Alþýðublaðið - 03.11.1994, Blaðsíða 5

FIMMTUDAGUR 3. NÓVEMBER 1994
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
Krossinn stendur kyrr
þótt heimurinn hringsnúist
Alþýðublaðið birtir kafla úr nýrri bók Jóhannesar Páls II.
Jóhannes Páll II páfi er höfundur
einstæðrar bókar sem út kom í síð-
ustu viku og vakti heimsathygli. I
bókinni Yfir þröskuld vonarínnar
glímir páfi við þær grundvallar-
spurningar sem verið hafa förunaut-
ar mannkynsins frá örófi alda. Til-
urð bókarinnar er sérstæð. Italskur
blaðamaður og rithöfundur, Vit-
torio Messori, var valinn til þess á
síðasta ári að eiga ítarlegt sjónvarp-
sviðtal við páfa í tilefni þess að 15 ár
voru liðin frá krýningu hans. Ekkert
varð úr viðtalinu vegna anna páfa -
hann er sem kunnugt er ótrúlega at-
orkusamur - en páfa fannst spurn-
ingarnar svo athyglisverðar að hann
tók sig til á stopulum næðistundum
og skrifaði niður svör við spurning-
um Messoris. Við berum niður á
tveimur stöðum í þessari einstöku
bók.
Um þjáninguna
Messori spyr: Orð þín opna trú-
uðum mönnum vissulega nýja og
lieillandi sýn sem verður enn ein
staðfestingin cí trú þeirra. En samt
sem áður megum við ekki gleyma því
að á öllum tímum hafajafnvel sann-
kristnir menn spurt sjálfa sig á ör-
lagastund: Hvernig getum við hald-
ið áfram að trúa á Guð sem á að
heita Hinn miskunnsami faðir; sem
á að vera - eins og Nýja testamentið
er til vitnis um - kœrleikurinn sjálf-
ur, en um leið virðast þjáningar,
óréttlœti, sjúkdómar og dauðinn
ríkja jafnt í veraldarsögunni sem í
einkalífi okkar sjálfra'!
Og páfi svarar: „Stat crux dum
volvitur orbis - krossinn stendur
kyrr þótt heimurinn hringsnúist.
Eins og ég hef sagt áður, þá erum
við í rauninni í miðri sögu frelsunar-
Rithönd páfa.
innar. Auðvitað gat ekki farið hjá
því að þú nefndir það sem er sífelld
uppspretta efans, efa sem snertir
ekki aðeins gæsku Guðs heldur
sjálfa tilveru hans. Hvemig gat Guð
leyfl svo mörg stríð, fangabúðir og
helför seinni heimsstyrjaldarinnar,
svo dæmi séu tekin?
Er sá Guð sem lætur þetta allt
saman viðgangast ennþá sannur
kærleikur, eins og heilagur Jóhannes
kemst að orði í fyrsta bréfi sínu? Og
sýnir Guð sköpunarverki sínu í
rauninni sanngirni? Leggur hann
ekki of miklar byrðar á herðar ein-
staklinganna? Lætur hann ekki
manninn axla þessar byrðar einan,
og dæmir hann til lífs án nokkurrar
vonar? A sjúkrahúsum liggur fólk
með ólæknandi sjúkdóma, óteljandi
börn eru illa fötluð, og öllu þessu
fólki er algerlega neitað um mögu-
leikann á venjulegri hamingju hér á
þessari jörð, þeirri hamingju sem
sprettur af ástinni, hjónabandinu og
fjölskyldunni. Samanlagt verður úr
þessu ansi dökk mynd sem dregin
hefur verið upp í bókmenntum bæði
að fomu og nýju. Nefna má til dæm-
is verk þeirra Fjodors Dostojevskís,
Franz Kafkas og Alberts Camus.
Guð skapaði manninn með rök-
hugsun og frjálsan vilja, og þannig
setti hann sjálfan sig í rauninni skör
neðar dómgreind mannsins. Saga
frelsunarinnar er líka og um leið
saga hins stöðuga dóms ntannsins
yfir Guði. Ekki aðeins yfir efasemd-
um og spurningum mannsins sjálfs,
heldur beinlínis yfir Guði sjálfum.
Að vissu leyti er Jobsbók Gamla
testamentisins skýrasta dæmið um
þennan dóm. Líka er um að ræða
ihlutun frá
illum anda
sem er
e n n þ á
kænni en
maðurinn
og ætlar
sér greini-
lega ekki
aðeins að
d æ m a
manninn,
h e 1 d u r
sömuleiðis Guð og gjörðir hans í
sögu mannkynsins. Einmitt það
kemur líka fram í Jobsbók.
I einni af fyrri spurningum þínum
komst þú beint að kjarna málsins er
þú orðaðir spuminguna svo: Var það
í rauninni nauðsynlegt fyrir frelsun
mannsins að Guð léti taka son sinn
af lífi á krossinum?
í sambandi við umræðuefni okkar
nú, þá verðum við að spyrja okkur
sjálf: Hefði verið hægt að hafa það
einhvem veginn öðruvísi? Hefði
Guð getað réttlætt sjálfan sig frammi
fyrir sögu mannsins án þess að gera
kross Krists að miðdepli þeirrar
sögu? Auðvitað er ein hugsanleg
mótbára gegn þessari spumingu sú,
að Guð þurfi alls ekkert að réttlæta
sjálfan sig fyrir manninum. Það
nægir að hann sé almáttugur. Frá
þessu sjónarmiði hlýtur hvaðeina
sem Guð tekur sér fyrir hendur eða
lætur líðast að vera viðunandi. Þessa
afstöðu tekur Job í bók Biblíunnar.
En Guð er ekki aðeins almáttugur -
hann er Ifka al vitur og, eins og ég hef
margtekið frarn, þá er hann líka kær-
leikurinn sjálfur. Og hann þráir að
réttlæta sig í augum mannsins. Hann
er ekki hin algeri, sem er utan við
heiminn og lætur sig einu varða
þjáningar mannkynsins. Hann er
Emanúel, Guð-með-oss, sá Guð sem
deilir kjörum með manninum og
tekur þátt í örlögum hans. Á upplýs-
ingatfmanum mótaðist í Evrópu al-
gjörlega röng mynd af Guði - en ég
segi: Nei! Guð er alls ekki einhver
vera sem stendur utan við heim
mannsins, og lætur sér nægja að
vera í sjálfum sér alvitur og almátt-
ugur. Viska hans og almáttur er af
fúsum og frjálsum vilja sett í þjón-
ustu sköpunarinnar. Séu þjáningar
við lýði í sögu mannkynsins, þá skil-
ur maður hvers vegna almáttur Hans
birtist í almætti auðmýkingarinnar á
krossinum. Það hneyksli sem kross-
festingin var, er enn í dag lykillinn
að skilningi okkar á hinum mikla
leyndardómi þjáningarinnar, sem á
svo ríkan þátt í allri sögu mannkyns-
ins.
Jafnvel ýmsir gagnrýnendur krist-
indómsins á vörum dögum eru sam-
mála um þetta efni. Jafnvel þeir sjá
að hinn krossfesti Kristur er sönnun
þess að Guð stendur með manninum
í þjáningum hans. Guð stillir sér upp
við hlið mannsins. Hann gerir það á
mjög róttækan hátt. „Hann svipti sig
öllu, tók á sig þjóns mynd, og varð
mönnum líkur. Hann kom fram sem
maður, lægði sjálfan sig og varð
hlýðinn allt til dauða, já, dauðans á
krossi.“ Þessi kafli bréfs Páls postula
til Filippí-manna segir alla söguna.
Öll þjáning, hvort heldur þjáning
einstaklinganna eða þjáning mann-
kynsins í heild, stafar frá náttúruöfl-
um og er leyst úr læðingi af frjálsum
vilja mannsins; styrjaldarinnar, gú-
lag-eyjaklasarnir, helförin gegn
Gyðingum en lfka, til dæmis, helför-
in gegn svörtum þrælum frá Afr-
íku.“
Frjáls vilji mannsins
Vittorio Messori spurði nú ein-
faldlega: Hvers vegna lætur Guð
þjáninguna viðgangast? og í greinar-
gerð sinni með spumingunni segir
hann meðal annars: Hvernig stendur
ú því að Guð hefur ekki upprœtt
þjáning-
una úr
þ e i r r i
v e r ö l d
sem hann
skapaði -
og virðist
þvert á
m ó t i
haldafast
í að lina í
e n g u
þjáningar
mannsins. Er hér ekki um að rceða
einskonar „guðlegt getuleysi", en
jafitvel sannkristið fólk tekur sér orð
af því tagi oftlega í munn, einkum
þeir sem eiga við efa eða eifiðleika
að stríða í trú sinni?
Og nú sVarar páfi: „Já, að vissu
leyti mætti segja að andspænis hin-
um frjálsa vilja mannsins hafi Guð
ákveðið að gera sjálfan sig getulaus-
an. Og maður gæti bætt því við að
Guð sé að gjalda fyrir þá miklu gjöf
sem hann færði þeirri veru er hann
skapaði „eftir sinni mynd og líkan
sér", Ifkt og segir í Fyrstu Mósebók.
Frammi fyrir þessari gjöf sem Guð
hefur fært manninum, það er að
segja hinum frjálsa vilja, þá heldur
Guð uppteknum hætti og setur sjálf-
an sig fyrir dómstól mannsins, fyrir
ólögmætan alþýðudómstól sem spyr
Hann ögrandi spurninga: „Ert þú þá
konungur?“ Ifkt og Pílatus spurði
Jesú, og: „Er það satt að allt það sem
hendir f veröldinni, f sögu ísraels, í
sögu allra þjóða heimsins, velti á þér
einum?“
Við þekkjum svör Krists við þess-
ari spurningu sem lögð var fyrir
hann frammi fyrir dómstóli Pílatus-
ar: „Til þess er ég fæddur og til þess
kom ég í heiminn að ég beri sann-
leikanum vitni.“ En þá spyr Pílatus á
móti: „Hvað er sannleikur?“ og þar
með lauk málaferlunum, hinum
hörmulegu málaflækjum er maður-
inn dró Guð fyrir sinn eigin dómstól,
dómstól sinnar eigin sögu, og dóm-
urinn sem að lokum var kveðinn upp
var ekki í samræmi við sannleikann.
Pílatus segir: „Eg finn enga sök hjá
honum,“ og síðar skipar hann Gyð-
ingum: „Takið þér hann og kross-
festið. „Með þessum hætti þvær Píl-
atus hendur sínar af málinu og færir
ábyrgðina aftur í hendur hinum
uppivöðslusama fjölda.
Þannig sjáum við þegar maðurinn
dæmir Guð, þá er sá dómur ekki
byggður á sannleika, heldur á hroka,
eða á undirförulu samsæri. Og er
ekki raunin einmitt sú um sögu
mannkynsins, er þetta ekki sannleik-
urinn um okkar öld? Á okkar tímum
hefur sami dómur fallið aftur og aft-
ur f óteljandi dómssölum kúgunar-
og alræðisríkja. Og fellur ekki dóm-
urinn líka hvað eftir annað í þingsöl-
um lýðræðisríkja þegar til dæmis
eru samþykkt með reglulegu milli-
bili lög sem dæma til dauða mann-
eskju sem ennþá er ekki einu sinni
fædd?
Guð stendur alltaf með hinum
þjáðu. Almáttur hans birtist einmitt í
þeirri staðreynd að hann tók af fús-
um og frjálsum vilja á sig þjáningar.
Hann hefði getað valið annað kost.
„Það hneyksli sem kross-
festingin var, er enn í dag
lykillinn að skilningi okkar á
hinum mikla leyndardómi
þjáningarinnar, sem á svo
ríkan þátt í allri sögu mann-
kynsins.“
páfa, „Yfir þröskuld vonarinnar
Páfi á íslandi: Bók hans á sér engin fordæmi og mun seljast í risaupplögum.
Hann hefði getað valið að sýna fram
á mátt sinn jafnvel meðan á sjálfri
krossfestingunni stóð. Því var meira
að segja stungið að honum - í Mark-
úsarguðspjalli segir: „Stígi nú Krist-
ur konungur ísraels niður af krossin-
um svo að vér getum séð og trúað.“
En hann lét ekki undan þeirri freist-
ingu. Sú staðreynd að hann hékk á
krossinum allt til dauðans, sú stað-
reynd að á krossinum gat hann sagt
fyrir munn allra sem þjáðst hafa:
„Guð minn, guð minn, hví hefur þú
yfirgefið mig?“ - einmitt sú stað-
reynd er sterkasta röksemdin í sögu
mannkynsins. Ef kvölin á krossinum
hefði aldrei átt sér stað, þá hefði sá
sannleikur að Guð er kærleikurinn,
ekki verið á rökum reistur.
Því jú! Guð er kærleikur og af
þeim sökum einum gaf hann son
sinn, til þess að opinberast endan-
lega sem kærleikurinn. Kristur er sá
sem „elskaði uns yfir lauk“, lfkt og
segir í Jóhannesarguðspjalli. „Uns
yfir lauk,“ þýðir allt til síðasta and-
artaks. „Uns yfir lauk“ þýðir að hann
sætti sig við allar hugsanlegar af-
leiðingar af synd mannsins, og tók
þær á sínar herðar. Þetta gerðist ná-
kvæmlega eins og spámaðurinn Jes-
aja hafði sagt: „En vorar þjáningar
voru það sem hann baíóg vor harm-
kvæli er hann á sig lagði. Vér álitum
honum refsað, sleginn af Guði og lít-
illækkaðan, en hann var særður
vegna vorra synda og kraminn
vegna vorra misgjarða. Hegningin
sem vér höfðum til unnið kom niður
á honum og fyrir hans benjar urðum
vér alheilbrigðir. Vér fórum villtir
vega sem sauðir, stefndum hver sína
leið, en Drottinn lét misgjörð vor
allra koma niður á honum.“
Maðurinn sem þjáist er opinber-
um þessa kærleika, sem „umber allt“
eins og segir í fyrra Korintubréfi,
þessa kærleika sem er mestur, eins
og einnig segir í sama bréfi, meiri en
trú og von. Maðurinn sem þjáist er
opinberun ekki aðeins þess Guðs
sem er Kærleikur, heldur líka þess
Guðs sem úthellir kærleika í hjört-
um vorum yfir heilagan anda sem
oss er gefinn," eins og segir í Róm-
verjabréfinu. Þegar upp verður stað-
ið og mannkynið kemur saman
frammi fyrir Kristi krossfestum, þá
mun sá rnaður sem á þátt í endur-
lausn kærleikans standa betur að
vígi en hinn sem telur sig vera
ósveigjanlegan dómara yfir gjörðum
Guðs bæði í sínu eigin lífi og í lífi
alls mannkynsins.
Þannig erum við að lokum í mið-
depli sögu frelsunarinnar, eða end-
urlausnarinnar. Dómur Guðs verður
dómur mannsins sjálfs. Hið guðlega
og ríki mannsins í þessum atburði
mætast, liggja saman og verða eitt.
Hér verðum við að nema staðar. Frá
sæluboðum Fjallræðunnar liggur
leið Fagnaðarerindisins um Haus-
kúpustað og að fjallinu þar sem
Kristur ummyndaðist. Erfiðleikarnir
og ögrunin sem felast í því að skilja
þýðingu krossfestingarinnar á Haus-
kúpustað eru svo miklir að Guð
sjálfur vildi vara postulana við því
sem gerast yrði milli föstudagsins
langa og páskadags.
Þessi er hin endanlega þýðing
föstudagsins langa: Maður, þú sem
dærnir Guð, sem skipar honum að
réttlæta sjálfan sig frammi fyrir þín-
um dómstól, leiddu hugann að sjálf-
um þér, gættu að hvort þú kunnir
ekki sjálfur að bera ábyrgð á dauða
þess dæmda manns, gættu að hvort
dómurinn yfir Guði sé ekki þegar að
er gáð dómur yfir þér sjálfum. Hug-
leiddu hvort þessi dómur og það sem
af honum hlaust - krossfestingin og
síðan upprisan - séu ekki þrátt fyrir
allt eina leið þín til frelsunar.