Alþýðublaðið - 06.12.1994, Blaðsíða 7

Alþýðublaðið - 06.12.1994, Blaðsíða 7
ÞRIÐJUDAGUR 6. DESEMBER 1994 ALÞÝÐUBLAÐIÐ 7 Menning Hrafn Jökulsson gluggar í þrjár af fimm skáldsögum sem í gær voru tilnefndar til íslensku bókmenntaverðlaunanna: Lifandi draugar og dautt fólk Vigdís Grímsdóttir: Grandavegur 7 Iðunn 1994 Þegar ritdómarar fjalla um bækur Vigdísar Grímsdóttur, er oftar en ekki eins og þeir komist í upphafið, næstum annarlegt hugarástand. Orð eins og töfrar, galdur og seiður ei u fastagestir í umsögnum fólks sem kannski lætur að öðru jöfnu ekki auðveldlega hrífast af tilverunni. Skýringin á þessu er auðvitað sú, að bækur Vigdísar eru áfeng lesning: Enginn íslenskum rithöfundur nær jafn tilfinningalegum tökum á les- endum sínum. I því er galdur Vig- dísar fólginn. Grandavegur 7 er aðgengilegasta skáldsaga Vigdísar og líkleg til þess að rata beint að hjartarótum hjátrú- arfyllstu þjóðar í heimi. Flestar eru persónumar nefnilega af öðmm heimi. Ekki er um að ræða mannýga drauga eða geðillar afturgöngur heldur framliðna óbreytta borgara og sómafólk sem er á stjái um ver- öld aðalpersónunnar, fjórtán ára stelpu í Vesturbænum. I Grandavegi 7 sniðgengur Vigdís öll lögmál tíma og rúms; til dæmis gerist sagan á einum degi en spannar eigi að síður áratugi. Og flestar persónurnar em semsagt dauðar, strangt til tekið, en eru lifandi veruleiki hinnar ramm- skyggnu aðalpersónu. Eftirminni- legasta sögupersónan er þannig draughnokkinn Haukur, bróðir Fríðu aðalpersónu, einmana lítill drengur sem hefði svo gjaman vilj- að lifa eilítið lengur. Haukur á áreið- anlega eftir að töfra fram mörg höf- ug tárájólanótt. Grandavegur 7 er ekki eins kraft- mikil bók og Stúlkan í skóginum, síðasta skáldsaga Vigdísar: hún er eins og ómþýð og tregafull sinfónfa í samanburði við þá trylltu sálu- messu. Bygging Grandavegs 7 verkar á köflum losaraleg, en hafa ber í huga að höfundur lætur sér öll klassísk lögmál í léttu rúmi liggja, eins og áður sagði, og því ekki nema rökrétt að hefðbundin byggingarlist skáldsögunnar sé léttvæg metin. Þó hefði ekki sakað að skera niður á nokkrum stöðum (bókin er alls 444 síður) og Vigdís hefði gjarnan mátt bæta dráttum í nokkrar persóna sinna. Það síðasttalda á einkum við um skáldið í bókinni; persónu sem er formúlukennd meira en góðu hófi gegnir og kviknar aldrei almenni- lega til sjálfstæðs lífs. En kannski er jafnvel það með ráðum gert: Hvað er skáld annað en gangandi klisja? Þessar smávægilegu aðfinnslur breyta ekki þeimi staðreynd að bestu kaflar bókarinnar eru skrifaðir af svo kristaltærri snilld að Vigdís verður ekki borin saman við aðra höfunda. Það hlýtur að vera í meira lagi dauðyflislegur draugur sem ekki hrffst af þessari bók. „Grandavegur 7erekki eins kraftmikil bók ogStúlkan ískógin- um, síðasta skáldsaga Vigdísar; hún er eins og ómþýð og tregafull sinfónía ísamanburði við þá trylltu sálumessu. “ Trúin, ástin og Árni Árni Bergmann: Þorvaldur víðförli Mál og menning 1994 Við fyrstu sýn kemur eflaust flestum á óvart að sjá skáldsögu Árna Bergmanns í flokki hinna út- völdu. Þetta er ekki sagt Árna til lasts; hinsvegar hefur ekki farið mikið fyrir honum innan um hinar fjölmörgu fastastjörnur íslenskra bókmennta sem láta ljós sitt skína þetta árið. En Þorvaldur viðförli var engin boðflenna í Listasafni Is- lands í gær, og er líklega hressileg- asta bókin sem hlaut náð fyrir aug- um dómnefndar. Árni ræðst ekki á garðinn þar sem hann er lægstur í þessari sögu- legu skáldsögu. Aðalhetja bókar- innar, Þorvaldur Koðránsson, var uppi fyrir þúsund árum og lagðist ungur í þau miklu ferðalög sem lögðu honum til viðurnefnið. Leik- ur sögunnar berst þannig úr ís- lenskri baðstofu í hóruhús í Mið- Austurlöndum, austur til Rúss- lands og suður til Miklagarðs. Þorvaldur verður þátttakandi í mörgum mikilsháttar og sögufræg- um atburðum og gerist skjólstæð- ingur og málvinur stórhöfðingja og keisara. Fróðleiksþyrstir lesendur fá margt að vita, hvort heldur af kirkjuskipan í Býsans eða upphafí Kænugarðsríkis. Styrkur bókarinnar liggur ann- arsvegar í margvíslegum fróðleik sem Arni dregur til sögunnar úr öllum áttum, hinsvegar í frásagnar- glöðum og tjörugum stíl. Það er eiginlega hvergi dauður punktur. Að sönnu glímir Árni við grund- vallarspurningar um ást og trú, en þær vangaveltur kafna aldrei í upp- höfnum hátíðleika, af því höfundur hefur sýnilega tileinkað sér það virðingarverða sjónarmið að skemmta lesendum. Það er þannig svo virðulegum aldri, en héðan í frá hljóta menn að binda mikl- ar og rökstuddar vonir við bœkur hans. “ heilmikill hasar í bókinni, klám og ofbeldi eins og hver vill. Þótt persóna Þorvaldar víð- förla sé ekki byggð af nein- um vanefnum, þá verður hún þó fyrst og fremst farvegur fyrir framvindu sögunnar. Þor- valdur er leit- andi sál á um- b r o t a t í m u m sem gengur Kristi á hönd. En þrátt fyrir fölskvalausa trúarþörfi na kann Þorvaldur lítið annað fyrir sér en bardaga- listina, og sú fróma list rekur hann stríð úr stríði. Árni Berg- mann er stílisti góður. Ekki fer á milli mála að hann hefur mótast að verulegu leyti í skóla Laxness, en hefur þó ekki lært yfir sig, eins og sagt er og hefur víst hent margan góðan dreng. Víðast er frásögnin lipur og skýr, og einatt býsna hnyttin. Sögulegar skáldsögur íslenskar eiga nú aftur upp á pallborðið hjá Islendingum eftir að hafa legið óbættar hjá garði um nokkurt skeið, og er skemmst að minnast velgengni Falsarans eftir Björn Th. Björnsson, sem einmitt var til- nefnd til íslensku bókmenntaverð- launanna í fyrra. Með Þorvaldi víðförla tekur Árni Bergmann óvænt en stórt skref á rithöfundarbraut sinni. Árni var lengst af hnepptur í fjötra dag- legrar blaðamennsku og því var rit- ferill hans nokkuð skrikkjóttur. Það kann að hljóma undarlega þeg- ar um er að ræða höfund á svo virðulegum aldri, en héðan í frá hljóta menn að binda miklar og rökstuddar vonir við bækur hans. Gáum að þvf. Gráfiðruð tilvistarangist Fríða Á. Sigurðardóttir: I luktum heimi Forlagið 1994 í nýlegu viðtali var Umberto Eco spurður hversvegna konur væru aldrei annað og meira en þarflitlar aukapersónur í sögum hans. ítalski metsöluhöfundurinn og fræðimaður- inn svaraði: „Ég skrifa ekki um sál- arlíf hvala af því ég er ekki hvalur. Ég get heldur ekki skrifað um sálar- líf kvenna af því ég er ekki kona.“ Fn'ða Á. Sigurðardóttir gefur líklega ekki mikið fyrir þessa speki Umbert- os: Skáldsagan / luktum heimi er fyrst og fremst ítarlegt ferðalag um sálarlíf Tómasar Jóhannssonar, mið- aldra hagfræðings í tilvistarháska. Friða sálgreinir aðalpersónu sína af þvílíkri natni að í bókarlok er ekkert það tangur eða tetur af garminum Tómasi sem lesandinn hefur ekki fengið að kynnast. í luktum heimi er bók sem höf- undur byrjar afskaplega vel; lesand- ann langar jafnvel að yfirtrompa há- stemmd kápuorðin eða rausnarlegt lofið sem ritdómar hafa hlaðið á sög- una. Fríða er nefnilega í essinu sínu framanaf bókinni og Tómas og krís- ur hans vekja í senn áhuga og for- vitni. Stíllinn markar að sönnu engin tímamót en frásögnin er í viðfelldn- um rabbtóni og örlar jafnvel á kímni, og kemur dyggum lesendum Fríðu talsvert á óvart. Tómas er að kikna undan fargi til- gangsleysis, þjakaður af efasemdum um alla hluti, hundeltur af áleitnum spurningum sem ógna bæði sjálfs- mynd hans og lífi. Meðan angistin leikur sér að Tómasi molnar smám saman ytri tilvera hans niður; ástin, fjölskyldan og fyrirtækið. Raunir Tómasar hafa næstum á sér biblíulegan blæ svo minnir helst á félaga Job, frægasta fórnarlamb heimsbókmenntanna. Og þegar allt er komið í óefni grípur Fríða til þess ráðs að kynna Tómas fyrir ungri stúlku sem virðist komin rakleitt úr biblíunni líka, og heitir meira að segja Rut. Eftir að Rut kemur til sögu fer mjög að halla undan fæti. Þyngst á metunum vegur, að persóna Rutar er svo ósannfærandi og óspennandi að það hálfa væri nóg. Það er þvf banamein trúverðugrar spennu í sög- unni þegar Tilvistarangistin Mikla hjá Tómasi gufar upp einsog dögg fyrir sólu Rutar, og fyrir vikið fá krísurnar hans á sig helsttil gráfiðrað yfirbragð. En I luktum heimi er engin blóð- rauð ástarsaga af gamla skólanum, ástin reynist vitanlega enginn bjarg- vættur heldur þvert á nióti síðasti naglinn í kistu Tómasar. Af einhverj- um ástæðum kemur Aristóteles mik- ið við sögu í þeim harmleik, og er vissulega nýmæli að sjá gamla manninn í hlutverki hjónadjöfuls. Seinni hluti bókarinnar er þó fyrst og fremst æði langdregin og inni- haldslítil sálarflækjuskýrsla. Sumum finnst eflaust að höfundur taki les- andann ineð sér niður í regindjúp mannshugans, en öðrum að verið sé að svamla í grunnu lauginni. „Ástin reynist vitan- lega enginn bjarg- vœttur heldur þvert á móti síðasti nagl- inn í kistu Tómasar. Af einhverjum ástœðum kemurAr- istóteles mikið við sögu íþeim harm- leik, og er vissulega nýmæli að sjá gamta manninn í hlutverki hjónadjöfuls. “ * Islensku bókmenntaverðlaunin: Fimm skáldsögur - en fjölbreytni í almenna flokknum Orðabók, tvær ævisögur, stílfræði og Árbók Ferðafélagsins tilnefndar. Guðrún Nordal, formaður dóm- nefndar sem tilnefndi fimm bækur til Islensku bókmenntaverðlaun- anna í flokki fagurbókmennta, sagði í ræðu sinni gær að dómnefndin hefði sannarlega ekki verið öfunds- verð af því að þurfa að velja úr þeim 26 bókum sem lagðar voru fram. Það er enda mála sannast að sjaldan eða aldrei hafa jafnmargar íslenskar skáldsögur komið út á jólavertíð. Og skáldsögurnar eru einráðar f flokki fagurbókmennta: Ekki ein einasta ljóðabók hlaut náð fyrir aug- um dómnefndar. Það er athyglis- vert, rneðal ánnars í ljósi þess að ljóðskáld hafa til þessa hreppt verð- launin f þrjú skipti af fimm sem þau hafa verið veitt. Eftirfarandi skáldsögur voru til- nefndar: Tvflýsi eftir Thor Vil- hjálmsson, útgefandi Mál og menn- ing; Þorvaldur víðförli eftir Árna Bergmann, útgefandi Mál og menn- ing; Grandavegur 7 eftir Vigdísi Grímsdóttur, útgefandi Iðunn; í luktum heimi eftir Fríðu Á. Sig- urðardóttur, útgefandi Forlagið; Kvikasilfur eftir Einar Kárason, út- gefandi Mál og menning. Dómnefnd skipuðu Guðrún Nor- dal, Ásdís Egilsdóttir og Þorsteinn Þorsteinsson. Þá voru fimm bækur tilnefndar í annarra rita, og vekur athygli að tvær ævisögur em í þeim hópi, báð- ar útgefnar af Hörpuútgáfunni sem ekki hefur verið aðsópsmikil til þessa þegar íslensku bókmennta- verðlaunin em annarsvegar. Bækurnar fimm em: Islensk stfl- fræði eftir Þorleif Hauksson og Þóri Óskarsson, útgefandi Mál og menn- ing í samvinnu við Háskóla Islands; Orðastaður eftir Jón Hilmar Jóns- son, útgefandi Mál og menning; Árbók Ferðafélagsins eftir Guð- rúnu Ásu Grímsdóttur, útgefandi Ferðafélagið; Skáldið sem sólin kyssti, ævisaga Guðmundar Böðv- arssonar eftir Silju Aðalsteinsdótt- ur, útgefandi Hörpuútgáfan: Saga Halldóru Briem eftir Steinunni Jó- hannesdóttur, útgefandi Hörpuút- gáfan. Dómnefnd skipuðu Ólafur Odds- son formaður, Haraldur Ólafsson og Sverrir Tómasson. Mál og menning gefur út helm- ing tilnefndu bókanna og Harpa tvær en iðunn, Ferðafélagið og For- lagið eiga eina bók hvert forlag. Kynjaskipting er hníljöfn: Fimm af bókunum em eftir konur og fimm eftir karla. Alls kom 41 bók til greina, en út- gefendur þurfa að borga 25.000 krónur með hverri bók til þess að hún eigi möguleika á tilnefningu. 25 bækur vom lagðar fram í flokki fagurbókmennta en 16 i' flokki ann- arra rita.

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.