Alþýðublaðið - 31.03.1993, Blaðsíða 5

4
Miðvikudagur 31. mars 1993 Miðvikudagur31. mars 1993
Pistill um umhverfismál -
1.0. Inngangur
I grein þessari verður gerð grein fyrir
helstu atriðum er varða það sem í daglegu
tali er nefnt „umhverfismál”. Hyggjumst
við fjalla um efnið á sem víðustum grunni
og verður drepið á margt sem þarfnast þó
rýmri umfjöllunar en við vonum að viljinn
verði tekinn fyrir verkið. Reynt verður að
staðsetja Kópavog í samhengi við annað
það sem hér verður greint frá.
2.0. Hvað eru „umhverfismál?”
I víðustu merkingu orðsins „umhverfis-
mál” er átt við allt það sem viðkemur um-
hverfi manna. Við munum hins vegar fjalla
um það út frá alþjóðlegu, lagalegu og nei-
kvæðu sjónarhomi. Umfjöllun út frá nei-
kvæðu sjónarhomi er í samræmi við það
sem algengast er á þessu sviði þ.e. hvað
hefur farið úrskeiðis, hvað má betur fara.
Safnheiti þess er orðið „mengun” eða í
daglegu tali „skelfingar draslhaugar em
þama í kringum Skemmuveginn”. Unnt er
að greina ýmsa flokka á sviði mengunar:
1. loftmengun
2. hávaðamengun
3. titringsmengun
4. geislunarmengun
5. Ijósmengun
6. varmamengun
7. Ijósmengun
8. sjónmengun
Allt er eins hægt að fjalla um efnið á, já-
kvæðan hátt“, þ.e. hvað hefur verið eða er
gert, hér fylgjum við hefðbundinni með-
ferð. Reyndar er hér um tvær hliðar á sama
teningi að ræða og vill þá sín hvor hliðin
vísa upp á víxl!
3.0. Alþjóðlegur flötur
Meginhluti umhverfismála er staðbund-
in. Þ.e.a.s. um er að ræða t.d. lög um reglu-
gerðir er varða íslendinga og háttsemi
þeirra gagnvart náttúmnni. Er þá stundum
talað um „umhverfisrétt” sem er sérstakt
réttarsvið innan lögfræðinnar. Hið sérstæða
við þetta umfjöllunarefhi er að það hefur al-
þjóðlega vídd ef svo má segja. Nægir þar að
minna á sendiförina hina meiri til Rio de Ja-
neiro í Brasilíu á sl. ári.
Afleiðing rangrar háttsemi á sviði um-
hverfismála kann að hafa víðtækar afleið-
ingar: Úrillur og svefndmkkinn Kópavogs-
búi spreyar undir handarkrika sinn með ffe-
ónsvitaspreyi svona áður en haldið er til
vinnu í Reykjavík. Þama hefur sami maður
lagt sitt til við eyðingu ósonlagsins. Senni-
lega alveg án umhugsunar! Annað dæmi er
svokallað „súrt regn”, það er samsafn af
óþverra frá iðnlöndum Evrópu sem er að
leggja skóga um alla álfuna. I báðum dæm-
unum er tjóninu í raun valdið utan þess
lands sem það kemur niður á. Þetta sérkenni
eða það sem kalla má „slagkraftur’ ’ óleyfi-
legrar háttsemi gagnvart náttúmnni langt út
fyrir landsteina íslands hefur mjög verið í
deiglunni á alþjóðavettvangi og hafa marg-
víslegar ráðstefnur farið fram, og sáttmálar
og samningar verið undirritaðir þjóða í
millum á undanfömum ámm. Hefur það
skapað sjálfstætt réttarsvæði sem nefnt hef-
ur verið „alþjóða umhverfisréttur” sem
þýðir að þjóðir heimsins hafa með ýmsum
hætti skuldbundið sig að þjóðarrétti til þess
að brjóta ekki rétt á náttúmnni, verja hana
og styðja.
Eins og vera ber hafa umhverfismál ver-
ið til umræðu innan efnahagsbandalaga
Evrópu, þ.e. bæði hjá EB og EES. Hvað EB
varðar þá eiga umhverfismál sér stoð eftir
setningu einingarlaga í greinum 130.r-130.t
í Rómarsáttmálanum. Stefna EB varðandi
umhverfismál er almennt að vemda og
bæta umhverfið. Þ.á m. að stuðla að bættri
heilsu manna og 'ryggja skynsamlega og
gæta að nýtingu auðlinda náttúmnnar. I af-
leiddum lögum og óbindandi tilmælum EB
7.01 Umhverfisráðuneytið
Það er innan þess ramrna er hér að fram-
an hefur verið rakinn sem Umhverfisráðu-
starfar. Það var stofnað með lögum
1990 og innan þess rúmast margvísleg
verkefni og til kasta þess kemur á sviði
hinna margvíslegustu lagabálka. Má til
pefna eftirfarandi flokka:
1. Náttúruvernd
2. Varnir gegn mengun
3. Skipulags- og byggingamál
4. Rannsóknir á sviði umhverfismála.
5. Frœðslu- og upplýsingastarfsemi um
umhveifismál
6. Samrœming á aðgerðum ráðuneyta,
einstakra ríkisstofnana og sveitaifélaga í
umhveifismálum.
7. Alþjóðasamskipti á sviði umhverfis-
Sigríður Lára Ásbergsdóttir, alþjóöa samskiptafræöingur og Halidór E. Sigurbjörnsson, lögfræöingur.
koma og fram tilskipanir varðandi mengun
í sjó og vötnum, í lofti, hávaðamengun, um
efnaframleiðslu svo og varðandi náttúm-
vemd og úrgang og þannig mætti lengi
áffam telja. Landbúnaður fær og sérstaka
umfjöllun sem áhrifavaldur á umhverfi.
Hefur EB sett á laggimir sérstaka Umhverf-
isstofnun Evrópu sem að meginstefnu til er
upplýsingaaðili en mun hafa meiri eftirlits-
þýðingu síðar meir. Er þessi stofnun opin
um aðild fyrir þjóðir utan EB, þ.á m. íslend-
inga.
Eftir að EES-málið komst í þinglega
höfn skiptir afstaða þar á bæ í umhverfis-
málum að sjálfsögðu miklu. Em þar í ýmsu
uppi svipuð eða sömu sjónarmið og uppi
em innan EB. Á stefnuskrá EES er að varð-
veita, vemda og bæta umhverfið og stuðla
að vemdun á heilsu manna, og að nýta beri
náttúmauðlindir af skynsemi og varúð. Að-
ildarþjóðum ber að girða fyrir umhverfis-
spjöll og skal stefnumótun á öllum sviðum
fela í sér kröfur um vemdun umhverfisins.
Gunnar G. Schram prófessor kemst að
þeirri niðurstöðu í riti sínu „Evrópska efna-
hagssvæðið” að:
„EES-reglumar um umhverfisvemd
(séu) mun strangari en gildandi íslenska
löggjöf á þessu sviði.”
Nánar er fjallað um vemdarráðstafanir í
XX. viðauka. Meðal þess sem þar kemur
fram er mat á afleiðingum framkvæmda
og/eða aðgerða að upplýsingum um um-
hverfismál, útblástur er inniheldur blý,
brennistein, köfnunarefni og úrgang (flutn-
ingur á hættulegum efnum milli landa).
Munu íslendingar gerast aðilar samkvæmt
sinni eigin ósk að framangreindri Umhverf-
isstofnun Evrópu þegar ýmis framkvæmda-
atriði varðandi hana em leyst.
Er því óhætt að segja það að íslendingar
verða að taka til hendinni á sviði umhverf-
ismála og gera þar bragarbót eða brjóta ella
í berhögg við alþjóðlegar skuldbindingar
sínar. Má ætla að rétt sé að sem fyrst sé
gripið til hendinni við aðgerðir á þessu
sviði. Frestun aðgerða kann að leiða til
meira óhagræðis og jafnvel tjóns.
4.0. Mannréttindi
Segja má að það séu almenn mannrétt-
indi hvers og eins að hans nánasta umhverfi
verði ekki raskað þannig að honum eða
fjölskyldu hans standi ógn af hvað líf eða
heilsu varðar. I þrengri merkingu getur
þetta átt við rétt manna til þess að nánasta
starfsumhverfi þeirra sé þannig háttað að
þeim stafi ekki hætta af. Er þá stundum tal-
að um starfsumhverfisrétt, og er þá komið
inn á svið byggingarskipulags, heilbrigðis-
eftirlits, Vinnueftirlits ríkisins og starfssvið
Hollustuvemdar ríkisins. Svo langt hefur
þetta náð að starfsmenn hafa rétt á því að
leggja niður vinnu uns ástandið fæst bætt.
fslendingar, þ.á.m. Kópavogsbúar, hafa að
ýmsu leyti sérstöðu hvað þetta varðar . Hér
er jarðvarmi nýttur til húsakyndingar og
rafmagn knýr að mestu allan verksmiðju-
rekstur.
Erlendis þarf ekki að minna á kolareyk,
kjamorkuver og stóriðju hvar sem augað
lítur s.s. í Þýskalandi og Englandi. Það er
næsta víst að slælegt eftirlit með þessum
þáttum samfara litlum tilkostnaði til meng-
unarvama við verksmiðjurekstur á einum
stað felur í sér ósanngjama samkeppnis-
stöðu gagnvart öðrum slíkum iðnaði þar
sem þessir hlutir eru í lagi. Sé litið til al-
þjóðlegrar samkeppni má minna á gagnrýni
sem beinst hefur t.d. að fríverslunarsamn-
ingi Mexíkó, Bandaríkjanna og Kanada (-
NAFTA), en þar er talið að misnota eigi
meðal annars hið bága ástand á þessu sviði
í Mexíkó þar sem efnaúrgangur fer óhreins-
aður frá iðnvemm og ekkert er gert til að
hreinsa krabbameinsvaldandi útblástur
stóriðju. Hagnaður sá sem sækja á til Mexí-
kó er því á svig við alþjóðaumhverfisrétt og
mannréttindi þeirra almennu starfsmanna er
þar koma við sögu.
5.0. Atvinnusköpun
Náttúrusjónarmið em ekki alls staðar
kærkomin. Hjá þeim sem sjá veröldina í
nýtanlegum fermetmm til framkvæmda
hvort sem það er til bygginga vega, íbúðar-
eða iðnaðarhúsnæðis eða til landbúnaðar
kunna umhverfissjónarmið að hljóta litla
náð. Það þarf ekki að fara í grafgötur með
það að það kann að vera kostnaðarmeira að
reka t.d. verksmiðju í landi eða bæjarfélagi
sem gerir ítmstu kröfur. Er þá hægt að halda
því fram að umhverfissjónarmið séu höft á
framkvæmdir og atvinnulíf. Þorvaldur
Gylfason prófessor vekur athygli á því í riti
sínu, „Hagfræði, stjómmál og menning”,
að þróun í iðnríkjunum feli í sér hagvöxt án
mengunar. Rekur hann ástæður þessa til
þess að búskapur þessara ríkja sé ekki leng-
ur iðnaður, heldur verslun og þjónusta.
Færist efnahagsstarfsemin úr atvinnugrein-
um er krefjist dýrs mengunarútbúnaðar yfir
í nýjar og þrifalegri greinar ásamt lítilvægri
méngun. Bendir hann þó á aukningu mann-
afla í iðnaði og væntingar í orkufrekum iðn-
aði hér á landi.
Það er því með þetta að bakgmnni að at-
hygli er vakin á því að mengun í sjálfu sér
kann að vera efnahagsvandi í þeim skiln-
ingi að náttúran kann að vera ofnýtt og þeir
greiði fyrir sem fá endurgjald í loft- og
vatnsmengun eða annarri mengun sem boð-
ið er upp á. Þannig getur þjóðfélagið ekki
setið auðum höndum. Ekki er unnt að una
við það að sú gjaldtaka fari fram eingöngu
hjá þolendum mengunar. Kröfur verður að
gera til fyrirtækja um bættar mengunar-
Því hefur verið fleygt í fjölmiðlum að
taka ætti undir þetta ráðuneyti landbúnað-
armál og jafnvel aðra málaflokka en ætla
að það muni reynast torsótt. En eins og
vikið hefur verið að þá er ísland ekki frekar
en önnur ríki óbundið öðmm ríkjum hvað
varðar umhverfismál og hefur skuldbundið
sig gagnvart öðmm ríkjum með alþjóða-
, - samningum. Má nefna t.d.: alþjóðasamn-
mga um að fynrbyggja mengun sjavar þ.a
m. um (hlutun þegar óhöpp hafa orðið í haf-
vamir og uppi hafa verið hugmyndir um,inu; um ábyrgð þeirra sem slíkum olíuslys-
„mengunargjald”. um valda; sérstaka samþykkt um vemd á
Að öllu samanlögðu þá er unnt að full-votlendi sem hefur að geyma fuglalíf; hinn
yrða að ekki er unnt eingöngu á gmndvellisvonefndi Óslóarsamningur um vamir
efnahagslegra forsenda að setja náttúmnnigegn mengun sjávar við losun úrgangs frá
stólinn fyrir dymar. Vel liðlega helmingurskipum og flugvélum (sjá og Lundúna-
landsmanna starfar við verslun ogiþjónustusamning um samaefni) og hliðstæða samn-
enrétturfjórðungurviðiðnaðafýmsutagi.inga; samskonar samning um vemdun
Þróunatvinnumálaáíslandierþvíísvipuð-gegn mengun sjávar frá landstöðvum;
um farvegi og víðast hvar í iðnríkjum þósamning gegn loftmengun sem berst langar
iðnaður vegi hér minna. Ekkert mælir ogleiðir milli landa; Vínarsamning um vemd
því í mót að umhverfismál geti í fcjálfu sérósonlagsins og Montreal bókun um sam-
verið atvinnuskapandi, t.d. viðþróunmeng-bærilegt efni; samning um tafarlausa til-
unarútbúnaðar, viðhald og eftirlit og ýmsakynningu kjamorkuslyss; samning um
áætlanagerð á þessu sviði. Leggur þá þessifuglavemdun; samning um stofnun nor-
þáttur umhverfismála sitt af mörkum tilræns fjármögnunarfélags á sviði umhverf-
efnahagskerfis okkar íslendinga. Á hinnisvemdar; við þetta bætast síðan samningar
veginn blasir við kosturinn um stóriðju semum dýravemd.
kann að reynast dýr kostur, þ.á m. í tengsl- Þetta ásamt innanlandslöggjöfinni ýmist
um við verðbólgu og þá einnig í sambýlií framhaldi af slíkum alþjóðasamningum
við náttúmnaef ekki er rétt að málum stað-eða sjálfstætt markar hinn innlenda ís-
ið. lenska umhverfisrétt/málum farveg. En sá
, veldur sem á heldur. Alþýðuflokkurinn
6.0. Staða Islands hefur farið með handhöfn umhverfisráðu-
Eins og vikið var að framan eristaða ís-neytisins og hefur Eiði Guðnasyni um-
lands nokkuð önnur en tíðkast víðast hvar.hverfisráðherra famast vel í starfi. Hefur
a.m.k. á Vesturlöndum. Meginhluti efna-honum bæði tekist að styrkja ráðuneytið
hagslífsins er byggður á fiskveiðum ogmeð ýmsum hætti og tekist að halda um-
stóriðja er skammt á veg komin en miklarhverfismálum í sviðsljósinu þ.á m. með
vonir em nú um stundir bundnar við orku-stefnumörkun til framtíðar sem felur í sér
sölu til annarra landa. Kópavogunsem orðað íslandi tekst, ef vel heppnast, að halda
hefur fengið á sig sem iðnaðarbær Jicfursérstöðu sinni meðal þjóða heimsins. Ný-
ekki að geyma og mun ekki komá til meðlegt dæmi um framgang Alþýðuflokksins á
að tjalda slíku í sínu atvinnulífi. Hér hefursviði umhverfismála eru lög um upplýs-
tíðkast ýmis konar smáiðnaður af ýmsu tagi ingamiðlun og aðgang að upplýsingum um
ásamt matvælaiðnaði. Næstu skref í þróunumhverfismál. Eiga þau lög er þetta er ritað
Kópavogs virðast fela í sér minnkandi hlutað hljóta stjómskipulega meðferð þannig
atvinnurekstrar í samanburði við íbúða-að þau verði að lögum. Er Iögum þessum
byggingar. Það markar því vígstöðuna aðætlað að tryggja almenningi aðgang að
ætla má að íbúar bæjarins komi til með aðupplýsingum um umhverfismál hjá stjóm-
gera auknar kröfur til síns umhverfis ogvöldum og er þá átt við ríki, sveitarfélög og
þess iðn- og atvinnurekstrar sem hér erstofnanir þeirra. Er jafnframt um að ræða
stundaður. Það sama á reyndar við um land-áskilnað um að þessir aðilar annist miðlun
ið mest allt. Það fer að verða liðin tíð á ís-
landi að menn geti óheftir nauðgað náttúr-
unni, skilið hana í sámm, mengað og deytt.
En meira kemur til. Vegna sérstöðu ís-
lands og sérhæfingar í atvinnurekstri þá er
landið með brothættari ímynd en marga
gmnar. Alvarlegt olíu- eða kjamorkuslys
við strendur fslands myndi valda miklu
tjóni á erlendum fiskimörkuðum. Það sama
á við um ferðamannaiðnaðinn sem háður er
hinni einstöku og viðkvæmu náttúru lands-
ins. ísland á því mikið undir að náttúran sé
varin.
upplýsinga um þessi mál. Er þetta enn einn
þátturinn er styrkja mun stöðu umhverfis-
mála. Hins vegar er ljóst eins og að framan
er ritað að það er mikilvægt að umhverfis-
mál eigi sér sterka málsvara. T.d. til mót-
vægis við stóriðju þar sem erfitt efnahags-
ástand kann að leiða til þess að slakað sé á
klónni a.m.k. um stundarsakir varðandi um-
hverfismál. Heitir það að fóma minni hags-
munum fyrir meiri og er því gott að vita af
þessu málefni í góðum höndum Alþýðu-
flokks.
8. Kópavogur í spegli tímans
í upphafi var að því vikið að reyna ætti að
fjalla um Kópavog í samhengi við það sem
hér um ræðir. Töldum við nauðsynlegt að
leggja spilin á borðið og reyna síðan að fella
það sem fram kæmi að aðstæðum í Kópa-
vogi.
Kópavogur er tiltölulega ungt byggðar-
lag en hefur vaxið gífurlega hratt. Ef glugg-
að er í gamlar myndir kentur það berlega í
ljós, að þar sem eitt sinn var ósnortið er nú
komið undir malbik og steypu. Móar, mýr-
ar og melar, kjarr og annar gróður hefur
orðið að hopa fyrir ört vaxandi bæ. Enn er
mikið land ónýtt en mun brátl verða manns-
höndinni að bráð. Nokkur munur er á Vest-
ur- og Austurbæ. Má segja að Vesturbær sé
kominn í verulega „landnauð” og eru fá
svæði ósnortin af mannshöndinni. Má t.d.
benda á Kirkjuholtið (Borgir), sem þó hefur
verið „skorið” og verður að vemda það
sem eftir er. í Austurbæ er ástandið nokkuð
annað. Sá hluti Fossvogsdals er þó í bráðri
hættu og einnig Fífuhvammsland. Má hér
benda t.d. á alþjóðasamningana um vot-
lendi ásamt fuglafriðun og fleira sem hér
var lýst að framan. Er vert að taka það til
gagngerrar endurskoðunar hvort ekki sé rétt
að láta náttúmna í friði og spekt eins og
unnt er úr þessu, svo Kópavogur haldi sem
mestu af sínum einkennum. Er aftur vísað
til alþjóða- og landslaga í því tilliti og bent
á að ný stefna hefur verið mynduð með til-
komu EES-aðildar íslands.
Kópavogur er iðnaðarbær og er því alltaf
sérstakt athugunarefni hvort ekki sé um að
ræða mengun, t.d. frá úrgangi sem leynt
getur farið og hefur yfirsést. Nokkur hverfi
í bænum hafa farið svo til alveg undir iðn-
að, s.s. Skemmuvegur og svæðið neðan
Kársnesbrautar. Hér þarf að hafa sérstaka
gát ef ekki á illa að fara. Gera þarf úttekt á
þessum málum, meðal annars með hliðsjón
af EES-skuIdbindingum og öðrum laga-
skyldum.
Það er skoðun okkar að Kópavogur sé í
aðalatriðum fallegur bær, en þó er ýmislegt
sem betur hefði mátt fara. Miðbæinn hefði
mátt taka öðrum tökum, og hið sama er að
segja um Skemmuveg og Engihjallasvæð-
ið. Farið er að þrengja að hefðbundnum
„opnum“ svæðum í bænum, s.s. Fossvogs-
dal og Fífuhvammslandi. Enginn veit hvað
átt hefur fyrr en misst hefur og ekki verður
svo auðveldlega bætt úr mistökum sem á
verða varðandi náttúruna. Sennilega sér
hún best um sig sjálf og þarf að fá sinn frið
og ekki má „ofskipuleggja" allt, rista upp.
tyrfa og steypa.
9. Stefna Alþýðuflokksins
Áður var að því vikið að umhverfis- og
náttúruvemd ætti sér góðan málsvara í Al-
þýðuflokknum og stefnu hans. í stefnuskrá
hans sem gefin var út fyrir síðustu kosning-
ar kemur fram vilji ílokksins í þessa veru.
Tekur stefna hans bæði til beinna vemdun-
araðgerða á gróðri, náttúmminjum og auð-
lindum lands og hafs, svo og til mengunar-
vama. Ekki hefur flokkurinn hvikað frá
þessu markmiði sínu, hvorki í orði eða
verki og kemur það m.a. fram í nýútgefnu
riti á vegum flokksins, „Umbætur til al-
mannaheilla" en þar er tekið fram;
„Umhverfisvemd er í eðli sínu alþjóðlegt
verkefni. Mengun virðir ekki landamæri og
yfirvofandi loftslagsbreytingar vegna vax-
andi mengunar valda röskun á lífskjömm
allra jarðarbúa. I umhverfismálum em eng-
in eylönd. Á alþjóðavettvangi hefur Island
tekið forystu á meðal Norðurlandanna í
baráttunni gegn mengun sjávar og fyrir
skynsamlegri og sjálfbærri nýtingu auð-
linda hafsins.
Tækifæri til útiveru í heilnæmu umhverfi
em verðmæt lífsgæði. Brýnt er að fram-
kvæma það fyrirheit úr stefnuskrá ríkis-
stjómarinnar að setja lög um eignarhald og
afnotarétt þjóðarinnar af landi sem ekki er í
séreign þannig að þjóðin geti notið landsins
síns. Nýta ber ríkisjarðir í auknum mæli til
tómstundanota í þágu almennings.
Þjóðin á landinu skuld að gjalda. Landið
hefur spillst vegna uppblásturs og ágangs.
Það þarf að snúa vöm í sókn og styðja
dyggilega viðleitni einstaklinga og .félaga-
samtaka í baráttunni fyrir gróðurvemd og
gegn landeyðingu”.
Svo mörg em þau orð og þau eru öll góð
og gild, rétt og sönn. Á næsta ári fara fram
sveitarstjómarkosningar. Alþýðuflokkur
Kópavogs hefur í ýmsu verið málsvari um-
hverfisvemdar í Kópavogi og ætla má að
hann komi til með að gera þeim málum góð
skil í sinni kosningabaráttu. I fjölmiðlum
hafa skipulagsbreytingar varðandi um-
hverfismál verið nokkuð til umræðu. Telj-
um við að lengra beri að ganga og kröftugra
og öflugra starf verið rekið í Kópavogi á
þessu sviði en tíðkast í öðmm sveitarfélög-
urn. Þarf að tryggja þeim sem með þetta
mál fara hér í bænum, fjármagn, aðstöðu,
sjálfstæði og nægilegt pólitískt vægi svo
þessi málaflokkur verði ekki ofurliði bor-
inn. Réttast væri að færa á eina hendi þá
hina sömu eða svipuðu málaflokka sem
heyra undir Umhverfisráðuneytið svo sam-
ræmi verði í stjómsýslu ríkis og bæjar.
10. Lokaorð
Hér hefur bæði verið farið vítt og breitt
yfir. Reynt var að vekja athygli á hversu
samofin alþjóðleg sjónannið og löggjöf em
á þessu sviði og ekkert Iand er þeim óháð.
Nokkuð var vikið að tengslum mannrétt-
inda og umhverfisréttar, og það tengt efna-
hagskerfinu, þar á meðal atvinnusköpun og
náttúm. Em þessir þættir að sama skapi
samofnir og verða ekki svo auðveldlega
greindir að.
Ennfremur var fjallað um hina við-
kvæmu náttúm Islands og sérstöðu hennar.
Þá var gerð grein fyrir Umhverfisráðuneyt-
inu og þeim þáttum sem því tengjast og
góðu starfi sem þar hefur verið unnið.
Kópavogur verður ekki slitinn úr sam-
hengi við annað það sem snertir umhverfis-
mál. Litið var til nokkurra sérkenna Kópa-
vogs og hvað má betur fara. Lagt var til að
varðveita bæri ósnortna náttúm eins og
unnt er.
Alþýðuflokkurinn hefur skipað sér þétt að
baki umhverfismálanna, bæði á landsvísu
og á sviði málefha Kópavogs. Erþað sérstakt
heiðursmál að svo verði enn um stundir.
En látum Kópavogsskáldið, Jón úr Vör,
og upphafsmann Bókasafns Kópavogs fyrir
fjómm tugum ára hafa lokaorðin í þessum
pistli:
Vorhugsun
I sólvermdri moldinni
vex sú jurt, sem verður
mín huggun í júní.
Og hjarta mitt slœr,
og bíður ífangelsi sínu,
unz allt er fidlkomnað.
Þeir vindar, sem koma,
fara sinn veg
og vita aldrei neitt
um vorhugsun drengs,
sem sáir.
Þorpið
Ritaskrá
Rit Landverndar 1: Mengun. Erindiflutt
á ráðstefnu um mengun á Islandi, Revkjavík
1972.
Gunnar G. Schram: Umhverfisréttur. Rvk.
1985.
Evrópska efnahagssvæðið - EES - Meginatriði
og skýringar. Reykjavfk 1992.
Benedick Richard Elliott: O/.one Diplomacy.
New Directions in Safeguarding the Planet. Har-
vard University Press 1991.
Michael R. Molitor: Intemational Environ-
mental Law, Primary Material Deventer 1991.
Organization 4tr Economic Co-Operation and
Development: Legal Aspects of Transfronlier.
Pollution. Frakkland 1977.
Stefán Már Stefánsson: Evrópuréttur. Reykja-
vík 1991.
Ludvig Kramer: EEC Treaty and Environ-
mental Protection, London 1990.
S. Ercman: European Environmental Law;
Legal and Economic Appraisal. Bem 1977.
Lars N. Nielsen, Claus Gulman og Lars A. Re-
hof:Det Danske Mennsekerettighedscenter; Vi-
den og Handling. Kaupmannahöfn 1987.
Ellen M. Basse: Erhvervsmiljöret. Kaup-
mannahöfn 1987.
Ammundur Backmann og Gunnar Eydal:
Vinnurétmr. Önnur útgáfa, Reykjavík 1986.
North-American Free Trade Agreement.
Þorvaldur Gylfason: Hagfræði, stjómmál og
menning. Reykjavík 1991.
Gylfi Þ. Gíslason: Fiskihagffæði, Reykjavík
1991.
Umhverfisráðuneytið: Svar utanríkisráðherra
við fyrirspum Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur
um aðild íslands að alþjóðasamningum. Reykja-
vík 1991-92.
Ministry of the Environmental Protection of
Iceland, Draft Report. Reykjavík 1990.
Adolf J. E. Petersen (ritstj.). Saga Kópavogs;
Fmmbyggð og hreppar, 1935-1985. Kópavogi
1983.
Andrés Kristjánsson og Bjöm Þorsteinsson (-
ritstj.): Saga Kópavogs; þættir úr kaupstaðarsög-
unni 1955-1985. Kópavogi 1990.
Alþýðuflokkurinn: Umbætur til almannaheilla
- verkefnin framundan. Reykjavík 1993.
Kosningastefnuskrá Alþýðuflokksins 1991:
ísland í A-flokk. Reykjavík 1991.
Höfundar eru Sigríður Lára Ásbergsdóttir, alþjóða
samskiptafræðingur og Halldór E. Sigurbjöms-
son, lögfræðingur.
Almenningur lætur umhverfismálin æ meira til sín taka eins og í Ijós kom þegar byggja átti kirkju á Víghói í Kópavogi.