Alþýðublaðið - 03.08.1990, Síða 5

Föstudagur 3. ágúst 1990
MENMINO
5
Músíkalskur
frændgarður
Hugleiöingar úr Skálholtshátíö
,,Og hvadan hefuröu tónlislar-
gúfuna?"
Hver kannast ekki við spurn-
ingu eins og þessa, allt frá gutlara
og upp í virtúós? Ættfræðilandið
hefur alltaf lagt áherzlu á mátt
litninga í myndun skapgerðar-
þátta. A.m.k. hinna jákvæðu (það
er sjaldnar spurt: „hvaðan hef-
urðu þessa tilhneigingu til að gefa
út gúmmítékka?")
Líkt og einstaklingbundnar
langanir skipti minna máli. Að það
sé meiri vegsemd fólgin í því sem
rakið verður beint til knérunnsins.
Maður heyrir fyrir sér stoltan föð-
ur: „ég bannadi allt helvítis sin-
fóníugaul á heimilinu, en hann
Lilli minn sá við því. Og nú er
hann sumsé orðinn tónlistargagn-
rýnandi. Ojá, þetta hefur hann eft-
ir langafa sínum."
(Hinn slyngi lesandi mun þegar
hafa séð út, að undirritaður getur
ekki bent á meiriháttar tónsnilld
meðal langfeðga sinna. Hitt væri
út af fyrir sig reynandi í uppeldinu
að banna krakkaormunum að æfa
sig á hljóðfærið og forða þannig
frá spilaleiða umbreytingaskeiðs-
ins, sem ábyggilega margir tónlist-
arkennarar kannast við.)
Þetta (og margt fleira álíka
merkilegt sem rúmsins vegna
verður að sleppa að sinni) kom up
í hugann, er yðar útsendi kom við
í Skálholtskirkju á sunnudaginn
var. Hann hafði haft einhvern pata
af því, að yfir stendur röð tónleika,
sem skylduræknir tónlistarunn-
endur munu hafa sótt nú í samfellt
fjórtán sumur (þetta er hið fimm-
tánda) og kvað leggja mesta
áherzlu á barokk og nýja tónlist ís-
lenzka. „Skylduræknir" er síður
en svo meint í háði, því að mikið
og vaxandi orð hefur farið af þess-
um sumartónleikum, þar sem
Helga Ingólfsdóttir hefur verið í
senn prima motrix (gengur þetta?)
og fremst meðal jafningja í því að
spila, stjórna og skipuleggja. Að
vísu lék hún ekki á fyrri tónleikun-
um dagsins, og mér til ævarandi
hneisu missti ég af þeim seinni,
þar sem Helga kvað hafa flutt
heila þrjá sembalkonserta eftir
meistara Bach með bæði glæsi-
brag og sveiflu (að því er starfs-
bróður minn á DV, Finnur Torfi
Stefánsson, tjáði mér, hvað ég sé
litla ástæðu til að rengja.)
„F.n," kynni minnugur en óþol-
inmóður lesandinn að segja,
„hvað kemur þetta litninga- og
arfgengiraus í upphafi málinu
við?" Jú, því, að tónleikarnir sam-
anstóðu af kórverkum eftir ekki
einasta Johann Sebastian, heldur
einnig eftir frœndur og forfedur
hans tvær eða þrjár kynslóður aft-
ur í tíma. Maður þarf ekki einu
sinni að vera sligaður af sérstök-
um ættfræðiáhuga til að sjá hið
skemmtilega í slíku verkefnavali
(enda liggur alveg á milli hluta,
hvernig jafn-óáþreifanlegt fyrir-
bæri og persónulegur stíll skilar
sér í beinan eða boginn karllegg);
vitað er, að Sebastian lagði grunn-
inn að tónsköpun sinni (og nær-
sýni) með því að stelast til að afrita
eldri verk úr safni eldri bróður síns
í vistinni í Ohrdruf við tunglskins-
ljós í skjóli nætur — enda hafði
bróðir hans bannad honum það —
og komst þannig í samband við
m.a. ýmsa kantora, kapellumeist-
ara og stadtmúsíkanta lífs og liðna
af hinni tónhneigðu Bach-ætt í
gegnum verk þeirra, allar götur
frá öndverðri 17. öld.
Þar á meðal er alveg eins líklegt,
að sveinninn hafi kópíerað eitt-
hvað af mótettunum, sem hljóm-
uðu í Skálholtskirkju umrætt
sunnudagésíðdegi. Höfundarnir
voru sem sagt allir komnir af nið-
urlenzka lútusmiðnum VeitBach á
16. öld, er sumir telja reyndar frá
Siebenbúrgerhéraði (í núv. Rúm-
eníu), er eitt sinn laut austurrísk-
ungverska keisaranum í Vín, en
þar hefur búið þýzkumæltur
minnihluti allt frá miðöldum.
Hvað sem því líður var sonur hans
Christoph Bach hirðtónlistarmað-
ur í Weimar, og síðan bjuggu
helztu forfeður Sebastians í Thúr-
ingen eða á Saxlandi efra. Meðan
Sebastian var á lífi voru yfir þrjá-
tíu vandamenn hans bendlaðir við
tónlistariðju, enda má segja hana
einhverja fjölmennustu músíkætt
sem uppi hefur verið á meginlandi
Evrópu. Samheldni hennar var
mikil og ættarmót tíð, m.a. vegna
þess að lægra settir tónlistarmenn
fengu ekki borgararéttindi í þýzka
ríkinu á 17. öld; geta má sér til, að
á þeim fundum hafi verið sungið
og spilað meir og betur en með
öðru alþýðufólki.
Eins og beinast lá við voru mót-
etturnar í Skálholti fluttar í tíma-
röð: elztur höfunda var Johann
Bach (1604—1673), þá Johann
Michael Bach (1648—1694), síðan
að vísu Johann Sebastian sjálfur
(1685—1750 sem kunnugt er), þá
aftur til Johanns Christophs Bach
(1642—1703; eins gott að ártölur
fylgi, því einir tólf Johann Christ-
oph-ar eru í ættinni!) en loks kant-
ata Sebastians BWV 187, Es wartet
alles auf dich.
Utan kantötunnar var þetta allt
auðkennt „Söngverk" í tónleika-
skrá. („Mótettur" er tilgáta undir-
ritaðs.) Það er kannski dónalegt að
fjargviðrast útafjafnlitluá ókeypis
tónleikum, en persónulega fannst
mér bagalegt, að engar frekari
upplýsingar um verkin var að
finna utan höfundarnafns og ár-
tala. Þó að söngtexti fylgi með
bæði á frummáli og í þýðingu, sem
er til fyrirmyndar, þá eru þetta það
sjaldfluttar tónsmíðar, og það
gamlar, að gerð þeirra og sögu-
samhengi skiptjr áheyrandann
meiru en ella.
Ekki þurfti að kvarta undan
sinnuleysi tónlistarunnenda;
kirkjan var þéttsetin, þrátt fyrir
gnótt aukasæta, og hefði þjóð-
kirkjan mátt vera ánægð með
messusókn af þessari stærðar-
gráðu. Samt var í tónleikaskrá
beðið um, að ekki yrði klappað —
í kirkju tengdri lýðháskólahugsjón
og að miklu leyti reistri fyrir nor-
rænt fé; á móti kemur að vísu, að
tónlistin var meðal perla kirkju-
tónmennta, og ofar margri meðal-
predikun að gæðum og andríki.
Flutningur var í samræmi við
verkin. Fyrir hinni iitlu strengja-
sveit í kantötunni stóð hin sænska
Ann Wallström sem konsertmeist-
ari, er þegar hefur skapað sér orð
fyrir „upprunalegan" barokktón
án ómúsíkalskra tiktúra. Það er
gleðiefni, að einnig hér á íslandi
skuli nú vera hægt að flytja bar-
okktónlist í tímatýpískum umbún-
aði nokkurn veginn hreint og
rytmískt sannfærandi, enda þótt
innflutti óbósólistinn, Regina
Sanders, ætti auðheyranlega í
nokkrum erfiðleikum með obbl-
igatoflúrið á barokkóbóið, enda
ekki nema von á frumstæða
klappalausa hjarðpípu eins og hún
var með í höndunum. Stjórnand-
inn, Hilmar Örn Agnarsson, er
ungur og óreyndur og á sjálfsagt
eftir að ná meira öryggi í takti og
innkomubendingum, en slíkt
vandast um helming, þegar stjórn-
andinn þarf að leika með á pósitíf
(sbr. eitt bassasönglesið!); það
tókst þó ekki verr en svo, að í heild
sinni mátti hafa hina ágætustu
skemmtan af þessum sumartón-
leikum. Sérstaklega var eftirtekt-
arvert hve 13 manna kórinn söng
fallega og presíst; allt ungar og
efnilegar raddir með Ernu Guð-
mundsdóttur, Ragnar Davíðsson,
Mörtu Halldórsdóttur og Sverri
Guðjónsson kontratenór í eins-
söngshlutverkum. Frétzt hafði á
skotspónum, að lausamennsku-
kór þessi hefði verið „kominn á
koppinn" á mettíma, og eru þetta
sannarlega viðbrögð frá því sem
áður tíðkaðist, er álíka efnisskrá
tók hálfan vetur í æfingu.
Við erum að eignast yngri „pró-
ara“ en nokkru sinni fyrr. Þó að
Ríkisútvarpið hafi að vísu ekki lát-
ið hjá líða að mæta með græjurnar
í þetta sinn, er vert að minna á
hinn ört stækkandi hóp af ungu
úrvalstónlistarfólki á rekstrarhag-
ræðingartímum sem þessum, þeg-
ar upp tökur „í útvarpssal" liggja
nánast niðri. Hvar er metnaður-
inn?
Ríltarður Örn Pálsson
skrifar
wsVjfO
þessa mánaðar
ergjalddagi virðisaukaskatts
S,
'kýrslum til greiðslu, þ.e. þegar
útskattur er hærri en innskattur, og
núllskýrslum má skila til banka, sþarisjóða
eða pósthúsa. Einnig má gera skil hjá
innheimtumönnum ríkissjóðs en þeir eru
tollstjórinn í Reykjavík, bæjarfógetar og
sýslumenn úti á landi og lögreglustjórinn á
Keflavíkurflugvelli.
Athygli skal vakin á því að bankar,
sparisjóðir og pósthús taka aðeins við
skýrslum sem eru fyrirfram áritaðar af
skattyfirvöldum. Ef aðili áritar skýrsluna
sjálfur eða breytir áritun verður að skila
henni til innheimtumanns ríkissjóðs.
#„
fnneignarskýrslum, þ.e. þegar
innskattur er hærri en útskattur, skal skilað
til viðkomandi skattstjóra.
Beri gjalddaga upp á helgidag eða
almennan frídag færist hann á næsta
virkan dag á eftir. Til þess að komast hjá
álagi þarf greiðsla að hafa borist á
gjalddaga.

RÍKISSKATTSIJÓF