Alþýðublaðið - 22.12.1994, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1994
Síðbúin grein um nýja siðbót
- nokkrar kámugar línur -
Orsakir
Margir hafa velt fyrir sér uppruna
hinnar nýju íslensku siðbótar. Hér
verður það ætlað að orsakimar séu
margar og má tilnefna:
1. Pólitískar ástæður.
2. Hagsmunalegar ástæður.
3. Persónulegar ástæður - per-
sónulegt hatur eða framapot („eins
dauði er annars
brauð“).
4. Afleiðing nýlegra
lagasetninga - einkum
stjómsýslulaga er opn-
að hefur augu manna
fyrir því að einhverjar
reglur kunni að gilda
um hegðun stjómmál-
anna.
5. Akademískar ástæður - það
mun vera hlutverk háskóla að taka til
meðhöndlunar ákveðin viðfangsefni
og að því er virðist er siðbótin þar
efst á baugi. Má stundum rekja slíkt
til skorts á áhugaverðum rannsókna-
efnum sumra háskóladeilda og er þá
oft þrautaráð að þvæla um sama við-
fangsefnið „til dauða“ eða eins og
Guðni rektor Guðmundsson réttilega
hefur gert að slagorði í þeim efnum
„allt vont kemur frá Svíum“.
6. Breytt ríkisstjómarstefna dag-
blaðanna - sölustefnan „án tillits
til ..."
Fleiri orsakir má eflaust tína til en
þetta ætti að nægja.
Lagareglur - Sidareglur
Að framan var þess getið að rætur
hinnar nýju siðbótar kunni að liggja í
nýlegri lagasetningu á sviði stjórn-
sýslu en siðbótarmenn hafa haft uppi
kröfur um skráningu siðareglna
stjórnmálamanna. Garðar Gíslason,
nú hæstaréttardómari, tekur þetta
viðfangsefni til meðferðar í riti sínu
„Em lög nauðsynleg?“ Það sama
gerir Páll
Skúlason í riti
sínu „Sið-
„ fræði“. Meðal
Halldor E. þess sem þeir
Sigurbjömsson vclta t:> rtr scr
er hvort meg-
l skrifar inmunur laga-
reglna og
siðareglna sé
fólgin í „valdbeitingu“ eða „refs-
ingu“ er býr að baki hinum fyrr-
nefndu en ekki hinum síðamefndu.
Em þó rnörk þessara reglna oft æði
óljós eins og þeir greina frá. Með
„valdbeitingu" eiga þeir við að unnt
sé að leita aðstoðar réttarkerfisins,
lögreglu, dómstóla og annarra úr-
ræða af því tagi, það er við lagabrot-
um liggja ákveðin viðurlög. Lætur
greinarhöfundur nægja vegna eðli
skrifa þessara og til styttingar að
staldra við valdbeitinguna eða viður-
lögin sem megin greinarmun laga-
og siðareglna.
Það er Ijóst að siðareglur fela einn-
ig í sér viss viðurlög þó ekki séu þau
sambærileg við viðurlög við brotum
Nýjar reglur um
greiðslumat
Aukið öryggi fyrir öllu
íbúðarkaup kalla á vel ígrundaða ákvörðun og mikilvægt
er að vanda þar til allra verka. Með tilkomu greiðslumats
hafa einstaklingar átt auðveldara með að átta sig á
væntanlegri greiðslubyrði. Nú hefur Húsnæðisstofnun
endurnýjað reglur sínar um greiðslumat og miða þær að
því að gera íbúðarkaup öruggari en áður.
Helstu breytingar eru þessar:
■ Miðað er við að greiðslubyrði allra lána fyrstu 3 árin eftir
íbúðarkaup, byggingu eða endurbætur, verði ekki hærri en
18% af heildarlaunum.
■ Meira tillit er tekið til sveiflukenndra launa en áður.
Áhersla er lögð á heildarlaun umsækjanda samkvæmt
skattskýrslu í stað mánaðarlauna síðustu þrjá mánuði.
■ Lánafyrirgreiðsla, s.s. skammtímalán banka til kaupanda,
verður að vera formlega staðfest sem ákvörðun.
■ Sala lausafjármuna, t.d. bíls, og aðstoð skyldmenna
verður að hafa farið fram áður en Húsnæðisstofnun
samþykkir kaup á veðskuldabrófi.
Leitið til viðskiptabanka ykkar eða annarra fjármálastofnana eftir
frekari upplýsingum varðandi hinar nýju reglur um greiðslumat.
£&<□ HÚSNÆÐISSTOFNUN RÍKISINS
HÚSBRÉFAOEIID • SUÐURLANDSBRAUT U • 108 REYKJAVÍK • SÍMI 89 69 00
•”“* OPIO KL. 8-16 VIRKA DAGA
á lagareglum. Stjórnmálamaður sem
heldur ræðu ofurölvi brýtur í senn
laga- og siðareglur. Hann má hand-
taka sem hvern annan fyrir ölvun á
almannafæri, „stinga í steininn“ og
skylda hann til greiðslu sektar. Ný-
leg dæmi sanna að brugðist er við
með öðmnt hætti og „refsing" slfks
stjómmálamanns er einkum fólgin í
háværri gagnrýni fjölmiðla og
minnkandi tiltrú almennings og kjós-
enda. Stjómmálamanninum er „refs-
að“ þó með öðrum hætti sé.
Þegar siðbótammræðan er skil-
greind virðist sem ekki sé skýrt fyrir
mönnum hvort setja beri lagareglur
um hegðun stjórnmálamanna eða
hvort ná má sama marki með skrán-
ingu siðareglna. Dænti um skráðar
siðareglur em siðareglur blaða-
manna. Þar em skráðar siðareglur
þær sem blaðamenn eiga að vinna
eftir og við brot á þeim fellir Siða-
nefnd blaðamanna úrskurð sem birt-
ur er í blöðum. Má hér greina megin-
mun laga- og siðareglna þar sem
hinn brotlegi blaðamaður heldur að
jafnaði starfi sínu þrátt fyrir alvarleg
brot. Ef urn brot á „lagareglum
blaðamanna" væri að ræða væri
kannski á stundum eðlilegast að
blaðamaður missti starfsréttindi sín.
Má hér orða það svo að siðareglur
blaðamanna feli í sér vissa vemd og
skálkaskjól. Þess ber þó að geta að
sumar af skráðum siðareglunt fag-
stétta, svo sem lækna geta falið í sér
refsikennd viðurlög sem ákveðin em
af einhverskonar dómstóli stéttar-
innar. Er því hér nefnt að hugs-
anlega vœri þörf á að binda í
landslög lágmarksverklag
blaðamanna og leggur sá er
þetta rítar fram tillögu um þau
efni.
Það sama, er ofan greinir, gild-
ir um skráningu siðareglna stjóm-
málamanna. Gæta verður þess að
unnt er að lögfesta ákveðnar regl-
ur um starfshætti þeirra og siða-
reglur munu ekki einar sér sam-
kværnt eðli sínu stuðla að fram-
gangi siðbótarinnar hinnar nýju.
Siðareglur má teygja, toga og að
lokum skýla sér bak við. Stjóm-
málamaður er talinn er hafa brot-
ið siðareglur siðbótar getur setið
sem fastast og er þannig likt á
komið með blaða- og stjómmála-
mönnum. Þetta ættu siðbótar-
menn að hafa í huga auk þess sem
siðspekingar hafa bent á að varla
er unnt að skrá siðareglur sam-
kvæmt náttúm þeírra.
Nýlegt dæmi sannar hins veg-
ar, að í krafti ákafrar siðbótarum-
ræðu fjölmiðla, samfara þrýstingi
af öðru tagi, getur komið til þess
að ráðamaður segi af sér. Má því
segja að tilteknar aðstæður feli
„Hinn dæmigerði íslenski stjórnmálamaður er sem betur fer að jafn-
aði eins og þjóðin. Hann er mannlegur og breyskur og alls ekki slétt-
ur og felldur ... Hin nýja siðbót vill losna við þessa tegund stjórn-
málamanna. Hún vill að stjórnmálamenn séu einnar gerðar. Það kann
að vera sú gerð sem framleidd hefur verið af hefðbundnum og
snobbkenndum karla- og kerlingaklúbbum ... Það er hins vegar áleit-
in spurning hvort kjósendur velji slíka stjórnmálamenn er þeir fella
lokadóm allrar siðferðilegrar breytni í kosningum hverjum.“
siðareglur siðbótar í sér vissa vald-
beitingu - viðurlög.
Sameiginlegt með blaðamönnum
eiga stjórnmálamenn allt sitt undir
mati lesenda og kjósenda, hvort sem
þeir sýna það með kaupum á dag-
blöðum eða í fornti atkvæðis síns.
Siðbrot
Hin nýja siðbót er að marki minna
umburðarlynd en íslenska þjóðarsál-
in. Þannig ypptir þjóðarsálin varla
öxlum yfir drykkjulátum, sjóðas-
ukki, klfkuskap og öðru því sem hin
nýja siðbót fer hamförum yfir. Hin
íslenska þjóðarsál hefur nefnilega
annað eðli sem systur hennar í öðr-
um löndum. Einna greinanlegust er
afstaða til hórdómsbrota ráðamanna.
Má þar benda á afleiðingar þær sem
slík siðbrot hafa til dæmis á feril
breskra og bandarískra stjómmála-
manna. Hafa breskir íhaldsmenn er
boðuðu hina nýju bresku siðbót þurft
að þola að höggvið væri í raðir þeirra
og hafa örlög þeirra orðið með tor-
kennilegum hætti. Reyndar er spurn-
ing hvort breytingar eru í aðsigi á
siðaviðhorfum íslendinga í þessa
veru og er skemmst að minnast ný-
legra deilna um siðferði íslenskra
presta er opinberaðir hafa verið í
íjölmiðlum.
Það er hins vegar Ijóst að ekki er

Aðalfundur
Vélstjórafélag íslands heldur aðalfund fimmtudaginn
29. desember 1994 kl. 14 í Skíðaskálanum Hveradöl-
um.
Dagskrá samkvæmt 31. gr. í lögum félagsins.
Árshátíð
Árshátíð félagsins verður haldin á sama stað um
kvöldið. Rútuferðir frá Borgartúni 18 upp í Skíðaskála
kl. 19. Miðasala á skrifstofunni.
Félagsfundur vélstjóra á fiskiskipum
Þriðjudaginn 27. desember verður haldinn félagsfund-
ur um málefni vélstjóra á fiskiskipum. Fundurinn verð-
ur haldinn í Borgartúni 18,3. hæð, og hefst klukkan 14.
Félagsfundur vélstjóra á farskipum
Miðvikudaginn 28. desember kl. 14 hefst svo fundur
með vélstjórum á farskipum. Sá fundur er einnig hald-
inn í Borgartúni 18, 3. hæð.
sama hver fremur siðbrot og skiptir
þar mestu hvar viðkomandi er í
valdastiganum. Gilda því hugsan-
lega strangari reglur um efsta hluta
hins íslenska stjómmálastiga en um
lægri stig hans og trúna ráðherrar þar
efstir, síðan koma þingmenn, sveit-
arstjómarmenn, aðrir stjómmála-
menn og svo koll af kolli. Má þvf
ætla að stjórnmálamönnum séu laus-
ari fætur eftir því sem ofar dregur en
það er ekki algilt eins og dæmin
sanna þó unnt sé að sjálfsögðu að
benda á nýlega afsögn ráðherra
nokkurs.
Af framansögðu má draga þá
ályktun að sitt sýnist hverjum um
hvað sé siðbrot og em þau eins og
siðareglurnar afstæði í eðli sínu og
breytanleg í tíma og rúmi.
Hlutverk Alþingis
Sú krafa að alþingismenn „setji“
siðareglur á ekki við nein lög eða rök
að styðjast. Hlutverk þingmanna er
ekki að „setja“ siðareglur heldur
lagareglur - sett lög (sjá hér þau
ákvæði Stjórnarskrárinnar er snúa að
löggjafarvaldinu). Alþingismenn
geta ekki frckar en aðrir flokkar
manna „sett“ siðareglur um svo al-
mennt og mikilvægt atriði sent
breytni ráðamanna. Siðareglur
myndast með öðrum og oft óljósari
hætti - eru „sjálfsprottnar". Það er
hins vegar hlutverk alþingismanna á
hverjum tíma að meta og skýrgreina
þörfina á settum lögum og væri
verðugt viðfangsefni þeirra að skrá í
sett lög frekari reglur um hegðan
ráðamanna við framkvæmd starfa
sinna og réttarstöðu þeirra. Getur þá
komið til þess að siðareglur taki á sig
form lagareglna eftir því sent til tekst
en milli þessara reglna liggur ákveð-
inn „leyniþráður". Kemur þá eink-
um til greina nýsmíði laga um ráð-
herra, stjórnsýslulega stöðu þeirra,
stjórnsýslubrot þeirra og viðurlög
við þeiin og sérgreindar reglur er
snerta framkvœmd ráðlierrastarf-
ans. Ber að Imfa í huga við smíði
slíkra reglna sérstöðu þá er ráð-
herrar hafa í íslenskri stjórnskipun.
Hyggja ber og að stofnun stjórn-
sýsludómstöls sem vel er til þess
fallinn að lírskurða unt lagabrot
(stundum einnig siðbrot í eðli sínu)
stjórnmálamanna - einkum ráð-
herra.
Það er hins vegar rétt að benda á
það hér að við tilteknar aðstæður og
einkum þegar fjölmiðlar leggjast
þungt á áramar þá kann að vera að
siðareglur, sem fjölmiðlar skilgreina
jafnan jafnóðum og það kann að eiga
við, geti hafl „áhrif' sem lagareglur
- leiði til einhvers, til dæmis þess að
ráðherra segir af sér. Það er hins veg-
ar umhugsunarefni að þegar siða-
reglum er beitt með þeim hætti er
ekki unt nein jöfnuð að ræða, saman-
ber þá meginreglu að allir em jafnir
fyrir lögunum og þá væntanlega
einnig fyrir siðareglunum. Þeir sem
fyrir fjölmiðlafári verða hverju sinni
fá að súpa seyðið af meintum sið-
brotum sínum en aðrir og oft sínu
„verri“ siðbrotamenn sleppa með
skrekkinn. „Málsmeðferð" Ijölmiðla
verður aldrei, hversu málefnaleg
sem hún kann að vera, jafnað við
málsmeðferð fyrir dómi þar sem
jafnan er gætt jafnréttis og samræm-
is við meðferð rnáls og niðurstöðu.
MálsmeðferðaiTeglur dómstóla em
blandaðar siðareglum og fela í sér
grunnreglur varðandi mannhelgi og
jöfnuð en siðareglur siðbótar kunna
að vera byggðar á allt öðmm grunni
- pólitfskum eða hagsmunalegum
stoðum. Siðbótarreglumar em opnar
fyrir misbeitingu og ekki síst nú um
stundir þar sem veruleg hægri „slag-
síða“ hrjáir fjölmiðla á Islandi.
Hinn íslenski
stjórnmálamadur
Hinn dæmigerði íslenski stjóm-
málamaður er sem betur fer að jafn-
aði eins og þjóðin. Hann er mannleg-
ur og breyskur og alls ekki sléttur og
felldur. Geta þeir sem um það efast
litið yfir þá sem langan feril hafa að
baki í fslenskum stjómmálum og
munu þeir greina þessi sérkenni.
Hin nýja siðbót vill losna við
þessa tegund stjórnmálamanna. Hún
vill að stjórnmálamenn séu einnar
gerðar. Það kann að vera sú gerð sem
framleidd hefur verið af hefðbundn-
um og snobbkenndum karla- og
kerlingaklúbbum, hrærð saman við
flaum af ræðu-, stjómmála- eða
framkomunámskeiðum, og síðan
siðbætt af „sænskættuðum“ siðbót-
arkenningum er framreiddar hafa
verið og kryddaðar „siðbótarelftu“
hvers flokks. Það er hins vegar áleit-
in spurning hvort kjósendur velji
slíka stjórnmálamenn er þeir fella
lokadóm allrar siðferðilegrar breytni
í kosningum hverjum.
Til hlidsjónar:
EiríkurTómasson,
Úlfljótur 2. tbl. (1994), bls. 171-177.
Garðar Gíslason,
Eru lög nauðsynleg? (Reykjavík 1989).
Hart, H.L.A.:
The Concept of Law (Oxford 1961).
Ólafur Jóhannesson,
Stjórnskipun íslands (Reykjavík 1960).
Páll Skúlason,
Siðfræði (Reykjavík 1990).
Siðareglur blaðamanna samþykktar á
aðalfundi 1991.
Þór Vilhjálmsson,
Réttarfar l-ll (Reykjavik 1987 (fjr.).
Höfundur er þjóðréttarfræð-
ingur og situr í stjórn Alþýðu-
flokksfélags Kópavogs.