Alþýðublaðið - 22.06.1993, Qupperneq 4

4________________________________
Þegar núverandi hæstvirt ríkis-
stjóm, sem auðvitað hefur ekki
aðeins glatað trausti samfélagsins
heldur einnig sjálfstrausti og
sjálfsvirðingu, hefur sagt af sér er
það samt að fara úr ösku í eld, ef
einhver ímyndar sér að háttvirtur
þingmaður, Geir Hallgrímsson,
og Kjartan Jóhannsson ráði við
þau verkefni sem hæstvirtir ráð-
herrar Gunnar Thoroddsen og
Svavar Gestsson hafa ekki ráðið
við. Slæmt er það, en verra getur
það verið. Slíkt er auðvitað engin
lausn, í besta lagi brosleg hug-
mynd.
Nei, lausnin verður að vera
öðmvísi hugsuð. Við reynum
fyrst meirihlutastjóm á Alþingi.
En væntanlega mun það ekki
reynast fær leið. Við reynum þá
minnihlutastjóm. Það er einnig
ólíklegt að það gangi, en þó ekki
útilokað. Ef það bregst verðum
við að mynda ríkisstjóm utan-
þingsmanna. Vitaskuld em þeir
háttvirtu þingmenn til, þverpólit-
ískt talað, sem mundu sýna utan-
þingsstjóm fulla ábyrgð meðan
verið væri að koma skikki á efna-
hagsmál, eftir því sem hægt er,
og ganga frá drögum að nýrri
stjómarskrá.
Ég treysti til slíkra verka til
dæmis háttvirtum þingmönnum,
Geir Gunnarssyni, Sighvati
Björgvinssyni, Halldóri As-
grímssyni og Eyjólfi Konráð
Jónssyni. Á meðan þessu færi
fram em háttvirtir þingmenn,
Matthías Bjamason, Helgi Selj-
an, Stefán Valgeirsson og Jón
Hannibalsson að dunda við at-
kvæðaöflun í Framkvæmda-
stofnun ríkisins, bankaráðum rík-
isbankanna og rándýmm fjöl-
skylduhátíðum í Broadway.
Menn spyija: Hver ætti að
veita slíkri utanþingsstjóm for-
stöðu? Ég treysti til dæmis Jó-
hannesi Nordal seðlabankastjóra
til þess, manni sem hefur verið
níddur sem ímynd kerfismennsk-
unnar, en hefur nýverið gert heilli
ríkisstjóm og ónýtu valdakerfi
skömm til með því að freista þess
að halda uppi landslögum og rétt-
um leikreglum í verðtryggingar-
málum, meðan fyrirgreiðslukerf-
ið hefúr skolfið og titrað, nítt og
nagað og reynst ófært um ein-
földustu stjómarathafnir.
Þeir háttvirtu alþingismenn em
til, meira að segja margir, sem
mundu koma fram af fullri
ábyrgð við slíkar aðstæður, þó
svo flokkakerfið, hin þrönga lok-
aða lágkúra mundi auðvitað segja
nei.
Þetta um ríkisstjómina og van-
traustið. Samandregið er svarið
einfalt. Ríkisstjómin er ónýt og á
að fara ffá. Og bráðabirgðalögin,
eignatilfærslan vegna hinnar
heimatilbúnu kreppu hins ónýta
stjómkerfis, eiga auðvitað að
falla. Ef menn og samtök þeirra
hafa samið af sér, þá skulu stjóm-
völd gefa samninga lausa. Það er
einföld leið, ábyrgðin til fólksins.
Menn hljóta að sjá og skilja
undirstrikun þeirrar staðreyndar
að valdakerfið í landinu, hin
þröngu og lokuðu flokksvöld, hin
fölsku völd hafa bmgðist, því að
stjómmálasamtök sem enn em
ekki formlega til þó undirbúning-
ur sé vel á veg kominn. Bandalag
jafnaðarmanna, hafa ein stjóm-
málasamtaka sett fram skýrar til-
lögur um kjördæma- og stjómar-
skrármál.
Síðan 1978 hefur setið stjóm-
arskrámefnd undir forystu hæst-
virts forsætisráðherra. Það að
hann skuli enn sitja þar, þrátt fyr-
ir sitt virðulega embætti nú, lýsir
miklum metnaði en lítilli dóm-
greind.
Nýlega hafa háttvirtir alþingis-
menn séð vinnugögn stjómar-
skrámefndar. Vinnan er lítils,
jafnvel einskis virði. Það er um-
skrift á nokkmm gömlum grein-
um stjómarskrárinnar. Ekkert er
komið um nútímaleg ákvæði eins
og eignarréttarhugmyndir eða
mannréttindi minnihlutahópa,
ekkert um frelsi til tjáningar eða
hagsmunasamtök. Og að því er
kjördæmamálið sjálft varðar er
nefndin í sömu spomm og hún
var þegar hún byrjaði.
Með örfáum virðulegum und-
antekningum sitja þama varð-
hundar valdsins, varðhundar hins
þrönga flokksræðis og hugsa um
sjálfa sig og völd sín, völdin gegn
fólkinu í landinu. Væntanlegt
Bandalag jafnaðarmanna hefur
hins vegar flutt hér á Alþingi til-
lögur, sem ég veit að varla eiga
enn mikinn hljómgmnn í þessu
skelfilega húsi en ég er samt jafn
sannfærður um að muni eiga
fylgi að fagna út um hið víða og
breiða land, ef tekst að bijótast
fram hjá varðhundum valdsins og
til fólksins sjálfs.
Við leggjum til að forsætisráð-
herra sé kosinn beinni kosningu í
tvöfaldri umferð ef ekki næst
hreinn meirihluti í þeirra fyrri.
Með öðmm orðum, að landið
verði eitt kjördæmi að því er tek-
ur til framkvæmdavaldsins.
Við leggjum til að því er tekur
til löggjafarvaldsins verði kjör-
dæmaskipun óbreytt.
Við leggjum til að algerlega
verði skilið milli löggjafarvalds
og framkvæmdavalds, með öðr-
um orðum að störf háttvirtra al-
þingismanna verði að setja land-
inu almennar leikreglur og síðan
að hafa eftirlit með því að þess-
um almennu leikreglum sé fylgt.
Við leggjum til að mörkun
utanríkisstefnu, sem vitanlega er
afar viðkvæm fyrir eyland í Atl-
antshafinu miðju, verði af hendi
Alþingis, enda verði annað
hættulegt.
Og við leggjum til að þingrofs-
réttur verði afnuminn, með öðr-
um orðum að kosið sé reglulega á
íjögurra ára fresti.
Þetta mun í senn leiða til
styrkrar stjómar og mikillar vald-
dreifingar. Umfram allt em þetta
tillögur, þar sem hægt er að ná
fullum og réttmætum sáttum
milli þéttbýlis og dreifbýlis, í stað
þess byggðastríðs sem gamla
flokkakerfið ástundar um þessar
mundir.
Vitaskuld em að hluta til tvær
þjóðir í landinu, sú sem byggir
þétt og hin sem byggir dreift.
Ekki má gera of mikið úr slíkri
skiptingu, en það má heldur ekki
líta fram hjá henni. í þéttbýli er
meiri þjónusta, erfiðara að kom-
ast úr og í vinnu, en samt um
sumt meiri möguleikar. í dreif-
býli vítt hugsað er þessu öfugt
farið. Við verðum að taka tillit til
þessara staðreynda og umfram
allt ná fullum sáttum. Forsvars-
menn gamla flokkakerfisins vilja
ekki sættir. Þeir vilja ómerkilegt
stríð. Þeir vilja stríð milli lands-
hluta, aðstöðu til sinna eigin at-
kvæðaveiða.
Sú leið sem væntanlegt Banda-
lag jafnaðarmanna leggur til er
fær. En hún felur miklu meira í
sér. Hún felur það í sér að flokks-
völdin, völd nokkurra hundruða
karla og kvenna í svokölluðum
stjómmálaflokkum - þar sem
menn em auðvitað fyrst og
fremst að vemda aðstöðu í verka-
lýðshreyfingu eða verslunarráði
- á fjölmiðlum eða jafnvel í
heimi lista og bókmennta verði
brotin upp. Lýðræði verði gert
virkt og beint. Ekki aðeins á
þessu sviði heldur mun fylgja í
kjölfarið virkt og raunvemlegt
lýðræði, ekki þröngt og lágkúm-
legt flokksræði í hinum smærri
einingum samfélagsins. Þetta em
með öðmm orðum tillögur fyrir
fólk, en ekki tillögur gegn fólki.
Háttvirtir alþingismenn eiga
ekki að sitja í Kröflunefndum
neins konar, ekki bankaráðum,
ekki Framkvæmdastofnun ríkis-
ins. Þeir eiga ekki að sitja í út-
varpsráði og ákveða hvaða varð-
hundur valdsins fær að tala um
daginn og veginn eða stjóma
valdhlýðnum umræðuþáttum í
sjónvarpi. Þetta lokaða valdakerfi
verður brotið upp. Nú á rismikið
fólk, allt fólk að fá sitt tækifæri.
Nú skal bælingin f hinu niðumj-
örvaða flokkavaldi vera á burt.
Ég vil eindregið hvetja þá sem
á mál mitt kunna að hlýða að
kynna sér fyrsta þingskjal vænt-
anlegs Bandalags jafnaðar-
manna, þingskjals um hreinan
aðskilnað löggjafarvalds og
framkvæmdavalds og beina
kosningu forsætisráðherra, og þá
sérstaklega klassískar ritgerðir
þeirra Gylfa Þ. Gíslasonar og Ól-
afs Jóhannssonar. Þar er lýst með
ljósum hætti hinum raunvemlegu
vandamálum íslenskrar stjóm-
málasögu, hættum sem stafa af
hagsmuna- og flokkavaldi.
Annað þingmál væntanlegs
Bandalags jafnaðarmanna er um
það bil að sjá dagsins ljós. Við
viljum gefa fiskverð frjálst. Burt
með oddamanninn, burt með rík-
isvaldið. Samningar manna og
samtaka þeirra eiga að vera
frjálsir. Menn og samtök þeirra
eiga að bera fulla ábyrgð á því
sem þeir em að gera og semja
um. Ef húsin semja um hærra
verð en þau geta greitt, þá eiga
þau að fara á hausinn. En ríkið á
ekki að greiða þeim bakreikninga
með lækkuðu gengi, hækkuðu
vömverði fólksins í landinu. Við
viljum frelsi, frelsi fyrir litlar ein-
ingar. Við viljum ábyrgð, ábyrgð
fyrir einstaklinga og samtök
þeirra. Við viljum að samnings-
gerð sé frjáls og við viljum að
maðurinn sé fijáls.
Varðhundar valdsins em víðar,
varðhundar hins þrönga og lok-
aða flokkakerfis. Menn spyija af
hveiju við í væntanlegu Banda-
lagi jafnaðarmanna tökum þá
áhættu sem við gemm, því að
ekki eigum við mikla peninga og
ekki eigum við aðgang að stofn-
unum valdsins.
Ég vil segja pólitíska dæmi-
sögu. Eitthvert veigamesta fmm-
varp sem við höfum staðið fyrir
hér á Alþingi er frumvarp til laga
um heimild til handa starfsfólki á
stærri vinnustöðum að semja
sjálft um kaup sitt og kjör eða
hvað annað, þar með talin félags-
mál og aðild að stjóm eða eignar-
aðild að fyrirtækjum. Þessi hug-
sjón hefur víða verið kynnt á
vinnustöðum og er óhætt að segja
að fólk hafi sýnt henni áhuga.
Það veit að hér er verið að fjalla
um aukin réttindi og aukin völd,
að vísu dreifð, en þess sjálfs.
Við höfum þurft að sæta því,
að í gamla flokknum er eitthvert
appírat sem þeir kalla verkalýðs-
málaráð. Þar sitja nokkrir tugir
karla og kvenna sem meira og
minna hafa atvinnu af störfum í
þágu verkalýðshreyfingarinnar.
Aftur og aftur hefúr þetta fólk
kolfellt að gamli flokkurinn sem
slíkur hafi nokkur afskipti af
þessu máh, nú síðast fyrir nokkr-
um vikum. Við vitum hins vegar
að þetta kerfi er rammfalskt.
Þetta fólk er ekki fulltrúar fyrir
neinn nema sjálft sig og hags-
muni sína. Nú verður auðvitað að
álykta afar varlega og ekki vil ég
gera þessu fólki eða yfir höfuð
nokkrum manni upp illar hvatir.
En hagsmunavarsla af þessu tagi
er stórhættuleg. Og umfram allt
stendur hún framförum og frelsi
fyrir þrifum.
Þessi litla dæmisaga segir
rnikla póliríska sögu. Hún er lýs-
ing á hagsmunavörslu gamla
flokkakerfisins eins og það legg-
ur sig. Helsti talsmaður gegn
þessu frumvarpi á Alþingi hefur
verið háttvirtur þingmaður Guð-
mundur J. Guðmundsson. í
vaxtamálum gengur hann ekki
erinda síns fólks, svo mikið er
víst. Og ég vil bæta við, að þrátt
fyrir þetta og þrátt fyrir allt eru
auðvitað góðar taugar í mínum
gamla flokki. En þessi þrönga
hagsmunavarsla er ekki aðeins
ósæmileg, hún er beinlínis and-
lýðræðisleg. Hin þröngu flokks-
völd teygja arma sína víða. Yfir-
stéttin hér á hinu háa Alþingi,
dyggilega studd varðhundum
valdsins, ekki síst á ríkisfjölmiðl-
um og flokksblöðum, hefur sína
siði og sínar leikreglur. Og ég vil
bæta því við að verið er að lýsa
reglu þó svo að frá henni séu
veigamiklar undantekningar.
Þið hafið heyrt þá hér í kvöld
metast um það hver hafi skrökv-
að mest að þjóðinni á árum áður
og hver minnst. Allir hafa þeir
nokkuð til síns máls, satt er það.
Svo koma þeir fjallhlaðnir
skýrslum úr Þjóðhagsstofnun og
lesa verðbólgutölumar sínar. Þeir
em ekki ósammála um neitt sem
máli skiptir. I raun og veru eru
þeir allir eins. Munurinn er að-
eins sá, að sumir em ráðherrar en
aðrir vilja vera ráðherrar.
Ég vil segja sögu um hegðan
valdakerfisins, aðferðimar sem
það hefúr til þess að halda upp-
reisnarmönnum niðri, gagnrýni
úti. Eftir myndun núverandi rík-
isstjómar kom fljótlega 1. mars
1980. Þá átti að leiðrétta vexti
samkvæmt lögum um efnahags-
mál, Olafslögum svokölluðum.
Ég bað um orðið utan dagskrár til
að spyrja hæstvirtan bankamála-
ráðherra, Tómas Ámason, hveiju
það sætti að það hefði ekki verið
gert. Lögbijóturinn kom í þennan
ræðustól og hafði nánast það
mikilvægast að segja, að umræð-
ur utan dagskrár væm hvimleiðar
og spilltu fýrir eðlilegum þing-
störfum, - eðlilegum þingstörf-
um, sagði lögbijóturinn. Og
uppistaðan í frétt Ríkisútvarpsins
þá um kvöldið var svofelld:
„Alexander Stefánsson," sá
sem var hér áðan, „sem gegndi
starfi forseta Neðri deildar í fjar-
vist Sverris Hermannssonar,
sagði úr forsetastóli að þessi um-
ræða sýndi nauðsyn þess að end-
urskoða reglur Alþingis við um-
ræður utan dagskrár."
Þetta var þjóðinni sagt um um-
ræður um lögbrot á hinu háa Al-
þingi. Svona dæmi má taka enda-
laust.
Annað dæmi er meðferð valds-
ins á háttvirtan þingmann Guð-
rúnu Helgadóttur, þegar hún
reyndi að halda á lofti mannrétt-
indum erlends pilts sem hingað
kom til lands, sem gestur. Valdið,
fjölmiðlamir hafði engan áhuga á
prinsippinu, rétti mannsins til að
hlýða samvisku sinni. Þeir hund-
eltu hins vegar háttvirtan þing-
mann með sitt eina áhugamál:
Hvaða áhrif hefur þetta upp-
hlaup, þessi uppákoma á stöðu
valdsins í landinu?
Þriðja dæmið um meðferð hins
samtryggða valds á okkur, sem
sjáum í gegnum þetta næfur-
þunna og brothætta kerfi, sem
samanstendur af nokkmm hundr-
uðum karla og kvenna: Sýslu-
maður einn lætur án heimildar og
umboðs Ríkisútvarpið hafa eftir
sér róg um nýlátna erlenda stúlku
og særða systur hennar eftir
harmleik erfiðari en támm taki.
Spurt er á Alþingi hvort ráðu-
neytið hafi séð ástæðu til að gera
athugasemd við þessa fram-
komu, en áður hafði Blaða-
mannafélag Islands, ein vald-
dmslan til, ályktað til vamar
sýslumanni. Valdakerfið bannar
þessa fyrirspum og ætlar enn-
fremur að brjóta landslög á spyrj-
anda með því að láta bannið ekki
koma til atkvæða samdægurs
eins og landslög þó mæla skýrt
fyrir um.
Þetta er aðferð sem ríkisfjöl-
miðlar og flokksblöð taka fullan
þátt í, til þess að láta gagnrýni líta
út sem gífuryrði og upphlaup.
Valdakerfinu tókst þó ekki atlag-
an að þessu sinni því að flokks-
bræður stóðu með, þó með hang-
andi haus væri, umfram allt Al-
þýðubandalagið þó með. Það
mun hafa verið verk hæstvirts
fjármálaráðherra, Ragnars Am-
alds. Má upplýst fólk í landinu
standa í þakkarskuld við hann
fyrir það, að þessi atlaga valda-
kerfisins að einstaklingi geigaði.
Tveir fymim flokksbræður stóðu
hins vegar upp og þurftu endi-
lega, um leið og þeir afsakandi
tilkynntu að þeir væm meðmælt-
ir, að flytja ástarjátningar til
valdsins, segja að þeir væm nú
samt á móti efni fyrirspumarinn-
ar, með rógi til valdsins. Og eitt
stórmennið sat þess utan hjá. Á
þeim degi, þeirra sem ég þekkti,
var Alþýðuflokkurinn gamli lág-
kúmlegastur.
En hið þrönga flokksvald
smýgur víðar. Meira að segja á
bókmenntasviðinu vilja þeir taka
________Þriðjudagur 22. júní 1993
af okkur ráðin, segja okkur hver
er skáld og hver ekki. Og nú sný
ég blaðinu við.
Á Morgunblaðinu, sem auðvit-
að er því miður óupplýst og
þröngt flokksblað í vondum
skilningi orðsins, hefur þó svona
verið ort í síðustu bók höfundar:
1 svipnum hans sé ég œsku okkar
og eitthvað svo viðkvœman sutnar
streng,
við skiljum vart þessi óblíðu örlög,
sem ætla sér, vinur, þinn góða dreng.
Við uxum úr grasi með glitrandi vonir
en gleymdum oftast að hyggja að því
að það er ekki sjálfsagt að sólin rísi
úr sœ hvem einasta dag eins og ný.
Og veröldin kom eins og vorbjört nóttin
með vinalegt bros og gleði til þín,
og lífið kom einnig með ótal drauma
í óvœnta franska heimsókn til mín.
Nú bíðum við þess að bráðum komi
þessi broslausi dagur — og svo þetta
högg.
Þegar lífokkar er að lokum aðeins
eitt lítið spor í morgundögg.
Svona yrkir ekki nema ljóð-
snillingur, meðal þeirra fremstu á
tungunni sem nú em til. En þetta
þrönga og lokaða flokkakerfi, -
hafið þið hugsað um það? - hefur
lagst á hann vegna stöðu hans.
Við bjuggum meira að segja til
orðið „sálmaskáld" sem háðs-
yrði. Jafnvel á þessu sviði láta
þeir fólk ekki í friði. Það skal
breytast, það verður að breytast.
Við viljum gera uppreisn í gras-
rótinni úti á meðal fólks. Við
treystum því að fólkið vilji. Við
myndum ekki flokk, aldrei fram-
ar flokk, heldur laustengt banda-
lag laustengdra samtaka karla og
kvenna, þar sem það ræður mið-
að við höfðatölu. Við vitum um
okkar vanda. Hann er sá að þó að
við séum ídealistar í dag, þá get-
um við verið orðin stofnun fyrr
en varir. Engin hugsjón nær
nema ákveðnum aldri, þá verður
hún stofnun. Þess vegna verðum
við alltaf að vita, væntanlegir
þátttakendur í Bandalagi jafnað-
armanna, að þó sú þörf sé fyrir
okkur í dag, þá er langt frá því að
sú þörf vari til eilífðamóns. Það
kemur kannski fljótt og kannski
seint, en það kemur að því að við
fömm að þvælast fyrir eins og
gamla flokkakerfið gerir í dag.
Þetta verðum við að vita.
Þeir munu ráðast að okkur með
upplirópunum, með því að loka
fjölmiðlunum. Þeir munu reyna
að hæða okkur, reyna að láta allt
líta út sem upphlaup eða gífur-
yrði. Ég nefni dæmi. Hæstvirtur
ráðherra, Svavar Gestsson, segir
á fundi flokks síns að fram séu að
koma mörg aukaframboð. Ég
endurtek, aukaframboð. Hugsið
ykkur mannfyrirlitninguna, þá
fyrirlitningu á skoðunum annarra
sem felst í þessu litla orði. Og lík-
legt er að fjölmiðlakerfið kaupi
þetta valdsins orð. Auðvitað vill
Svavar Gestsson að aðeins hann
sjálfur og Geir Hallgrímsson séu
í aðalframboðum svo að þeir geti
metist á um það hvor hafi skrökv-
að meira og þrasað svolítið um
NATO. Þetta er þeirra kerfi og
þeirra vald. Við hin eru aukaper-
sónur, - kannski auka-Islending-
ar.
Þeir mega kalla væntanlegt
bandalag sérframboð. En við eig-
um von og kannski erum við von.
Við treystum því að fólkið í land-
inu sjái í gegnum valdhrokann,
hið niðumjörvaða vald með sama
hætti og við gerum sjálf. Við höf-
um nefnt lausnir, en þær lausnir
snúast auðvitað einvörðungu um
svokölluð stjómmál. Eftir sem
áður er það einstaklingurinn,
gleði hans og sorgir sem mestu
máli skiptir. Hann er sjálfur bær-
astur til að ráða fram úr eigin
málum. Til þess þarf hann aðeins
þolanlegar aðstæður, frelsi og
frið.
Ég þakka þeim sem hlýddu.
Sigurður Pálsson
Vængbjartur
(draumorð)
/
I minningu V.G.
Vœngbjartur komstu í draumi
Nú ríkja auðnir einar
Strœtin og merkurnar
Hvergi vottur
vœngjaþyts
Enn krefég auðnirnar
svara
Vœngbjartur varstu
Fljúgandi hærra og hraðar
Bar við sólu
vængbjartan í draumi
Bar við blindandi sólu
Úr ljóðabókinni Ljóð námu land, 1985.