Alþýðublaðið - 01.10.1993, Blaðsíða 2

2 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
LEIÐARI, UNDÍR RÓS & BLÚS
MMIIBIIBIB
HVERFISGÖTU 8-10 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Alprent hf.
Framkvæmdastjóri: Ámundi Ámundason
Ritstjóri: Siguröur Tómas Björgvinsson
Auglýsingastjóri: Ámundi Ámundason
Setning og umbrot: Hermóður Sigurðsson
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing: 625566
Fax: 629244
Áskriftarverö kr. 1.400 á mánuði. Verð f lausasölu kr. 140
Mengun
norðurhjarans
Til skamms tíma hefur norðurhjarinn verið álitinn hreinasti
og ómengaðasti hluti veraldar. Þangað leggja ferðamenn leið
sína í vaxandi mæli til að skoða náttúru, sem að langmestu
leyti virðist ósnortin af mannshöndinni. En yfírbragð hrein-
leikans er að ýmsu leyti blekking, því æ fleiri teikn hafa á síð-
ustu árum komið fram sem benda til þess að auðnir og haf-
svæði norðurhjarans séu einnig fómarlömb mengunar af
mannavöldum.
Hin svokallaða „kuldagildrukenning“ var sett ffam fyrir
nokkrum árum og rannsóknir skjóta nú æ traustari stoðum
undir hana. Samkvæmt henni verkar hið kalda umhverfí norð-
ursins sem einskonar kuldagildra, þar sem skaðleg efni eins
og þrávirk lífræn efni - en í þeirra hópi em til dæmis PCB-efni
- safnast fyrir og hlaðast upp. Efnin berast á losunarstað íjarri
norðurhvelinu, gufa upp í andrúmsloftið og geta síðan flust
langar leiðir með háloftastraumum. Þegar þau svífa inn á
kaldari svæði þéttast efnin, falla niður, og safnast fyrir í jarð-
vegi eða setlögum hafanna. Þrávirku líffænu efnin em hins-
vegar afar stöðug; þau brotna seint niður og enn síðar í hinu
kalda umhverfi norðursins. Áhrif þeirra vara því mjög lengi.
Þörungar og smádýr taka síðan efnin upp, og þannig fíkra þau
sig smám saman ofar í fæðukeðjunni, með þeim afleiðingum
að rándýrin efst í keðjunni safna efnunum í sig í háu magni.
Þrávirku efnin safnast einkum fyrir í fitu, en á norðurhjaran-
um lifir fjöldi dýra, sem ver sig gegn hijóstrugu umhverfí með
því að safna miklum orkuforða í formi fitulaga. Maigir íbúa
norðursins, einkum ffumbyggjaþjóðimar umhverfis heim-
skautið, byggja hinsvegar afkomu sína að verulegu leyti á
slíkum dýmm, og em því í hættu vegna þessarar utanaðkom-
andi mengunar.
Lífríkið er þegar farið að fínna fyrir menguninni. Dauði máva
á Bjamareyju og Svalbarða er rakinn til þrávirkra líffænna
efna, sem mælast í furðu miklu magni í mávunum; móður-
mjólk eskimóakvenna í norðurhluta Kanada inniheldur að
minnsta kosti fimm sinnum meira magn af þessum efnum en
mjólk kvenna í suðurhluta landsins; og þannig mætti rekja
fjölmörg dæmi.
Það er því nauðsynlegt, að þjóðir norðursins sameinist um að
krefjast þess af umheiminum að losun þessara efna út í um-
hverfið sé minnkuð, og að lokum stöðvuð. Mengunin verður
ekki til innan þeirra heimshluta, heldur berst hún utanfrá. Is-
lendingar eiga hér mikið í húfi; þeir lifa á því að selja hreinan
og heilbrigðan fisk, en uppsöfnun efnanna á norðurhveli gæti
um síðir leitt til þess að einnig fiskurinn gæti mengast. Það
gæti reynst afdrifaríkt. Þessvegna hafa Islendingar verið í far-
arbroddi þeirra, sem hafa á alþjóðavettvangi krafist skjótra úr-
bóta.
Umhverfisráðherrar þeirra landa, sem liggja að norðurskaut-
inu, hafa nú sameinast um risavaxna rannsóknaráætlun, sem
mun leiða fram ástandið með tilliti til bæði þrávirkra lífrænna
efna, þungmálma og geislamengunar. Þegar niðurstöður
liggja fyrir verða þessar þjóðir að hafa forgöngu um að herja á
mengunarvaldana utan svæðisins um að stöðva losun þessara
efna. Þar verða íslendingar að vera í fararbroddi.
^/CacLt>l >10-4,
NÁTTÚRULEYSI
*
Olafur Gunnarsson skrifar
Það má furðulegt heita hvað karl-
ar eru náttúrulausir í bíómyndum
núorðið. Konumar þeirra klifra upp
í til þeirra á svörtum netsokkum og
vilja láta blítt við þá en þeir horfa
vankaðir á sjónvarpið, jialla sér svo
á koddann og sofna. Áður fyrr var
þetta öðruvísi, enda meira étið þá af
feitu hangikjöti sem smaug út í
hrygglengjuna en grasbítafæði. Já,
náttúrunni hefur hrakað siðan á
dögum Ben Cartwright í Bonanza.
Getur nokkur gleymt Bonanza?
Á stórbýlinu Panderosa bjó Ben
Cartwright með sonunum sínum
þremur, frumburðinum Adam,
Hoss, þeim kinnamikla hlunki og
örverpinu Little Joe. Alltaf var mik-
ið um að vera í þessum þáttum og
réttlætið logaði í bijósti þeirra
feðga. Eg mun seint gleyma því
þegar boxari nokkur, argasta ill-
menni, kom í þorpið og barði í rot
alla sem staðið gátu á tveim fótum.
En þannig vildi til að í bænum bjó
annar boxari, hreint heljarmenni og
góðmenni mikið sem orðið hafði
fyrir því óláni að kála manni í
hringnum. Góði boxarinn var ást-
fanginn af stúlku með vafasama
fortíð. Hún vann í danshúsinu. Hún
vildi ekki giftast góða boxaranum
og losna úr soranum nema hann
krækti í verðlaun sem í boði voru
hverjum þeim sem gat rotað vonda
boxarann. Að lokum sættist góði
boxarinn á að fara í hringinn af ein-
skærri ást. Hann lyfiti aldrei upp sín-
um sveru handleggjum allan þann
kappleik. Hann hafði svarið þess
dýran eið að slá aldrei ffá sér fram-
ar. Vondi boxarinn lamdi hann í
V
grillkjöt. Ástkonan ómerkilega
fékk borgað lágmarksupphæð hjá
mótshaldaranum og var að laumast
burt þegar hún hitti fyrir Ben
Cartwright, Bonanzapabba á braut-
arstöðinni.
Ben var ægilegur ásýndum.
Hann stóð frammi fyrir henni með
hvíta barðastóra kábojhattinn sinn
og augu hans hreint og beint loguðu
undir loðnum brúnum. Hann sagði
stúlkunni hvurslags drusla hún var.
Og viltu nú hundskammast til þess
að fara að lifa heiðarlegu h'fi. Og
eignast böm. Já, góði boxarinn
elskar þig. Hún sá að sér undir þess-
ari mögnuðu ræðu. Lyfti undir pilsi
sitt og tiplaði í salinn og lét þegar
stöðva kappleikinn og byrjaði að
kyssa þann góða sem lá í valnum
með andlitið eins og folaldahakk.
Hún sagði heitri röddu: The money
dosen’t matter honey. Sem út-
Ieggst: aurinn býttar engu.
En nú var stóri feiti Hoss kominn
í málið og hann var reiður. Hann
löðrungaði vonda boxarann með
hattinum sínum og skoraði á hann í
hringinn. Little Joe var nuddari og
hjálparhella bróður síns í homi. Ad-
am var hins vegar hvergi nærri,
enda alltaf að reyna að fá sig lausan
úr þáttunum. Hoss boxaði þann
vonda í glás. Já, allt fór vel. Sá góði
fékk konuna. Hoss peningaverð-
launin. Og vondi boxarinn varð að
manni við að tapa og lærði að
skammast sín og kvaddi alla með
handarbandi.
Menn vilja kannski meina að við
íslendingar höfum verið sérlega
veikir fyrir Bonanza. Því fer fjarri.
Árið 1973 var ég staddur í Versala-
höll. Þetta var á heitum degi og ekki
margt um manninn. Og sem ég
reika langa auða ganga og stórar
stofur og horfi á flatsæng Napoleon
þá heyrði ég gamalkunnugt lag. Tit-
illagið úr Bonanza. Eg gekk þröng-
an stigagang í kjallarann og þar var
íbúð húsvarðar. Þau vom að horfa á
sjónvarpið fjölskyldan og buðu mér
rauðvín í glas. Og hvílík tilviljun,
boxarinn var að láta berja sig í hakk
til að fá að leggja lúku á elskuna
sfna.
Já, menn vissu hvað þeir vildu í
gamla daga og lögðu meira á sig
fyrir ástina. Þá sném þeir ekki köld-
um rassi í konuna sína og sofnuðu á
bródemðum kodda.
HAUSTBLÚS ALÞÝÐUBLAÐSINS
GERT KLÁRT FYRIR VETURINN í GUFUNESKIRKJUGARÐI.
Alþýðublaðsmynd / Elnar Ólason