Alþýðublaðið - 10.03.1994, Síða 4

4 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
BÆKUR
Fimmtudagur 10. mars 1994
Útdráttur ór bók
Ólafo BiörnMonar:
SKREKXIIMNNÁLL
ÓLAFUR BJÖRNSSON
Inngangur
Frá 3. júní 1983 var ég formaður
Samlags Skreiðarframleiðenda.
Þegar ég tók þetta starf að mér
var ég búinn að vera í varastjóm um
skeið og vissi þvf vel að samstaða
félaga var langt frá því að vera sem
skyldi. Mér var ljóst að ekki myndi
auðvelt að ráða bót þar á, en þar
sem allir stjómarmenn hétu að
standa saman um að dn'fa félagið
upp, gerði ég mér vonir um að það
mætti takast. Raunin varð önnur og
dæmi em um að stjómarmenn hafi
gengið á undan í „lauslætinu“.
Fljótlega eftir að ég tók við hafði
ég samband við ýmsa aðila, sem
vom utan Samlagsins, og ég taldi
eiga þar heima, með viðtölum og
bréfaskriftum. Þótt erindinu væri
vel tekið af flestum varð árangurinn
sorglega lítill. Nokkrir smærri
framleiðendur gengu þó í Samlag-
ið. Eftir langar viðræður gekk
stærsti framleiðandinn, á þessum
tíma, B.U.R., seinna Grandi hf. í
Samlagið, með því skilyrði að fá
einn mann í stjóm. Af þeim varð
ekki sá fengur sem vænst var, því
eftir sem áður seldu þeir hveijum
sem var.
I hönd fór erfíðasta tfmabil sem
yfir skreiðarframleiðendur hefur
gengið. Efnahagur Nígeríu var að
hrynja. Um áramótin 1983/84 gerði
herinn byltingu. Lokað var á öll
viðskipti íbúmanna, sem höfðu ver-
ið helstu kaupendur á skreið.
Innflutningur á skreið var bann-
aður. Sumarið 1984 vom miklar
rigningar, maur kom í skreiðina hjá
mörgum og víða bjalla til viðbótar.
Við þetta urðu menn enn áljáðari
í að losna við birgðir sínar, sem hjá
mörgum vom mjög miklar og
geymslur vfða slæmar. I stað þess
að mæta þessum erfiðleikum með
samstöðu, fór sundmng vaxandi.
Hver þóttist þurfa að bjarga sér og á
það spiluðu braskarar bæði hér-
lendis og erlendis.
Fjöldafundir framleiðenda skor-
uðu á banka og stjómvöld að sker-
ast í leikinn líkt og gert var þegar
saltfiskverð hmndi upp úr 1930.
Ekki var hlustað á það, heldur látið
reka á reiðanum. Meira að segja
héldu stjómvöld áfram að hirða sér-
stakan gengismun af skreið til 1.
janúar 1986.
Á mörkuðunum undirbauð hver
annan. Jafnvel tilraun japanska
risafyrirtækisins Sumiotomo, til að
selja allar birgðimar var, að ég full-
yrði, vísvitandi eyðilögð. Gerð
vom hver mistökin af öðmm, sem
koma hefði mátt í veg fyrir með
samstöðu. Sárast af öllu var að
horfa upp á hvað öðmm, sem koma
hefði mátt í veg fyrir með sam-
stöðu. Sárast af öllu var að horfa
upp á hvað margir af þeim sem
maður hélt að mætti treysta, bmgð-
ust hrapallega.
Vafalaust hafa mér orðið á ýmis
mistök, en í öllu sem máli skiptir tel
ég mig hafa unnið samkvæmt sam-
þykktum stjómarinnar, sem nær
undantekningarlaust vom gerðar
samhljóða. Þess utan hef ég haft ná-
ið samráð við fleiri eða færri stjóm-
armenn um úrlausn mála eftir því
sem mögulegt var að koma við.
Alla nákvæma dagbók hef ég
haldið í áratugi. Á fundum, eða
strax eftir þá, hef ég punktað niður
það helsta. Sama gildir um símtöl.
Fljótlega fór ég að taka símtöl sem
mér fannst að gætu skipt máli upp á
band.
Skýrslur um það sem gerst hefur
á ferðalögum hef ég haft tilbúnar
strax eftir heimkomu hverju sinni.
Bæði vegna þess að mér finnst þetta
nokkur fróðleikur og einnig hins að
ég vil gera hreint fyrir mínum dyr-
um, hef ég tekið saman úrdrátt úr
öllu þessu og sett í þennan annál.
Áður var ég búinn að gera 42 ein-
tök af þessum annál fyrír stjórnar-
menn og þá sem helst koma við
sögu.
Margir hafa lýst áhuga á að fá
eintak af annálnum. Nú hef ég haft
tíma til að vinna hann betur en áður,
auk þess sem hann nær nú til loka
starfsemi Samlagsins.
Keflavík, 7. nóvember 1993.
Ólafur Björnsson.
m 1983
Aðalfundur Samlags Skreiða-
framleiðenda var haldinn á Hótel
Sögu 3. júní 1983. Talsverðururgur
var í mörgum því Samlaginu hafði
gengið illa að selja fram að því. Is-
lenska umboðssalan eða Sameinað-
ir framleiðendur höfðu selt talsvert
og margir töldu Bjama Magnússon,
forsvarsmann þeirra, hafa beitt und-
irboðum og jafnvel fleiri brögðum.
Sambandið sótti á í skreiðarvið-
skiptum og sumum fannst það hafa
náð grunsamlega góðum árangri
við helsta kaupanda Samlagsins,
Nana Kalu, sem skipt hafði við
Samlagið nær eingöngu, allt frá því
það hóf starfsemi sína 1953.
Talsvert var um að Samlags-
menn seldu í gegnum aðra, einkum
Bjama Magnússon. Mikið var
kvartað yfir mismunun milli manna
og landshluta varðandi úthlutun í
afskipanir.
Skýringamar á því vom ekki
teknar gildar.
Fyrir fúndinn og þó einkanlega á
honum var rætt við mig um að ég
gæfi kost á mér í aðalstjóm en ég
hafði verið í varastjóm. Eg ræddi
þetta við Benedikt Jónsson, fráfar-
andi formann. Hann sagði ljóst að
margir vildu breyta til og ekki væri
verra að ég gæfi kost á mér en hver
annar.
Kosning fór svo að Benedikt féll
úr aðalstjóm og nýir í hana komum
við Eiríkur Tómasson. Að venju
var haldinn fundur í nýrri stjóm
strax eftir aðalfundinn.
Svo fór að ég féllst á að verða
formaður. Gísli Konráðsson var
áfram varaformaður og Ólafur B.
Ólafsson ritari. Á stjómarfundinum
var ákveðið að við Bragi Eiríksson
fæmm sem fyrst til Nígeríu, en
stjóm Samlagsins hafði frestað
ákvörðun um ferðalag til aðalfund-
ar.
Sendiherrann Einar Benedikts-
son og Stefán Gunnlaugsson, sem
var verslunarfulltrúi við sendiráðið,
vom á fömm þangað.
Sambandsmennimir, Magnús
Friðgeirsson og Ragnar Sigurjóns-
son vom famir af stað og talið var
víst að Bjarni Magnússon væri í
startholunum.
Efnahagur Nígeríu fór harð-
versnandi og möguleikar á að selja
þeim skreið þar með minnkandi.
Hér vom yfir 200 þúsund pakkar af
óseldri skreið og annað eins af
hausum.
8. júní héldum við Bragi til
London, efúr tilheyrandi bólusetn-
ingar og sprautur. Þar fengum við
áritun í vegabréfin og að kvöldi
þess 10. héldum við til Lagos. Flug-
vélin sem tók um 380 farþega var
alveg full. Við komum til Lagos um
kl. 6 næsta morgun. Hinir vom
komnir á undan okkur, nema Bjarni
sem kom tveimur dögum seinna.
Fyrsta ferð mín til þessa furðu-
lands varð mér um margt reynslu-
og lærdómsrík.
Það fyrsta sem við tók var hit-
asvækja og löng biðröð. Heima-
menn mddust framfýrir okkur. Þeg-
ar loksins kom að mér var úrskurð-
að að of stutt væri liðið frá því ég
fékk sprautu við gulusótt. Eg var
leiddur afsíðis. Þeir sögðust líklega
verða að senda mig heim með sömu
vél. Engar nimr (svo heitir gjald-
miðillinn þeirra) hafði ég og strang-
lega hafði ég verið varaður við að
flíka öðmm peningum. Eftir nokk-
urt þjark hugkvæmdist mér að rétta
þeim kampavínsflösku, sem ætluð
var gjöf til höfðingja. Þetta þótti
þeim svo rausnarlegt að þeir sáu um
að ég komst klakklaust í gegnum
það sem eftir var í flugstöðinni.
Bragi beið mín úti.
Við tókum bíl. Á leiðinni á hótel-
ið, Eko Holiday Inn, um 30 km leið,
vomm við stoppaðir sjö sinnum af
einhvers konar herlögreglu. Bragi
sá um að leysa þau mál, en alls stað-
ar varð að borga eitthvað. Eg hafði
oít farið í söluferðir fyrir SIF en nú
fékk ég að kynnast muninum á því
að standa saman og keppa aðeins
við sölumenn annarra þjóða og
hinu að þurfa ekki síður að slást
innbyrðis um hugsanlega kaupend-
ur, bjóðandi sömu vömna, jafnvel
frá sömu framleiðendum. Hver elti
hinn til líklegra kaupenda. Allir
vom í feluleik.
Við bjuggum allir á Eko, sem var
nýbyggt hótel á góðum stað með
góða og vel þrifna sundlaug. Mat-
urinn var varasamur og verðlag
mjög hátt, t.d. 1/2 lítri af vatni sem
var drekkandi á USD 5, auk
greiðslu fyrir að útvega það. En
þetta var eina hótelið sem búandi
var á í Lagos. Þess var vel gætt, en
stranglega var varað við að fara út
af lóðinni eftir að dimmdi.
Gestir sem komu í viðskiptaer-
indum vom faldir sem best íyrir
keppinautunum svo þeir næðu ekki
tali af þeim. Nana Kalu, sem var
með áform um að kaupa af okkur
og Sambandinu, máttu ekki báðir
ræða við samtímis. Við Bragi og
Sambandsmennimir heimsóttum
hann til Aba hvor í sínu lagi.
Að lokum höfðu allir rætt við
flesta hugsanlega kaupendur, sem
greinilega kunnu að nýta sér stöð-
una og leituðu að sjálfsögðu stíft
bestu boða.
Eftir margra daga eltingarleik
náði Bragi fundi Dapo Mohamed,
forstjóra NNSC, sem var nokkurs
konar innkaupastofnun ríkisins.
Bragi var vel kunnugur honum og
hann tók okkur méð miklum
smeðjulátum. Gengið var frá sölu
við hann á skreið fyrir 2 milljónir
dollara. Seinna kom í ljós að af
þessari sölu fékk braskari í USA, B.
Butler umboðslaun sem hann hefur
trúlega skipt með forstjóranum.
Marga furðufugla hittum við í
þessari ferð og flesta þeirra þekkti
Bragi. Einn þeirra var dr. Fola, sem
síðar kemur við sögu.
Efúr þessa ferð var mér enn ljós-
ari en áður nauðsyn þess að sam-
eina framleiðendur. Eg sneri mér að
því að fá menn sem stóðu utan
Samlagsins til þess að ganga í það,
en árangurinn varð lítil.
Farið var að bera á maur og
bjöllu í skreiðinni, og ekki bætti
það ástandið.
Svo fór að ég sinnti litlu öðru en
störfum fyrir Samlagið. Á stjómar-
fundi 13. september var mælst til
þess að ég gerðist starfsmaður Sam-
lagsins. Eg sló til enda trúði ég þá
að með því að geta einbeitt mér að
málefnum Samlagsins með stuðn-
ingi góðra manna myndi takast að
þjappa mönnum saman. Ég gerði
mér jafnvel vonir um að opna mætú
augu stjórnvalda svo að þaðan
kæmi hjálp.
Allt brást þetta hrapallega.
Áfram var haldið að taka svo
kallaðan gengismun af því litla sem
seldist á stórlækkuðu verði. Vanda-
mál skreiðarframleiðenda voru rak-
in fyrir ráðherrum og sjávarútvegs-
nefndum Alþingis.
Allt kom fyrir ekki. Þessi þriðja
mesta útflutningsgrein okkar var
nokkuð sem allir virtust vilja leiða
hjá sér. Ráðamenn vom famir að
ganga úr vegi fyrir mér.
Matsmenn brugðust yfirleitt af
raunsæi við maurunum og bjöll-
unni, en fulltrúi SGS, sem sá um út-
tekt á skreiðinni fyrir stjómvöld í
Nígeríu blés málið út sem mest
hann mátú.
Sambandið hafði séð um alla
flutninga fyrir Samlagið og tekið 18
dollara á pakkann og jafnvel meira í
stöku úlfellum. Þegar farið var að
skoða þau mál kom í Ijós að Eim-
skip gat látið sér nægja 15 dollara á
pakkann á gámum og mun lægra í
heilum formum. Við sömdum því
við þá.
Um miðjan júlí samdi Bragi um
sölu á skreið og nokkm af hausum
fyrir 3 milljónir dollara til S.M. Ok-
eka í Enugu með milligöngu OTT í
Bremen. Þegar ábyrgðin kom var
Hannes ekki sáttur við hana. For-
svarsmenn OTT, Mr. Kunot og Mr.
Braun komu til Islands út af þessu.
Bragi fór með þá í Landsbankann
og þaðan komu þeir með það að
ábyrgðin væri í góðu lagi. Þar með
var afgreitt í hana, þótt Hannes
hefði sínar efasemdir. Engar at-
hugasemdir gerði ég, enda lítið
kominn inn í þau mál.
Maurinn var orðinn svo víða að
allt varð að frysta áður en það var
tekið út.
Allir töldu algjört innílutnings-
bann yfirvofandi í Nígeríu. Freist-
ingin var því mikil að losna við
skreið. Bjama Magnússyni tókst að
selja mikið af smærri keilu. Hann
sótti fast á menn og að vanda reynd-
ust margir lausir á kostunum.
Stjóm Samlagsins samþykkti, að
ef aðrir útflytjendur hefðu sölur á
ásættanlegu verði, þá mætti af-
greiða til þeirra, ef greiðslur fæm í
gegnum Samlagið. Með þessu var
ætlunin að draga úr undirboðum og
jafna afskipanir.
Eftir nokkurt stapp náðist sam-
komulag við Bjama um að ef hann
léti meðlimi Samlagsins í friði,
myndum við afgreiða til hans, hefði
hann sölur sem við gætum sam-
þykkt.
I framhaldi af þessu fór nær öll
smærri keila og nokkuð af hausum
um haustið með þokkalegu sam-
komulagi. Að vrsu með meiri af-
slætti en við höfðum áður sam-
þykkt. Skárra þótti að vinna með
honum en að fara að undirbjóða
hann. Kaupendur vom Indverjar,
sem Bjami og Sambandið höfðu
verið að slást um.
Um miðjan október staðfesti
Nana Kalu kaup á 50 þúsund pökk-
um af hausum sem áttu að skiptast
jafnt milli Samlagsins og SÍS.
Nokkru seinna kom hann sjálfur
með ábyrgðina. Sambandið gerði
kröfu um að fá flutninginn en varð
að samþykkja að bjóða hann út.
Samningar tókust við Skipafélagið
Víkur um USD 12 pr. pk. Það var
miklu lægra en aðrir buðu. Hval-
víkin fór með mest af þessu. Ekki
nýtti Sambandið sér að láta helm-
inginn af því sem komst í Hvalvík-
ina, svo allur hluti Samlagsins fór
með henni.
Stöðugt vom að koma upp
kaupahéðnar sem töldu sig geta selt
meira eða minna magn af skreið.
Flestir reyndust þar þó spákaup-
menn. Annað slagið fóm þó smá
sendingar.
Þrýstingur frá framleiðendum
jókst stöðugt.
Mér varð æ Ijósara að staða Sam-
lagsins var vonlítil. Að hanga leng-
ur á verði en aðrir, þýddi einfald-
lega að selja seinna en þeir.
Ég ræddi þetta við marga vini
mína og allir vom þeir mér sam-
mála um að Samlagið gæti ekki
gengið á undan með undirboð,
hvað sem það kostaði. Verst var
hvað lítið var hægt að treysta á sam-
stöðu Samlagsmanna.
Mest af því sem við afgreiddum
til Bjama Magnússonar var merkt
F.M.C. Þar kom að Sambandið fór
að biðja um smáýsu í þetta merki
ffá okkur og fékk hana. Ég vissi að
fulltrúi þessa kaupenda var staddur
á íslandi og spurði Braga hvort
hann þekkti hann ekki. Bragi sagð-
ist þekkja hann vel og féllst á að
hafa samband við hann. Hann
reyndist tilbúinn til þess að koma
og ræða við okkur. Fullyrt var að
hann keypti með 20% afslætti af
því lágmarksverði, sem þá átti að
gilda.
27. október kl. 9 kom Mr. Maha-
devan Lakshmiram, fulltrúi Fareast
Marcantile Co. Ltd., á skrifstofuna
til okkar. Ég sá strax að þennan
mann hafði ég hitt með Braga í
London. Við spurðum hvers vegna
hann vildi ekki skipta við Samlag-
ið. Hann hlyti að vita að hinir væru
að fá skreið frá okkur fyrir hann.
Harin sagði okkur ekki bjóða sömu
kjör. Við sögðumst geta fallist á
20% afslátt eins og hinir. Það sagði
hann ekki nóg, því auk þess yrði að
semja um flutningsgjöld. Ekkert
bannaði að hafa þau USD 19 á
pakka þótt þau væm í reynd USD
14 til 15. Með því var mögulegt að
veita auka afslátt 4 til 5 dollarar á
pakka, sem hann fengi greidda
strax og lán væri fengið fyrir flutn-
ingnum, þótt greiðslufrestur væri á
skreiðinni. Við sögðumst vilja hug-
leiða þetta.
Þá sagði hann að það væri ekki
nóg, smákeila og ýsa væm að verða
uppumar og nú ætluðu þeir að fara
að kaupa smáufsa með 25% af-
slætti. Næst hringdi ég í nokkra
stjómarmenn og bar málið undir þá.
Þeir vom sammála um að þessu
skyldum við ekki sleppa. Upp úr
hádegi höfðum við samband við
Mr. Laksmiram og sögðumst ganga
að 25% afslætti á smáufsa og 19
dollara í flutning. Hann sagði þá að
leyfi sem hann hefði fyrir 20 þús-
und pk. væri á Noreg. Því gæti hann
ekki breytt og svo myndi hann taka
þetta hjá Samlaginu.
Næsta morgun færi hann til
London að ganga frá þessu og
mánudaginn 31. yrði allt klárt.
Næsta dag, 28 október gaf Atli
Freyr, Bjama leyfi til þess að veita
27% afslátt, þótt við og Sambandið
mótmæltum. Með það flaug Bjami
til London daginn eftir og við
heyrðum aldrei meir frá Mr.
Laksmiram.
Ut af þessu gerði ég mikið upps-
teit í ráðuneytinu og víðar. Það
breytti engu, leikurinn hélt áfram.
Bjama tókst ekki að afgreiða þessa
sendingu fyrir áramót. Þá féllu öll
leyfi úr gildi.
7. desember vom þeir sem taldir
vom í forsvari fyrir útflutning á
skreið boðaðir á fund Einar Bene-
diktssonar, sendiherra í London.
Erindið var að kynna Mr. M. Ikenze
og frú fyrir okkur. Sambandsmenn
höfðu mælt með Mr. Ikenze sem
ræðismanni lyrir Island í Nígeríu.
Fyrri ræðismaður hafði látist fyrir
rúmu ári, eftir langa sjúkdómslegu.
Þessi hjón komu vel fyrir: Ikenze
sagðist hafa starfað sem ritstjóri,
einhvers konar talsmaður í utanrík-
isráðuneytinu o.fl. Hann talaði mik-
ið um þau góðu sambönd sem hann
hefði við æðstu menn í Nígeríu og
áhuga sinn á að treysta sambönd
landanna. Bjami Magnússon harm-
aði að ekki skyldi hafa tekist að fá
Ibm, sem var nígerískur stórútgerð-
armaður með meim, til þess að taka
þessa stöðu.
Bragi hafði enga lillögu. Þar sem
Sambandsmenn mæltu ákveðið
með Ikenze og Einari leist vel á
hann lýstum við okkur samþykka
því að hann yrði ræðismaður, enda
mál að skipa nýjan.
20. desember kom Gunnar Ás-
geirsson stórkaupmaður á skrifstof-
una til okkar með franskan mann,
General Louis Cinqin. Erindið var
að ræða skreiðarviðskipti. Þau vom
tengd því að ríkið keypti þyrlu, sem
stóð til að kaupa, af fyrirtæki
Frakkans. Við tókum erindinu
fagnandi og tjáðum gestunum að
ekki myndi standa á að afgreiða
skreið upp í kaupin ef af þeim yrði.
Generállinn sagði sitt fyrirtæki í
sambandi við alþjóðlegt fiskdreif-
ingarfyrirtæki, sem sjá myndi um
skreiðina. Fram kom að þeir töldu
æskilegt að við kæmum áhuga okk-
ar á þessum viðskiptum á framfæri
við stjómvöld hér. Við lofuðum að
gera það og töluðum við Albert
Guðmundsson íjármálaráðherra
strax næsta dag og fleiri, sem við
töldum geta haft áhrif á málið.
Herinn í Nígeríu gerði byltingu
um áramótin og við tók herstjóm,
íjandsamleg Ibumönnum, sem frá
upphafi vom aðal skreiðarkaupend-
umir.