Alþýðublaðið - 03.11.1994, Blaðsíða 7

FIMMTUDAGUR 3. NÓVEMBER 1994
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
ísland og Evrópa
Flytjast
völdin til Oslóar?
Það vakti athygli og var greint frá
því í útvarpsfréttum hér heima, að í
fyrri viku birtist í sænska blaðinu
Dagens Nyheter, grein eftir sænska
prófessorinn, Carl B. Hamilton, fyrr-
um aðstoðarráðherra í sænsku stjóm-
inni, þar
sem hann
bendir á at-
h y g 1 i s -
v e r ð a r
breytingar
sem kunni
að verða á
samningn-
um unt
Evrópska
efnahags-
svæðið (EES) hafni Svíar aðild að
Evrópusambandinu (ESB), og það
kunni að gera það að verkum að völd
flytjist frá Stokkhólmi til Osló. Þetta
gæti skipt íslendinga máli. Grein
prófessorsins er svohljóðandi:
„Sú hætta er fyrir hendi, eftir upp-
byggingu og síðan hnignun EES-
samningsins, að hafni Svíar aðild að
ESB verði framtíð Svía hvorki ráðin
í Stokkhólmi né Brussel, heldur í Os-
Hamilton: Norðmemn eru alls
góðs maklegir, en er þetta ekki í
raun hættulegur leikur með lýð-
ræðislega ákvörðun um mikilvægt
mál?
ló.
Verði Svíþjóð utan ESB, eins og
jafnar líkur era á um þessar mundir,
er framtíð Svíþjóðar gagnvart ESB
bundin samningnum um EES. Því
fari svo að Svíar kjósi NEI, þá er eins
lfklegt að
Norðmenn
geri slíkt
hið sama.
Austurríki
og Finnland
verða þá
gengin í
ESB og eft-
ir sitja
E F T A -
megin í
EES-samningnum, Svíþjóð, Noreg-
ur og Island, en hinumegin samn-
ingsborðs verður ESB. A nákvæm-
lega sömu forsendum og semja
þurfti upp á nýtt um EES eftir að
Svisslendingar höfðu hafnað aðild í
þjóðaratkvæðagreiðslu í desember
1992, þar sem Finnland og Austur-
ríki verða komin í ESB á næsta ári.
Ætla mætti að þetta væri aðeins
tæknilegt atriði, sem auðvelt verði að
leysa. Svoerekki.
Stærsta vandamálið, sem mun
steðja að Svíum, verði þeir utan
ESB, kemur frá norskum and-
stæðingum aðildar. Þeir hafa lýst
því yfir, að þeir séu ekki aðeins
andvígir því að Noregur gangi í
ESB, heldur eru þeir einnig þeirr-
ar skoðunar að samninginn um
EES þurfi að taka upp til nýrrar
skoðunar. Og norsku NEI-sam-
tökin niunu gera allt hvað þau
geta í norska stórþinginu til þess
að koma í veg fyrir samþykkt nýs
samnings um EES. Og vegna sam-
setningar þingflokka norsku
stjórnmálaflokkanna er allt útlit
fyrir að þeim muni takast það.
Menn hafa um nokkra hríð spurt
sig þeirrar spurningar, hvort hægt
yrði og hagkvæmt fyrir aðeins þrjú
EFTA-ríki að halda uppi sínunt hluta
Láti norska NEI-hreyfingin
verða af hótunum sínum,
þá getur hún því í raun-
inni ráðið framtíð Svíþjóð-
ar og íslands innan EES-
samstarfsins.
ísland og ESB
- spurt & svarað
Hvetju bœtir ESB-aðiId við
EES-samninginn? Eftir hverju
eru ömtur Norðurlönd að sœkjast
sem þau ekki hafa innan EES?
EES-samningurinn gefur rétt til
þess að fylgjast með, koma sjónar-
miðum á framfæri við ESB og
móta ákvarðanir þess óbeint. End-
anleg ákvörðun um nýjan ESB-
texta er þó tekin í ESB-ráðinu og á
þeim texta byggist samsvarandi
EES-texti. ESB-aðild gefur beina
þátttöku í öllum ákvörðunum og
tryggingu fyrir því að vera með í
ráðum á öllum stigum ákvarðana-
töku. Þau áhrif er erfitt að meta til
fjár. Þegar mikilvæg mál eru til
umræðu á vettvangi sem þessum er
sú hætta ávallt fyrir hendi að hlutur
þeirra sem Ijarstaddir era verði fyr-
ir borð borinn. Stofnanir ESB hafa
ekki síst reynst smáríkjum innan
þess drjúgar til þess að tryggja
hagsmuni sína. ESB-aðild nærenn-
fremur til mun fleiri þátta en EES,
öryggis- og vamannála, byggða-
stefnu, sameiginlegrar stefnumót-
unar á ýmsum sviðum atvinnuvega
(þar á meðal landbúnaðar, sjávarút-
vegs, iðnaðar, tlutninga). Þau spil
sern hvert ríki hefur á hendi sam-
kvæmt vinnureglum ESB geta nýst
víða. Afnám landamæraeftirlits
bætir og aðstöðu fyrirtækja og ein-
staklinga: Að mati Norðurlanda eru
auknar skyldur óverulegar þegar
borið er saman við þau auknu áhrif
sem aðild fylgja.
þeinar stjómsýslu sem fylgir EES-
samningnum, EFTA-dómstólnum
og eftirlitsstofnuninni ESA. Grand-
vallarbreyting á þessum stofnunum
gæti nefnilega haft í för með sér af
norskri hálfu breytingu á fullveldis-
ákvæðum. Og samkvæmt norskri
stjórnarskrá þarf aukinn meirihluta á
Stórþinginu til að fá slíkt samþykkt,
eða þrjá fjórðu atkvæða. Andstæð-
ingar ESB-aðildar eru það sterkir á
norska þinginu eins og er að þeir
ráða yfir ríflega íjórðungi atkvæða
og geta þvi staðið í vegi fyrir slíkum
breytingum. Slíkt hefur í för með sér
mikla hættu fyrir Svíþjóð og ísland.
Uppbygging EES-samningsins
gerir ráð fyrir sameiginlegri ákvörð-
unm EFTA-ríkjanna, en það þýðir í
raun að þær breytingar sem Norð-
menn kynnu að gera á einstaka
ákvæðum samningsins myndu einn-
ig gilda fyrir Svíþjóð og Island. Láti
norska NEI- hreyfingin verða af hót-
unum sínum, þá getur hún því í raun-
inni ráðið framtíð Svíþjóðar og ís-
lands innan EES-samstarfsins. Náist
ekki samkomulag þessara þriggja
ríkja um öll atriði, þá falla þau burt
úr samningnum, sem ekki er samið
um: Þá tekur við samningsleysi.
Hafni Svíar aðild að ESB 13. þesa
mánaðar, og Norðmenn fylgja þá
líklega í kjölfarið, þá geta hvorki
Svíar né Islendingar ráðið sjálfir
framtíðarskipan samskipta sinna við
Evrópusambandið. Þvert á móti.
í stað þess að hafa nú tilboð um
að fá formleg áhrif og meðstjórn-
arrétt um framtíð Evrópuríkja í
Brussel myndi sigur NEI-manna í
þjóðaratkvæðagreiðslunni í Sví-
þjóð leiða til þess að ákvörðunar-
vald um Evrópustefnu flyst til
norska þingsins. Norðmemn eru
alls góðs maklegir, en er þetta ekki
í raun hættulegur leikur með lýð-
ræðislega ákvörðun uin mikilvægt
mál?
Sviss utangátta
Atvinnuleysi hefur aukist, dregið hefur úr
fjárfestingum og tákn eru um efnahagskreppu í
Sviss, ári eftir að þjóðin hafnaði því að verða
samferða öðrum EFTA-ríkjum um aðildarumsókn
að ESB.
Þetta kemur fram í skýrslu sem
tveir norskir stjómmálamenn af
vinstri væng hafa gert fyrir norsku
Evrópuhreyfinguna. Samkvæmt
skýrslunni er það ekki einungis efna-
hagsþróunin sem nú ógnar sviss-
neska velferðarsamfélaginu. Til þess
að korna í veg l'yrir flótta fyrirtækja
frá Sviss í kjölfar einangranarinnar
hafa þarlend stjómvöld gripið til
þess að laga reglur um vinnuntarkað
að gildandi reglum innan ESB.
Svisslendingar hafa á síðustu ár-
um mátt þola mesta harðindaskeið í
efnahagsmálum, sem lengi hefur yfir
þá þjóð komið. Það hófst reyndar ár-
ið 1991, áður en þjóðin hafnaði þátt-
töku í samningnum um Evrópska
efnahagssvæðið. En þótt ekki megi
kenna því einu um hvemig kontið er
fyrir svissneskri efnahagsþróun, þá
telja skýrsluhöfundar að það hafi
gert illt verra að Sviss gerðist ekki
aðildarríki að EES.
Annar höfundanna, Per Morken,
áhrifamaður innan norska Sósíalíska
vinstriflokksins, telur að ástandið
kunni að verða svipað í Noregi. kjósi
Norðmenn að einangrast frá öðram
Evrópuríkjum.
Það sem veldur svissneskum
hagstjórnarmönnum mestum
áhyggjum er að fjárfestingar út-
lendinga í Sviss hafa stöðvast á
þessu tímabili. Árið 1991, þegar
hafinn var undirbúningur að gerð
EES-samningsins námu þær 3.700
milljónum svissneskra franka, en
voru áætlaðar aðeins 97 milljónir
franka í ár.
Sendiráðsritari við svissneska
sendiráðið í Osló segist hins vegar
ekki kannast við nokkra rannsókn,
sem sýni beint samhengi milli þessa
ástands og þeinar ákvörðunar Sviss-
lendinga að hafna bæði EES og
sækja ekki um aðild að ESB.
Úr Norsku pressunni
Myndum við sjá eftir
því að segja NEI?
Thoril Brekk formaður PEN í Noregi: Sagði nei
við ESB- aðild 1972 en vill nú í sambandið til
þess að Norðmenn geti breytt því innan frá.
„Aðild Noregs að ESB er besta fá-
anlcga lausnin á ýmsum helstu við-
fangsefnum okkar í alþjóðamálum,"
segir Toril Brekki, formaður norsku
PEN-samtakanna, Noregsdeildar al-
þjóðasamtaka rithöfunda í viðtali við
norska Dagblaðið.
Hvers vegna sagði hún nei íþjóð-
aratkvœðagreiðslunni 1972 en seg-
ir já núna?
„Þá var ég ung og róttæk og lífs-
viðhorf mín vora byltingarkenndur
sósíalismi. í þá daga var nei-baráttan
hluti af andstöðu við kerfíð.“
Hvernig hafa viðbrögð orðið við
þeirri afstöðu þinni að styðja aðild?
„Eg hef fengið mörg viðbrögð, og
ýmsir gamlir baráttufélagar segja
mig hafa svikið málstaðinn. En ég er
enn andvíg kapítalismanum og tel
ekki rétt að við foram inn í Evrópu-
sambandið til að taka því eins og það
er, heldur til þess að fá því breytt til
betri vegar.“
Hver lieldur þú að úrslitin verði í
þjóðaratkvœðagreiðslunni?
„Ég held að aðild verði hafnað.
Það má í það minnsta ætla af skoð-
anakönnunum. En ég held að við
myndum þá sjá eftir því síðar.“
EES dugar ekki
„Ég hef starfað í alþjóðaviðskipt-
um í tuttugu ár og ég hef trú á ríkja-
bandalögum. Vandamál heimsins
verða ekki leyst nerna í samstarfi,"
segir Jan Erik Korssjöen hjá Kons-
berg iðnaðarsamsteypunni norsku í
viðtali við norska Dagblaðið.
Hvaða áhrif hefði aðild á ESB á
stöðu fyrirtœkisins?
„Við flytjum 44% af framleiðslu
okkar utan. Það er mikilvægt að
starfa við sömu skilyrði og keppi-
nautar okkar í viðskiptalöndunum.“
Er ekki EES-samningurinn
nœgjanlegur til að tryggjaþað?
„Nei, og af tveimur ástæðum. I
fyrsta lagi losar hann okkur ekki
undan þeim kostnaði sem hlýst af
tollagreiðslu vamings milli landa og
í öðra lagi veikist hann mjög við það
að önnur EFTA-ríki ganga inn í
ESB.“
Hvað hefurfarið mest í skapið á
þér í umrœðunni um aðild?
Jan Erik Korssjöen: Þurfum að
starfa við sömu skilyrði og keppni-
nautarnir.
„Það hve menn era móralslausir.
Slengja fram fullyrðingum af hveiju
tagi án þess að hafa nokkrar stað-
reyndir að baki þeim.“
Störfum fækk-
ar án aðildar
Finnlands
Norsk fyrirtæki flytja til
verði ESB hafnað.
„Störfum mun fækka f Noregi,
verði aðild hafnað," segir Steinar
Juel, fyrrunt ráðgjafi Anne Enger
Lahnstein, formanns norska Mið-
flokksins og forystumanns Nei-
hreyfingarinnar norsku. Steinar Juel
er nú yfirhagfræðingur hjá norska
bankanum Kreditkassen. Hann hefur
nú sagt sig úr Miðflokknum, sem er
hliðstæða íslenska Framsóknar-
flokksins.
„Mörg stór og meðalstór norsk
fyrirtæki munu endurskoða afstöðu
sína verði aðild að ESB hafnað og
reyna að koma framleiðslu sinni fyr-
ir innan ríkja ESB, til dæmis í Finn-
landi.“
En dugir ekki EES?
„Sú óvissa sem skapast um fram-
tíð Evrópska efnahagssvæðisins
mun lika valda rniklu unt það að
þessi fyrirtæki velja annan kost til að
tryggja sér öruggan og kostnaðarlít-
inn aðgang að hinum innri markaði
Evrópusambandsins til framtíðar."
Eru einhver stór norsk fyrirtœki,
sem Oiuga þetta nú þegar?
„Þar má nefna stærstu fyrirtækin
eins og Kværner og Norsk Hydro.“