Tíminn - 01.06.1968, Qupperneq 6

LAUGARDAGUR 1. júní 1968.
TIMINN
INDRIÐI G.
ÞORSTEINSSON:
í fljóbu bragði virðist ekkert
vera eins stsremlhið og skrifa um
hemaðarbandalög þegar lóan
kvakar í mónum þessa björtu
vordaga og skáldskapurinn bull
ast um mannlífið óraunveruleg
ur og nökræ'ðulaus sem fyrr.
Samt er alltaf til fólk sem ger
istt sjálfboðaliðar í heimsáhyggj
um. Þessi heimsátoiyggja er vort
daglega pólitíska brauð hér á
Mandi, þótt oftast nær sé skýrt
frtá henni og vitnað um hana
af nóetískum og óraunsæjum
ástríðuofsa, sem hentaði betur
vorinu. Heimsáhyggjian liggur
svo þungt á umgum hjörtum, að
í stað þess áð gnnga suður Lauf
ásveginn, fer ungviðið niður á
hryggju til að mála herskip.
Eins og heimsáhyggjan, eru
hernaðarlbandalög hið daglega
brau'ð niútímamannsins. Þau er
aldrei skemmtileg, og þótt ein-
hverjir kunni öðru hverju að
skrifa innfolásnar greinar um
þau, þá hafa þau aldrei verið
neitt hugsjónafóður, enda hef
ur ætíð verið til þeirra stofn
að af illri nauðsyn. Heimspóli-
tíkin er eins og klæðskeri,
sem beitír skærum sín-
um á klœðið og sundrar
því samkvæmt fyrirfram á-
kveðnum sniðum. Þannig hefur
þessu verið háttað eftir heims-
styrjöldíinu síðari, hinía a'ðra
sítýrjöld á þessari öld, sem háð
var til að binda enda á öll stríð.
Pyrir síðaifi heimstyrjöldina
ríktd meira handahóf í málefn-
um Evrópu. í raun og véru alla
tiíð frá undirritun samningsins
í Versölum. Það voru áhyggju-
litlir dagar fyrir eyland norður
í höfum. Hér áttu að vísu að
vera kynlhreinastir Aríar og svo
var kreppa, en þá var heldur
sjaldgæít að flugvélar kœmu
hér við, hvað þá þær væru tvo
tíma frá Lomdon, og önnur
tæikmi var eftir því. Við erum
víst enn kynhreinir Aríar, en
varla mun úr þessu sótzt eftir
íslandi áf þeim ástæðum.
II.
Atlantshafsbandalagið var
stofnáð af iUri nauðsyn á sín-
um tíma. Vísirinn að bandalag-
inu varð til milli gamalla banda
manna í E>vrópu, Frakka og
Englendinga með svonefndum
Dunkirk-sáttmála frá árinu
1047. Ástæðan var augljós póli-
tísk og foernaðarleg nauðsyn. Ör
lög Austur-Evrópuríkja eftir
heimstyrjöldina sýndu Bretum
og Frökkum fram á, að enn var
þörf á samvinnu lýðræðisþjóð-
anna. Stofnun AtlantShafs
bandalagsins sjálfs ge'kk fljótt
og auðveldlega fyrir sig, vegma
flyrri skipulagshátta á samvinnu
bandamanna í heimstyrjöldinni
og vegna þess að hver þjóð ú!
aif fyrir sig hafði ekkert fjár-
hagslegt bolmagtn tiil að ástunda
dýra sjálfsvörn. Með samræmdu
átaki margra þjóða varð styrk-
urinn meiri en kostnaðurinn
minni. Atlantshafsibandalag-
ið er varnarsamniinigur Vestur-
Bvrópu. Slíkur samningur var
eðlilegur meðal ríkja á megin
'landinu, og í eðli sínu sams-
konar og ýmsir miður haldgóð-
ur ábyrgðarsamningar, sem
giltu milli ríkja í Evrópu fyrir
styrjöldma síðari, nema hvað
þessi samningur var miklu víð-
tækari og laut hvað hernaðar-
hliðina snerti einni yfirstjlórn.
Þann sjálfsagða skipulagshátt
höfðu menn tileinkað sér vegna
reymsluinnar af einni yfirstjórn
herja Bandamaiina.
ra
Hlér á landi hefur þótt henta
í hinum pólitíska handknattleik
að draga ekki skýra línu milli
þátttöiku í Atlantshafsbandalag-
inu annars vegar og dvalar
varnaliðs í lan'dinu. AuðskLIið
er hverju þetta þjónar og hverj
um. En á það skal bent að Ati-
aimtshafsbandalagið er evrópsk
nauðsyn, en varnarliðið hér er
sórmál Bandaríkjanna og' fs-
landis. Til að skýra þetta enn
betur skal rifjuð upp sagan xim
tilorðningu Nato. Dunkirk-
samningurinn var gerður milli
Frakka og Breta. Næsta ár, eða
1048 sigldi svo Briisselsamn-
ingurinn í kjölfarið, þegar Belg
ía, Luxiemiburg og Holland bætt
ust í hópinn. Þessi fimm lönd
sameinuð til varnar töldu sig
samt ekki nógu öflug til að
stanidast hættuma úr austri. Kar,
ada og Bandaríkin gerðu sér
einnig ljóst að fimmríkjabanda
iagið var ekki nógu öflugt. Bæði
Kanada og Bandaríkin höfðu
tvisvar á öldinni orðið að senda
herlið til Evrópu til að skakka
leikinn. Innganga beggja þesis-
ara landa í bamdalagið var fyrst
og fremst sprottin af þeirri
vissu, að þau yrðu hvort sem
væri að senda heri sína til Evr-
ópu til að berjast, og þá í
þriðja sinh á öldinni, nema
hægt væri að gera bandalagið
það öflugt í byrjun að ekki
kæmi til styrjal'd'ar. Skoðun
Bandaríkjamanna í. þessu eftni
er alveg ótvíræð. Vegna þess
að nú ríkir meiri vinsemd milli
austurs og vesturs í Evrópu en
nokkru sinni áður síðan 1917,
hefur verið rætt um fækkun á
liði Bandaríkjanna á varðpóst-
um þess í vesturálfunni. Sum-
part mun þetta vera gert til að
spara gjaldeyri og hagræða
stjórmarstefinunni heima fyrir.
Hins vegar skýrði háttsettur
Bandaríkjamaður frá því á
.fundi með noikkrum íslenzkum
blaðamönnum í Briissel nýlega,
að sú fœkkun, sem um væri
rætt, vœiri miklu minni en okk
ur hafði skilizt, og kæmi þar
ti'l að her Varsjárbandalags-
ins minnkuðu ekki. Síðan bætti
hann því við, að Bandaríkja-
menn væru ákveðnir í því að
láta söguna e'kbi endurtaka sig
í Evrópu með því að víkja af
hólmi á meðam þeirra væri þörf.
Varðstaða Bandaríkjamanna í
Evrópu á sér svo sterkar sögu-
legar rætur í atiburðum þessar
ar aldar, að fráleitt er að hafa
uippi tortryggni í garð Atlants-
hafsbamdalagsins af þeim sök-
um. Atlamtshafsbandalagið verð
ur aldrei annað en evrópskur
varnarsamningur með þátttöku
Bandaríkjamanna og Kanada,
alveg eins og stríðin tvö voru
Evrópustríð, unnin með þakk-
samlega þeginni hjálp hinna
tveggjia voidugu þj'óða Vestur-
heims. Það er því ekki við Aitl-
antshafsbandalagið að sakast,
þótt íslend'ingar teldu sér henta
á sínum tíma a'ð gera sérsamn-
ing við Bandarfkin um varnar-
lið, þegar þátttaka íslands í
evrópsku varnarbandalagi befði
átt að þýða það, samkvæmt eðli
málsins, að hér væri staðsett lið
úr Evrópu, fyrst stjórnarvöld
töldu hervarnir óhjákvæmileg-
ar. Og enn verðíir bandarískt
foerlið á íslandi ískyggilegra,
þegar vitað er að Bandaríkin,
þessir Rómverjar tuttugustu
aldarinnar, höfðu óskað eftir
hervistarsamningi til níutíu óg
míu ára.
IV
Það er eftirtektarvert, þegar
maður kemur til aðalstöðva
Nato í Briissel, og herstjórnar
innar í bækistöðvunum við
Mons, hve viðhorfin hafa að
ýmsu leyti breytzt í Evrópu hin
síðari ár til ávinnings fyrir þær
þjóðir, sem með einu eða öðru
móti hafa skipzt eftir áhrifa-
svæðum stórveldanna. Nú er
ekki lemgur lögð eins mikil á-
herzla og á'ður á hina he-naðar-
legu samstöðu Vestur-Evrópu
ríkja, heldur er verið að þreifa
sig áfram til stjórnmálalegrar
samstöðu í ríkara mæii. Sum-
part stafar þetta af því, að
Varsjiárfoandalagið og Atlants
hafsbandalagið haia náð fram.
til ákveðins vígbúna'ðairjafnvæg-
is. En þó stendur öllum banda-
lögum ofar, að Evrópa er í
nýrri mótun. Hinni ríku tækni-
og iðnaðarheild er loksins að
skiljast, að hún er ekki nema
litill sikagi á stóru landabréfí.
Sameinuð getur Evrópa varizt
innanum aðra risa, og samein-
uð getur hún skapað þá fjár-
magnsmyndun, sem gerír henni
kleif t að efla markaði í þróunar
iöndunum, sem Ewrópubú-
inn hélt fyrir aðeins einum
mannsaldri að væru einungis
vetívangur handa fólki til að
æfa heiðingjatrúboð. Liðin er
sú tíð fáfræðinnajr, þegar svo
mátti segja að ekki þyrfti nema
einn skipreika Breta á annar-
legri strönd tíl að gefa gi'ldandi
yfirlýsingu um, að hann tæki
landið undir brezku krúnuna.
Evrópa er ekki lengur herra
þjóðanna.
Þótí skammt sé síðan Afl-
atnshafsbandalagið hindraði að
Vestur-Evnópa stæði sjálfri sér
sunduiþykk frammi fyrir þeinri
voldugu og skipulögðu ásætni,
sem réði örlögum Austur-Ewr-
ópu virðist manni sem þróun
in í Evrópu ætli að verða sú
að Austur-Evrópuþjóðinmár
miæti vesturþjóðunum á miðri
leið í nýrri efinahagssamsfiöðu.
Efniahagsbandalagið, Varsjár-
bandalagi'ð og Nato yrðu þá
einskonar rniðstofnanir þess
ríkjaibandalags, sem svo mjög
er ofarlega í hugum manna um
þessar mundir. Nauðsynlegt er
fyrir fslendinga að fylgjast vel
með þessari þróun og þeirri
hugarfarsbreytingu sem henmi
hlýtur að fylgja báðum megin
jármtjialdsins. Mun ég víkja sér
staklega að þessu efni í annarri
grein.
V
Gott dœmi um þessa þiðu í
má'lum Evrópu er svonefnd
Harmeiskýrsla, sem byggð er á
yfirlýsingu, er utanrikisráðfoerr
ar Atlantshafsbandalagsiins sam
þykktu á fundi í desember
1967. Húin er heitin í höfuðið
á þáverandi utanríkisráðherra
Belgíu. Búizt. er við að Harmel-
skýrslan verði eitt af aðalum-
ræðuefnunum á Nato-fundinu.n
hér í Reykjavík núna seint í
jiúraí. Skýrsla þessi, eða tiliög-
ur, er í seytján liðum. Þeir
liðir hennar, sem einkum skýra
hi'ð breytta viðhorf eru númer
tólf og þrettán.
f tólfta lið segir í lauslegri /
þýðingu, að bandalagsríkin
muni ræða og gaumgæfa hæfa
stefnu, sem miði að því að koma
á rétfilátri og varanlegri skipan
í Evrópu, stefnu er bindi enda
á aðskilnað Þýzkalands og
tryggi öryggi Evrópu. Hér er
um að ræða þátt í virkum og
stöðugum undirbúnimgi imdir
þá stumd, þegar gagnlegra við-
ræðna um þessi flóknu vanda
mál er að væuta milli Austur-
og Ves tur-Evr ópuþ j óð a.
í þrettánda ri'ð Harmelskýrsl
umnar segir, 4ð bandalagsríkin
Aðsetnr yfirherst i ómar Nato við Mons í Belgíu.