Alþýðublaðið - 04.01.1990, Síða 4

4
Fimmtudagur 4. jan. 1990
Góðir kirkjugestir, ég óska
ykkur gleðilegs árs.
í dag heilsum við nýju
ári vonglöð að vanda og kveðjum
liðið ár. Við færum þakkir fyrir
liðnar hamingjustundir og fyrir
þann árangur sem náðst hefur í
lífsins amstri. Við lítum eftirvænt-
ingarfull fram á veginn og hugum
að næsta áfanga, hvert skuli hald-
ið og hvernig. Oll höfum við í raun
sama markmiö í huga, að búa
frjáls og farsæl í sjálfstæöu landi.
Viö förum að vísu mismunandi
triðir að þessu marki og okkur
vegnar misvel á leiðinni. Sumir
fara sér hægt en aðrir fara jafnvel
of gpyst og verða fyrir ýmsum
óhöppum. En um áramót reynum
við gjarnan að hugleiða hvernig
okkur hefur tekist förin á liðnu ári
og hvers megi vænta ef við höld-
um áfram á sömu braut eða spyrj-
um hvort við þurfum að breyta um
stefnu.
*
Ilífi okkar togast stöðugt á til-
finningar og skynsemi, stund-
um í andstæðar áttir. Allt sem
við þekkjum fagurt og gott höfðar
til eða eru tilfmningar svo sem ást-
in og kærleikur, listir og náttúran
í ljóðrænum litum og tónum.
Skynsemin kallar á rökræna hugs-
un, á vitræn svör viö spurningum
tilverunnar, á þekkingu og leit
nýrra leiða til að bæta líf manns-
ins. Með hjálp skynseminnar og
þróun vísinda og tækni hefur
manninum tekist að auka hagsæld
sína, skapa þægilegri lífsskilyrði
og sigrast á fjölda sjúkdóma.
Framfarir í tækni og vísindum eru
„Áhrifamiklar eru kvikmyndir og virðast ofbeldismyndir eiga verulegan þátt í vaxandi ofbeldi í okkar eigin um
hverfi hér i borg. Innflutningur á slíku efni kann að vera gróðavænlegur en hann er mannskemmandi," segir Sig
mundur Guðbjarnason m.a. í hugleiðingu sinni.
hverfur einnig Skeifan eða svæðið
milli Suðurlandsbrautar og Miklu-
brautar svo og önnur minni græn
svæði. Eftir stendur Vatnsmýrin
og Fossvogsdalur og er báðum
ógnað. Hluti Vatnsmýrarinnar er
og verður verndaður og vonandi
hafa menn nægilega framsýni og
stórhug til að vernda Fossvogsdal
og gera hann að griðlandi framtíö-
ar í hjarta höfuðborgarsvæðisins.
Borgarbúar ættu að staldra við og
styðja þá viðleitni að skapa þar
friðland fyrir unga og aldna á
komandi árum.
*
Atímum asa og örra þjóðfé-
lagsbreytinga gleymum
við oft náunganum og
einkum þeim sem undir veröa í
lífsbaráttunni. Við heillumst af
hinum sterka sem sigrar í barátt-
unni og hlýtur verðskuldaða umb-
un erfiðis síns. En hvað um alla
hina, þá sem ekki sigra, sem hlutu
skertan arf, ræktuðu grýttan garö
og uppskáru samkvæmt því. Hver
er sinnar gæfu smiður, segir mál-
tækið, en er það svo í lífinu í raun
og veru? Eg held ekki og ég er
ósammála skáldinu þegar hann
segir „vilji er allt sem þarf", það er
jú eðlilegt viðhorf hins unga og
hrausta manns. Þetta viðhorf á við
um þjóðina en ekki um einstakling-
ana. Við hittum einmitt marga á
lífsleiðinni sem svo gjarnan vilja
en geta ekki, geta ekki látið
draumana rætast.
Mikilvægasti arfur hvers og eins
er erfðaefnið sjáift sem hefur að
geyma forskrift að eiginleikum
okkar, hæfileikum og snilligáfu
Erfiðleikar okkar að hluta til
afleiðing úreltrar byggðastefnu
nú meiri og hraðari en áður getur
í sögunni, þróunin krefst stöðugt
aðlögunar að nýjum og breyttum
aöstæðum.
Nú á tímum hraðfara breyt-
inga í þjóðfélaginu, í al-
þjóðaviðskiptum og vax-
andi samkeppni er góð og almenn
menntun áhrifamesta aflið til
framfara og bættra lífskjara. I raun
er mesta auðlind hverrar þjóðar
fólgin í góðri menntun fólksins í
landinu: Öflun þekkingar og hag-
nýting hennar, hagnýting tækni
og vísinda gerir okkur kleift að
nýta betur auðlindirnar til lands
og sjávar ef rétt er að verki staðiö.
En menntunina þarf að byggja á
breiðum og traustum grunni sem
síðar og sífellt er unnt að byggja á
og bæta við.
Nú sem oft áður er fjárhagur
þjóðarbúsins knappur og við því
tilneydd til að hagræða og spara
og eru þá velferðarmálin helst
skorin niður.
Niðurskurður á sameigin-
legri þjónustu kemur víða
við og nú skal sparað í
menntun barnanna, einmitt þar
sem styrkja þarf starfsemina og
treysta grunninn. Margar vestræn-
ar þjóðir sem telja sig vel mennt-
aðar eru samt uggandi um gæði
þeirrar menntunar sem til boða
stendur eða krafist er. Er það eink-
um menntun barna og unglinga
sem þykir ábótavant. Hér er vand-
inn jafnvel meiri, skóladagurinn
styttri og kröfurnar minni en hjá
þjóðum þeim sem við keppum við.
Með skólastarfinu viljum við
efla alhliða þroska barna og ungl-
inga og veita þeim þann þekking-
argrunn sem nauðsynlegur er fyr-
ir líf og störf í tækniþjóðfélaginu^.
Með breyttum heimi, kröfuharðari
heimi þá breikkar og stækkar
þessi þekkingargrunnur sem
myndar undirstöðuna fyrir nútíma
þjóðfélag. Það eru gerðar meiri og
aðrar kröfur nú en áður um
menntun, um þekkingu, tækni og
leikni ýmisskonar en var hér á ár-
um áöur, kröfur um meiri kunn-
áttu í erlendum tungumálum og
tölvutækni svo dæmi séu tekin.
Það er því öfug þróun að skera
niöur íramlög til menntamála og
sérstaklega skaðlegt að skerða
grunnskólann sem er þó einmitt
styrktarþurfi.
Fjarkennsla var hafin hér á landi
fyrir skömmu og var markmiðið
að veita frekari menntun hverjum
þeim sem njóta vildi án tillits til
búsetu, aidurs eða fyrri menntun-
ar. Jafnframt var þetta tilraun til
að styðja við skólastarfið, veita
stuðningskennslu i ýmsum undir-
stöðugreinum. Slík fjarkennsla
tíökast víða um lönd og þykir ná
tilætluðum árangri.
Hér hefur þessi fjarkennsla ekki
heppnast nógu vel, og sá tími dags
sem valinn var fyrir sjónvarpsefn-,
ið var óhentugur því fæstir nem-
endur eða notendur voru komnir
heim á þessum tíma. Fleira kemur
til og er það mikill skaði að eigi
skuli reynt í raun að efla þessa leið
til menntunar og miðlunar þekk-
ingar. Fjarkennsla getur orðið
notadrjúg og ánægjuauki þeim
fjölmörgu sem ekki eiga þess kost
að afla sér frekari menntunar með
hefðbundnum hætti. Eldri borgar-
ar hafa einnig fundið, margir
hverjir, að nú haía þeir loks tíma
og næði tit að njóta nýrrar þekk-
ingar og skilnings á þeim andlegu
verðmætum sem hafa verið sköp-
uð og skráð eða gerð okkur að-
gengileg í litum, tónum og tali.
Menntun á ekki að vera forrétt-
indi unga fólksins, hún á að vera
ölium aðgengileg þótt henni sé
með ýmsum hætti miðlað. Mennt-
un er lykill að framtíðinni og góð
almenn menntun er forsenda þess
að við getum nýtt eigin auðlindir.
Umhverfismál verða mál
málanna á næstu árum
enda tímabært ef menn
vilja forða frekari og enn alvarlegri
Áramóta-
hugleiöing
Sigmundar
Guöbjarnasonar
háskólarektors
flutt í
Bústaöakirkju
1. janúar 1990
umhverfisslysum. Öll viljum við
búa börnum okkar (og barnabörn-
um) heilnæmt og fagurt umhverfi
á heimilum okkar. En umhverfið
er stærra, það er skólinn og vinnu-
staðurinn, það er gatan, bærinn
og borgin, já landið og jörðin öll.
Umhverfisvernd er verndun gróð-
urs og grænu svæðanna í bæjum
og borginni, hún er verndun lofts
og vatns, og jafnframt verndun
dýralífs og óspilltrar náttúru. Um-
hverfisvernd er raunar einnig
verndun hins mannlega og and-
lega umhverfis, sem við sköpum
okkur og börnum okkar. Mengun
þessa innra umhverfis fer einnig
vaxandi og afleiðingarnar sýna
sig með ýmsu móti m.a. í árásum
og ofbeldi á strætum úti, í vaxandi
eiturlyfjanotkun og neyslu ann-
arra vímuefna sem haldið er að
börnum okkar.
Innræting verður með ýmsu
móti og ýmist til góðs eða ills,
meðvituð eða ómeðvituð. Barns-
hugurinn er opinn og viðkvæmur,
hann geymir boðin, góð eða
slæm, hvort sem þau koma frá for-
eldrum og systkinum á heimilinu,
frá kennurum eða félögum í skól-
anum, frá fjölmiðlum svo sem
sjónvarpi og útvarpi eða þá af göt-
unni. Áhrifamiklar eru kvikmynd-
ir og virðast ofbeldismyndir eiga
verulegan þátt í vaxandi ofbeldi í
okkar eigin umhverfi hér í borg.
Innflutningur á slíku efni kann að
vera gróðavænlegur en hann er
mannskemmandi.
Fagurt mannlíf er það sem
við keppum að en slíkt er
erfitt að skapa nema í frið-
sælu umhverfi. Við þekkjum mörg
gróðursæla garða erlendra stór-
borga þar sem íbúar geta eða gátu
áður fyrr notið griðastunda í lífs-
ins striði. Við upplifum nú hraðan
vöxt höfuðborgarinnar og ná-
grannabyggða og við sjáum
grænu svæðin hverfa óðum undir
byggingar og malbik. í Reykjavík
hverfur óðum Laugardalurinn, þá
eða ágöllum. Fer það eftir ýmsu
hvernig arfurinn nýtist, bæði eftir
umhverfi og atlæti. Vissulega ber
okkur sem betur gengur aö að-
stoða þá sem eru hjálpar þurfi.
Mannúðar er ekki síður þörf nú en
áður, samúð og hlýhugur yljar
bæði gefanda og þiggjanda og vex
því meir sem fleiri njóta.
Niðurskurður á þjónustu við þá
sem aðstoðar þarfnast leiðir hug-
ann að ráðstöfun ríkistekna,
hvernig fé úr sameiginlegum sjóð-
um er varið, hvernig til hefur tek-
ist við landstjórnina.
rátt fyrir öra byggðaþróun
hér á landi á undangengn-
um áratugum þá krefjast
nýjar aðstæður enn frekari breyt-
inga á byggð og búskaparháttum.
Erfiðleikar okkar í atvinnumálum
og efnahagsvandi eru að hluta til
afleiðing úreltrar byggðastefnu
sem gerir ráð fyrir að í framtíðinni
verði byggt og búið með sama
hætti og tíðkast hefur. Tilfinninga-
lega erum við bundin fortíðinni,
æskuárunum og heimaslóðum
sem við höldum kærast. Veruleik-
inn og framtíðin kalla á nýja bú-
skaparhætti. Við getum þrjóskast
við enn um nokkur ár og sóað
verðmætum tíma og þjóðartekj-
um en erfiðar byggðabreytingar
verða ekki umflúnar. Slíkar
byggðabreytingar eiga sér stað nú
þegar, en þær eru handahófs-
kenndar, skipulagslaus flótti í stað
markvissrar eflingar fjölmennari
byggðakjarna með hagkvæmari
atvinnurekstri og bættri þjónustu.
Nauðsyn er einmitt að styrkja
landsbyggðina, að efla sjálfstæði
hennar, sjálfsvirðingu og sjálfs-
traust svo landsbyggðamenn geti
sjálfir haft frumkvæði og fram-
takssemi til að móta þá byggð sem
hentar best farsælu mannlifi í
hverjum landshluta. Auðvelda
mætti’ hagkvæma byggðaþróun
með því að veita veiðiheimildir og
framieiðsiurétt sem heimamenn
Framh. á bls. 6.