver á þá fyrirtækin? Hér er það
ekki formlegt eignarhald sem er
aðalatriði heldur sú merking sem
reksturinn hefur m.ö.o. hvar
ábyrgðin liggur. Ef eigið fé fyrir-
tækjanna þurrkast út á nokkrum
árum eins og fjölmörg dæmi eru
um þá getur rekstur þeirra orðið
merkingarleysa fyrir formlega
eigendur. Þeir eru þá farnir að
vinna fyrir fjármagnseigendur.
Eða það sem verra er; fjármagnið
er tekið að láni í nafni ríkisins til
fjárfestinga sem ekki standast til-
ætlaðar arðsemiskröfur.
Ég veit ekki hvort pilsfalda-
kapítalismi er réttnefni á þeirri
sérkennilegu blöndu ríkisforsjár
og fjáls markaðskerfis sem ís-
lenska hagkerfið er að verða en
tvö atriði eru athyglisverð. í fyrsta
lagi er hægt að reka fyrirtæki við
núverandi skilyrði með hagnaði
og er hægt að benda á dæmi í því
sambandi. Hitt er að dýrara fjár-
magn virðist ekki hafa leitt til
aukinnar framsýni í „endurdreif-
ingarstjórum" til „fjármagnseig-
enda“ en ábyrgðin er enn sem áð-
ur lántakandans.
Auðvitað er ekki til patentlausn
á íslenska efnahagsvandanum, en
ef hún er til þá er það ekki „geng-
isfelling með hliðarráðstöfunum“
heldur framleiðni fjármagns.
Framleiðni fjármagns er annað
hugtak fyrir ábyrgð og samá-
byrgð. „Skuldari er ekki ábyrgur
rekstraraðili fremur en „vaxta-
fursti“ góður bankamaður. Aftur
á móti verður umræðan um aukið
frelsi markaðarins dálítið sér-
kennileg þegar haft er í huga að
ríkisstimplaðir peningar virðast
vera einu peningarnir sem menn
eru tilbúnir til að spila með.
ÖRN D.
JÓNSSON