Alþýðublaðið - 04.09.1992, Blaðsíða 4

4
Föstudagur 4. september 1992
Ekkert eitt málefni hefur verið jafn
mikið í þjóðmálaumræðunni á Islandi
síðastliðin þrjú ár og samningurinn um
Evrópska efnahagssvæðið. Samning-
urinn og umræðumar um hann em að-
eins angi af samrunaþróuninni sem nú
á sér stað í Evrópu og ástandið hér því
hrein endurspeglun á því sem er að ger-
ast hjá nágrannaþjóðum okkar í Evr-
ópu. Umræðan á sér ekki einungis hlið-
stæðu í Evrópu nútímans, heldur einn-
ig í íslenskri stjómmálasögu. Á sjö-
unda áratugnum var umræðan og þró-
unin í kring um aðild Islands að EFTA
mjög lík því sem nú á sér stað um EES.
Ytri og innri aðstæður
Aðstæður nú eru keimlíkar því
ástandi sem ríkti er ísland gerðist aðili
að EFTA árið 1970. Þetta á bæði við
um ástandið innanlands og hina al-
þjóðlegu þróun. Nokkurt upplausnar-
ástand ríkti á Islandi á ámnum frá 1967
til 1970 vegna ýmissa ytri þrenginga
sem höfðu gífurleg áhrif á afkomu
launafólks og fyrirtækja hér. Síldar-
stofninn hvarf og mikið verðfall varð á
íslensktim fiski á erlendum mörkuð-
um. Þetta leiddi til aukins atvinnuleys-
is og rekstrarerfiðleika fyrirtækja í
sjávarútvegi og tengdum greinum.
Á þessum tíma stóð Island utan við-
skiptabandalaganna í Evrópu. Vegna
þeirra viðskipta- og tollaívilnana sem
aðildarlönd EB og EFTA nutu, stóð ís-
land höllum fæti gagnvart sínum helstu
keppinautum á fiskmörkuðum í Evr-
ópu. Þá, eins og nú, vom einnig um-
ræður urn stækkun Evrópubandalags-
ins, þar sem nokkur EFTÁ-lönd höfðu
sótt um aðild að EB. Þar á meðal voru
Bretland og Danmörk, sem vom helstu
kaupendur íslenskra sjávarafurða í
Evrópu. Það átti
sér því stað mikil
samrunaþróun í
Evrópu á þessum
tíma, líkt og nú.
Það var undir
þessum kringum-
stæðum sem Evr-
ópuumræðan
hófst fyrir alvöru
á Islandi. Fram-
sýnir stjómmála-
menn sáu ákveð-
in tækifæri fyrir
íslenskt atvinnulíf
með aðild að
EFTA. Bent var á
að sjávarútvegur-
inn væri á tíma-
mótum og ekki
væri lengur hægt
að treysta ein-
göngu á eina at-
vinnugrein, sem
að auki einkennd-
ist af miklum
óstöðugleika. Stefnt var að eflingu út-
flutningsiðnaðar á íslandi, en hindrun-
arlaus aðgangur að Evrópumarkaði var
forsendan fyrir slfkri uppbyggingu. Af-
nám og lækkun tolla á fiski og öðmm
sjávarafurðum vó einnig þungt í rökum
þeirra sem töluðu fyrir EFTA-aðild. Þá
ber einnig að geta þess að þegar á árun-
um 1968 og 1969 hafði EB gefið út þá
yfirlýsingu að það hygðist bjóða EFTA
löndunum viðskiptasamning þegar
gengið hefði verið frá samningum við
ný aðildarríki íEB. Þetta Ieiddi síðan til
undirritunar tvíhliða fríverslunarsamn-
ings milli íslands og EB árið 1972.
EFTA- aðild var forsenda þess að Is-
lendingum gafst kostur á þessum
samningi, sem hefur verið okkur dýr-
mætur í tvo áratugi.
Frá Viðreisn til Viðeyjar
Það er ekki bara ytra og innra um-
hverfi sem gerir samanburðinn á EFTA
og EES ferlunum forvitnilega, heldur
ennfremur pólitískir flokkadrættir. Það
var nefnilega í lok hins svokallaða Við-
reisnartímabils sem umræðan um
EFTA- aðildina átti sér stað, en þá
mynduðu Alþýðuflokkur og Sjálfstæð-
isflokkur ríkisstjórn eins og nú. Það
voru því sömu stjómmálaflokkar í
• •
SOGULEG
K
Sigurður Tómas Björgvinsony skrifar

Jón Raldvin Hannibalsson og Gylfi Þ. Gíslason boðberar alþjóðlegra samskipta fyrir
íslands hönd
Olafur Jóhannesson fyrrum formaður
Framsóknarflokksins og höfundur „Já,
já og nei, nei“stefnunar.
stjóm og stjom-
arandstöðu þá og
nú, með einni at-
hyglisverðri und-
antekningu þó. Á
miðju kjörtíma-
bilinu 1967-71
voru Samtök
frjálslyndra og
vinstrimanna
stofnuð m.a. af
Hannibal Valdi-
marssyni og
Bimi Jónssyni,
sem gengu úr Al-
þýðubandalag-
inu. Þessi nýji
stjórnarandstöðu-
flokkur boðaði
breytta tíma og
tók þar af leiðandi afstöðu með ríkis-
stjóminni í EFTA-málinu. Viður-
kenndi mikilvægi þess þrátt fýrir að
flokkurinn væri á móti ríkisstjóminni í
flestum öðrum málum.
Litli stjómarandstöðuflokkurinn í
dag, Kvennalistinn, er hins vegar á
móti þátttöku í EES og reyndar flestum
nútímalegum velferðarmálum sem rík-
isstjómir síðustu tíu ára hafa boðað.
Bergmál í þingsölum
Það er síðan í takt við hina sögulegu
endurtekningu að allur málflutningur
frá umræðunni um aðild Islands að
EFTA hefur bergmálað í sölum Al-
þingis nú tuttugu árum siðar. Sömu
llokkamir með sömu rökin. Það að
stjómarflokkamir skuli nota áþekkar
aðferðir nú og fyrirrennarar þeirra
gerðu á Viðreisnarárunum, þarf ekki að
koma á óvart. Hér er hugmyndafræði
alþjóðahyggjunar á ferð. Það er aðeins
verið að svara kalli tímans, aðlagast
breyttum aðstæðum. Það er hins vegar
hálf hlægilegt að stjómarandstaðan
skuli grípa til úreltra vopna í þessu
sambandi. Vopna sem misstu gildi sitl
um leið og Framsóknarflokkur og Al-
þýðubandalag mynduðu afturhalds-
stjómina árið 1971, án þess að hrófla
við EFTA- aðildinni og gengu jafnvel
lengra í aðlöguninni að Evrópu með
því að staðfesta fríverslunarsamning-
inn við EB. Gjömingur stjómarand-
stöðunar er þó enn óskiljanlegri í Ijósi
þeirrar góðu reynslu sem orðið hefur af
aðild Island að EFTA, nokkuð sem
staðfesti rökleysur og hrakspár þeirra
Lúðvíks Jósepssonar, Magnúsar Kjart-
anssonar, Eysteins Jónssonar og Olafs
Jóhannessonar.
Það má í raun skipta stjómmála-
llokkunum og fulltrúum þeirra á Al-
þingi í þrjá hópa eftir afstöðu þeirra í
Evrópumálum og til þátttöku Islands í
viðskiptabandalögum álfunnar.
Þjóðerniseinangrunarsinnar
Sá flokkur sem alla tíð hefur verið á
móti aðild íslands að alþjóðlegum
samtökum er Alþýðubandalagið. Eða
öllu heldur Alþýðubandalagið í stjóm-
arandstöðu, því eins og menn muna átti
flokkurinn sæti í síðustu ríkisstjóm og
tók virkan þátt í gerð EES-samnings-
ins. Undantekningin er þó Hjörleifur
Guttormsson og vinkonur hans í
Kvennalistanum, sem hafna algerlega
tengslum við umheiminn - vilja algera
einangrun íslands. Og nú hefur Hjör-
leifi tekist að gera sína stefnu að stefnu
flokksins, enda hentar það Ólafi Ragn-
ari betur þessa stundina.
En hvaða rök skyldu gömlu komm-
amir hafa notað er þeir mæltu gegn að-
ild að EFTA 1968-69? í fyrsta lagi
töldu þeir að EFTA væri yftrþjóðleg
stofnun, líkt og EB. Þetta væri hótun
við sjálfstæði landsins og því væri
nauðsynlegt að leggja samninginn und-
ir þjóðaratkvæði. I öðm lagi að landið
yrði hluti af vestur-evrópskri viðskipta-
heild og einangraðist þannig frá öðmm
heimshlutum. I þriðja lagi stóðu þeir í
þeirri trú að ísland og EFTA-löndin
hefðu andstæðra hagsmuna að gæta. I
fjórða lagi myndi afnám viðskipta-
hindrana og erlendar fjárfestingar í ís-
lensku atvinnulífi ógna efnahagslegu
sjálfstæði landsins. Hefureinhverheyrt
þessar lummur í umræðunni um EES?
Jú, þetta eru sömu
rökin, nema hvað
einangrunarsinnar
nútímans hafa
gleymt sér í ein-
hverjum óskiljan-
legum Iagaflækj-
um um hugsanlegt
brot á stjómar-
skránni. Sennilega
hafa gömlu menn-
imir verið betri að
sér f lögum, heldur
en rauðvfns-
kommamir í dag.
,Já,jáognei,
nei
Þá er það Fram-
sóknarflokkurinn
sem aldrei getur ákveðið sig í neinu
máli. Reyndar eiga þessi einkenni við
framsóknarmenn í öllum flokkum, þvf
þeir eru talsvert í Alþýðubandalaginu
og Sjálfstæðisflokknum. Ef þessir
menn fengju að ráða ferðinni yrðu aldr-
ei neinar atkvæðagreiðslur á Alþingi,
það yrðu bara eilífar umræður og frest-
anir.
Óiafur Jóhannesson var verðugur
fulltrúi þessa hóps í EFTA umræðunni
á sjöunda áratugnum. Ólafur var þá ný-
lega orðinn formaður Framsóknar-
flokksins og sagði: „Ég tel ísland ckki
undir það búið, eins og sakir standa að
gerast aðili að EFTA... Ég tel rétt að slá
gildistöku samninga við Fríverslunar-
samtökin á frest og samþykkja nú sam-
tímis fastar ákvarðanir varðandi til-
teknar aðgerðir og ákveðna iðnþróun-
arstefnu". Þá er nauðsynlegt að rifja
upp fræg ummæli Ólafs Jóhannessonar
í sömu umræðu, sem verið hafa eins-
konar einkennismerki fyrir afstöðu-
leysi Framsóknarflokksins: „Ég hef
aldrei getað aðhyllst þá kenningu, að
ræða manns ætti að vera já, já eða nei,
nei. Til þess er lífið of litbrigðaríkt og
málin oft of margslungin, og svo er um
þetta mál. Ég býst við því, að sumum
finnist, að ég haft hér ekki tekið nægi-
lega einstrengingslega afstöðu með eða
á móti EFTA og það er vissulega rétt,
mín ræða hefur ekki verið já, já eða nei,
nei.“ Svo mörg voru þau orð.Niður-
staða Framsóknarflokksins í atkvæða-
greiðslunni um EFTA-aðildina árið
1969 varð sú að þingflokkurinn sat hjá
til þess að breiða yfir klofninginn og
stefnuleysið f flokknunt. Flest bendir til
þess að sama sagan endurtaki sig nú
þegar taka þarf afstöðu til EES-samn-
ingsins á Alþingi. Núverandi leiðtogi
„hinna óákveðnu", Steingrímur Her-
mannsson hefur nefnilega erft já, já og
nei, nei aðferðina eftir Ola Jó og reynd-
ar kryddað hana með dálitlu minnis-
leysi þar sem það á við.
Framtíð án fjötra
En þá eru það stjómarflokkamir,
gömlu Viðreisnarflokkamir, boðberar
alþjóðavæðingar á Islandi. I ljósi þeirr-
ar hugmyndafræði sem Alþýðuflokkur
og Sjálfstæðisflokkur hafa fylgt hvað
varðar alþjóðleg samskipti, þarf það
kannski ekki að koma á óvart að þessir
fiokkar hafi myndað ríkisstjóm fyrir
rúmu ári. Reynslan frá Viðreisnarárun-
um sýndi það að þessir flokkar gátu
staðið fyrir róttækum breytingum á
efnahagskerfinu, ekki síst hvað varðar
alþjóðleg viðskipti. Eftir tvo framsókn-
aráratugi lá það beinast við að sömu
fiokkar byggju okkur framtíð án fjötra í
samfélagi þjóðanna.
Gylfi Þ. Gíslason, fyrrum fonnaður
Alþýðuflokksins, var viðskipta- og
menntamálaráðherra í Viðreisnar-
stjórninni og fór með utanríkisvið-
skipti. Það kom því í hans hlut að mæla
fyrir fmmvarpi um aðild íslands að
EFTA árið 1969.
„Ef við eigum að geta komið á fót
umtalsverðum
útflutningsiðn-
aði, er aðild að
samtökum eins
og Fríverslunar-
samtökunum
nauðsynleg.
Þetta em megin-
rökin fyrir því,
að Islendingar
eigi að gerast að-
ilar að Fríversl-
unarsamtökum
Evrópu“. Af öðr-
um mikilvægum
rökumíýriraðild
íslands að EFTA
sem Gylfi og
hans fylgismenn
mæltu fyrir voru
t.d. niðurfelling-
ar á tollum af
fiskafurðum,
möguleikar á er-
Icndu fjármagni
inn í landið, af-
nám ýmissa úreltra viðskiptahafta sem
síðan myndi skila sér í minni afskiptum
ríkisvaldsins af atvinnulífinu.
Eins og sjá má em þessi rök í fullu
gildi í dag, enda EES-samningurinn
aðeins nauðsynleg endumýjun á
EFTA- samningnum og fríverslunar-
samningnum við EB frá 1972. í EES er
vissulega um að ræða nánari samvinnu
og nteiri samruna, en það er aðeins í
takt við alþjóðavæðinguna í dag. Það er
þvi ekki úr vegi að enda þessa saman-
tekt með orðum Jóns Baldvins Hanni-
balssonar, utanríkisráðherra og for-
manns Alþýðuflokksins, er hann mælti
fyrir aðild íslands að EES á Alþingi
fyrir skömmu:
„Fáar þjóðir eru jafn háðar utanríkis-
verslun og við fslendingar. Aðföng til
framleiðslu, nauðsynleg tæki við rekst-
ur allra alvinnuvega og neysluvaming-
ur almennings ýmiss konar er að mestu
innfluttur. Undir þessu verða tekjur af
útflulningsatvinnuvegum okkar að
standa. Greiður aðgangur að helstu
mörkuðum er okkur því hvorki meira
né minna en lífsnauðsyn. Þann aðgang
fáum við með því að fara eftir þeim
reglum sem gilda unt alþjóðaviðskipti
og taka á okkur skuldbindingar sem
þeim fylgja.“
Hj'örleifur Guttormssun, einangrunar-
h.vggja hans hefur náð vfirhöndinni í Al-
þýðubandalaginu.