Alþýðublaðið - 21.10.1994, Side 7

FÖSTUDAGUR 21. OKTÓBER 1994
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
Rannveig Guðmundsdóttir:
Grundvallarsjónarmið í mínum
flokki að kosningaréttur sé jafn.
fyrir því að konur í Reykjavík eða á
Reykjanesi hafi minna að segja um
stjóm landsins, eða val á fulltrúum til
að stjóma landinu, en t.d. karlar á
Vestfjörðum. Hins vegar mætti
hugsa sér að hvert kjördæmi (ef kjör-
dæmaskipaninni verður ekki breytt)
hefði lágmark fulltrúa til að fólkið á
svæðinu hefði sína fulltrúa. Þá vær-
um við komin inn á brautir svipaðar
þeim sem öldungadeild USA byggist
á, það er jöfn fulltrúatala fyrir svæði.
Síðan væri mestum hluta þingmanna
skipt í hlutfalli við kjósendur.
2. Mér finnst sú hugmynd allrar
athygli verð enda íslendingar ekki
nema 260.000 talsins. Ég held að
slíkt fyrirkomulag myndi ýta undir
það að heildarhagsmunir réðu ferð.
Þá hlýt ég að spyrja hvaða kosninga-
kerfi tryggir mest jafnrétti, hvaða
kerfi verði til þess að bæta hlut ís-
lenskra kvenna. Það er alveg Ijóst að
lítil og fámenn kjördæmi em konum
erfið vegna harðrar samkeppni og
sterkra hefða karlaveldisins.
3. Að mínum dómi eiga hug-
myndir og stefnur að ráða mestu, það
er hvað fólk ætlar að gera, en ekki
hveijir eiga í hlut. Hins vegar skipta
einstaklingamir auðvitað miklu sem
eiga að koma hugmyndum á ífam-
Reykjanes
Kjósendur á þingmann
4.035.
Kristín Ástgeirsdóttir: Eitt kjör-
dæmi mun ýta undir að heildar-
hagsmunir ráði ferð.
færi og því getur blanda af þessu,
þ.e. framboðslisti plús einstaklingur.
líkt og líðkast í Danmörku, verið
spennandi. En ekki einstaklingakjör
líkt og í Bandaríkjunum, það kallar á
ákveðna upplausn, þannig kerfi var
hér, en upp úr því spratt flokkakerfi.
4. Nei. Ég fæ ekki betur séð en að
Alþingi eigi fullt í fangi með að
sinna, ekki sfst fer sívaxandi tími í al-
þjóðasamstarf. Það kallar á nýja
verkaskiptingu ef fækka á þing-
mönnunt verulega.
Svavar Gestsson, þingmað-
ur Aljaýðubandalagsins í
Reykjavík:
Engin rok
mæla með
fækkun þing-
manna
1. Rökin hafa verið þau að eðlilegt
væri að færri atkvæði þyrfti í dreif-
býlinu til að ná þingmanni vegna
þess aðstöðumunar sem dreifbýlinu
væri búinn að öðru leyti. Var þá vitn-
að til samgönguaðstæðna sérstak-
Reykjavík
Kjósendur á þingmann
4.078.
Svavar Gestsson: Margþætt rök
fyrir því að landið verði allt eitt
kjördæmi.
lega. Til að vega upp þessar áherslur
hafa síðan verið búin til jöfnunar-
sæti. Þannig hefur jafnan verið unnið
með tvenns konar rök; annars vegar
jöfnunarrök milli flokka á landsvísu
en hins vegar nauðsyn þess að jafna
mismunun í lífskjörum á hina hlið-
ina.
2. Rökin fyrir því að landið verði
eitt kjördæmi em margþætt.
I fyrsta lagi væri þá auðveldara að
ná jöfnun milli flokka og kosninga-
kerfið yrði einfaldara.
I öðm lagi yrði unnt í einu vet-
fangi að tryggja landsmönnum öll-
um jafngildan/jafnveikan atkvæðis-
rétt.
I þriðja lagi ber að nefna í þessu
samhengi að rökin um lífskjarajöfn-
un em öðmvísi nú en áður.
1 Ijórða lagi að rökin um sam-
gönguvandamál og tengslaleysi vem
veigaminni en fyrr. Það em því núna
fleiri rök fyrir því en áður vom að
landið verði eitt kjördæmi.
Rökin á móti em þau að með því
að gera landið að einu kjördæmi
væri komið á alræðisvaldi flokks-
miðstöðvanna til að ráða framboðum
í einu og öllu. í annan stað væri kom-
ið í veg fyrir það að unnt yrði að
kjósa menn fremur en flokkasam-
stæður eins og nú er. Breytingu á
kjördæmaskipun og kosningalögum
ætti að mínu mati að gera þannig að
annars vegar væri tryggt svo sem
kostur er jafnræði milli pólitfskra
sjónarmiða og landshluta, en hins
vegar að opna leið fyrir persónulegt
val á frambjóðendum. Það verður
því aðeins gert að ég held að kjör-
dæmaskipaninni verði breytt. Til
dæmis með því að Ijölga kjördænt-
um frá því sem nú er.
3. Þessa hugmynd setti ég meðal
annars fram í blaðagrein fyrir fáein-
um árum. Henni var þá vel tekið og
svo hefur alltaf verið. Við Þorkell
Helgason sem er mestur spekingur
íslands á sviði kosningalaga höfum
legið dálítið yfir því hvemig má
konta þessum hugmyndum unt per-
sónukjör heirn og saman við veru-
leikann. Það endar með því að við
finnum brúklega lausn!
4. Ég sé engin rök fyrir því að
fækka þingmönnum né heldur með
því að Ijölga þeim. Fjöldi þing-
manna ræðst venjulega af því hvem-
ig gengur að ná þeim almennu pólit-
ísku markmiðum sem menn hafa
reynt að ná við breytingar á kosn-
ingalögum.
Aðalatriði alls erþá þetta: Það þarf
að verða samstaða um kosningalög
og breytingar á þeim. •
Alþýðuflokkurinn og kjördæmamálið:
Mannréttindasaga í 70 ár
Jafnaðarmannaflokkai' hafa ávallt
barist fyrir tvennu; bættum kjörum
og almennum lýðréttindum umbjóð-
enda sinna. Framan af öldinni var
kosningarétturinn mál málanna. Það
er athyglisvert að jafnaðarmenn litu á
öll frávik frá jöfnum kosningarétti
sem skerðingu á mannréttindum.
Barátta jafnaðarmanna snerist um
það að tryggja öllum jafnan kosn-
ingarétt óháð efnahag, kynferði og
búsetu. Jafnaðarmannaflokkar eiga
rætur sinar meðal verkafólks í bæj-
um. Það hafði því mikil og afdrifarík
áhrif á þróun Alþýðuflokksins að
vægi atkvæða í sveitum var mun
meira en í bæjum á mótunarárum
flokksins, og hefur verið það allar
götur síðan þó í minna mæli sé. 1
þessu efni má minna á skoðun Gylfa
Þ. Gíslasonar sem hann setur fram í
bók sinni um viðreisnarárin, að
stærstu pólitísku mistökin í sögu Al-
þýðuflokksins hafi verið að krefjast
ekki kjördæmabreytingar 1927 og
mun róttækari breytingar en raun
vaið á 1934. Hvað sem þvf líður er
ljóst að ranglát kjördæmaskipan hef-
ur í gegnum tíðina stórskaðað Al-
þýðuflokkinn og baráttumál hans.
Barátta Hédins
Þetta ber ekki að skilja sem svo að
flokkurinn hafi ekki látið sig málið
varða. Síðuren svo. Árið 1927 flutti
Héðinn Valdimarsson einn síns liðs
eitt merkilegasta frumvarp sem þing-
maður hefur flutt í sögu alþingis,
„Frumvarp til stjómskipunarlaga um
breytingu á stjómarskrá konungsrík-
isins Islands". Þar var meðal annars
kveðið á um lækkun á kosningaaldri
niður í 21 ár og að þeim sem þegið
hefðu af sveit sökum fátæktar yrði
veittur kosningaréttur. Það sem lík-
lega á mest erindi við okkur í nútím-
anum er 2. gr. írumvarpsins sem
hljóðar svo: „A Alþingi eiga sæti 25
þjóðkjömir þingmenn, sem kosnir
em hlutbundnum kosningum um
land allt, og sitja þeir allir í einni mál-
stofu. Tölu þeirra má breyta með lög-
um. Þingmenn skulu kosnir til fjög-
urra ára í senn.“
I greinargerð með frumvarpinu
segir meðal annars: „Þar sem kjör-
dæmaskipaninni hefir að mestu verið
haldið óbreyttri, er afleiðingin sú, að
hver kjósandi í sumum kjördæmum
hefir margföld áhrif á alþingiskosn-
ingar á við kjósanda, er búsettur er í
öðmm kjördæmum, og þar með
margföld áhrif á stjóm landsins í
heild sinni. Eftir mannréttindakenn-
ingum þeim, er þingræðið hvílir á,
eiga allir fúllorðnir menn í landinu að
Emil Jónsson: Alþýðuflokkurinn
hafði forystu um kjördæma-
breytingarnar 1959 en þurfti að
slaka á kröfu um að landið yrði
eitt kjördæmi.
hafa jafnrétti í þessum málum, og
mun óvíða í siðuðum löndum sveigt
svo langt frá því marki eins og hér á
landi. Þetta kemur mjög mishart nið-
ur á stéttum þjóðfélagsins, þar sem
verkalýðurinn hefur safnast til sjáv-
arins, og það er því mest verkalýður-
inn sem geldur hinnar úreltu kjör-
dæmaskipunar." 1 huga Héðins var
jafn kosningaréttur mannréttindamál
og gerði hann engan greinarmun á
útilokun frá kosningarétti og mis-
vægi atkvæða. Hvorttveggja er brot á
þeim mannréttindahugmyndum sem
lýðræðisleg stjómskipun byggir á.
Þetta er einföld hugmynd og skýr.
Það má því undmn sæta að umræða
um kjördæma- og kosningamál á Is-
landi skuli ekki nema að litlu leyti
hafa snúist um þetta atriði, heldur
önnur mál og óskyld.
„Ad gódu kunnir
ísínum hreppi"
I þingræðu sem Héðinn hélt urn
málið rakti hann ástæðumar fyrir því
að kjördæmaskipunin væri úrelt.
Helsta ástæðan væri breytingar í at-
vinnumálum sem gerði kjördæma-
mörk úrell. Urn hugsanlegar breyt-
ingar á því kerfi sem var við lýði á
hans dögum sagði hann meðal ann-
ars:
„Hægt er að hugsa sér ýmsa
möguleika til að bæta úr þessu
ástandi. Þá er fyrst að halda áfram
einmennings- og tvímenningskjör-
dæmum, en með breyttum „landa-
mærum“. Þessi leið bæti áreiðanlega
ekki talist heppileg, því að sakir
flutnings landsmanna úreinum stað í
annan við breytt atvinnuskilyrði,
mundi brátt sækja í sama horfið aftur.
Á fáum árum getur kauptún orðið
ljölmennur bær, og þá kemur gamla
ranglætið á ný. Af öðrum tillögum
má til dæmis nefna tillöguna um að
skipta landinu í fjórðungskjördæmi,
sem mig minnir að Hannes Hafstein
héldi fram. Þá áttu innan jressara
Ijórðunga að vera hlutfallskosningar,
og væri það stórt spor í rétta átt. Inn-
an hvers fjórðungs hefðu kjósendur
alltaf jafnrétti, en flutningur gæti allt-
af átt sér stað í stórum stfl milli íjórð-
unganna, og gætu þeir þannig orðið
misjafnlega réttháir.
Til að forðast þessa galla er aðeins
eitt ráð óbrigðult; að gera landið allt
að einu kjördæmi. Þá stæði á sama
um alla fólksflutninga innanlands.
Hver kjósandi héldi jafnan sínum
fulla rétti gagnvart hinum. og hver
flokkur kæmi mönnum á þing í réttu
hlutfalli við fylgi sitt í landinu.
Ég býst við að þetta landkjör verði
ekki vinsælt hjá sumum háttvirtum
þingmönnum, sem hafa komist að
sakir þess eins, að þeir eru að góðu
kunnir í sínum hreppi. En með hinni
nýju tillögu kæmu þeir einir til mála
sem þingmenn, sem kunnir em á
stómm svæðum á landinu. Væri það
trygging fyrir því, að hæfari menn
væm kosnir. Þeir yrðu að standa
reikningsskap gerða sinna ffammi
fyrir öllum almenningi, og mundi við
það hreppapólitíkin hverfa.“
Fulltrúar ferningsmílna
I milliþinganefnd um kjördæma-
málið, sem starfaði ffá ágúst 1931 til
febrúar 1932, setti fulltrúi Alþýðu-
flokksins í nefndinni, Jón Baldvins-
son, fram þá tillögu að landið yrði
gert að einu kjördæmi. Jón gaf í
Héðinn: Lagði fram stórmerkilegt
frumvarp á Alþingi 1927. Þar
iagði hann áherslu á að jafn at-
kvæðaréttur væri mannréttinda-
mál.
framhaldinu út bækling um störf
nefndarinnar og færði svipuð rök lýr-
ir máli sinu og Héðinn hafði gert.
Lokaorð Jóns vom, að með því að
gera landið allt að einu kjördæmi
væri „viðurkennt á borði jafnrétli
kjósenda til að hafa áhrif á skipun Al-
þingis, hvar á landinu sem þeir em
búsettir. Þá fellur það niður, sem nú
er algengast, að alþingismenn telji
sig fulltrúa fyrir tiltekinn fjölda fer-
hymingsmílna af meira og minna
hrjóstmgu landi, jöklum og eyðis-
öndum, þá verða þeir fullmiar þjóð-
arinnar, fulltrúar fólksins, sent í land-
inu býr“. Það var síðan stefna AI-
þýðuflokksins að gera landið að einu
kjördæmi allt til 1959 og hefúr oft
komið til urnræðu innan flokksins
sem utan siðan þá.
Frumkvædi
Alþýduflokks 1959
Fullyrða má að Alþýðuflokkurinn
hafði forystu um kjördæmabreyting-
una 1959, þar sem núverandi kjör-
dæmakerfi var tekið upp. Það er því
rétt að glugga örlítið í ræðu Emils
Jónssonar, formanns Alþýðuflokks-
ins og þáverandi forsætisráðherra,
þegar mælt var fýrir kjördæmabreyt-
ingunni á Alþingi: „Afstaða Alþýðu-
flokksins þaif ekki að koma neinum
á óvart. Alþýðuflokkurinn hefúr alla
tíð verið því fýlgjandi, að hlutfalls-
kosningafýrirkomulag yrði upp tek-
ið, og lengi vel á því að landið yrði
gert eitt kjördæmi. Til samkomulags
hefur Alþýðuflokkurinn þó breytt af-
stöðu sinni til þessa síðasta atriðis, að
landið yrði eitt kjördæmi og hefur á
síðasta flokksþingi flokksins sam-
Jón Baldvinsson: Alþingismenn
eiga að vera fulltrúar fólksins í
landinu - ekki jökla og eyði-
sandal
þykkt að svipaðri eða sörnu aðferð og
hér er lagt til að verði viðhöfð." Al-
þýðuflokkurinn sættist á núverandi
kjördæmakerfi sem sáttaleið, til þess
að ná fram breytingum í þá átt að
kjörfylgi og þingstyrkur fylgdust að.
Það er þó ljóst af ræðu Ernils að
flokkurinn hafði ýmislegt við kerfið
að athuga. „Alþýðuflokkurinn gerir
sér ljóst,“ sagði Émil, „að með þessu
frumvarpi er ekki náð fullu jafnrétti
allra jaegna þjóðfélagsins til þess að
hafa áhrif á gang þjóðmála, sem þó
hlýtur að verða stefnt að. Enn er ætl-
ast til að heilir landshlutar hafi helm-
ingi minni rétt en aðrir og ekki einu
sinni það.“ •
Úr greinargerð með ályktun um kjör-
dæma- og kosningamál frá flokksþingi
Aiþýðuflokksins 1994.
Gylfi Þ. Gíslason: Stærstu pólitísku mistökin i sögu Alþýðuflokksins að
krefjast ekki uppstokkunar 1927.