Alþýðublaðið - 03.01.1995, Qupperneq 7

ÞRIÐJUDAGUR 3. JANÚAR 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
Veröld á hverfanda hveli
Ný stórveldi, gamiar liættur
a formanns
Davíð Oddsson: Þegar Geir ákvað að iáta af formennsku í flokknum 1983
kallað hann á okkur Þorstein og var reiðubúinn að styðja annan hvorn
okkar í embættið.
sætið lynda. í borgarstjómarkosn-
ingunum tapaði flokkurinn meiri-
hlutanum í Reykjavík og í þingkosn-
ingunum mánuði síðar tapaði flokk-
urinn inikiu fylgi og fimm þingsæt-
um. Ólafur Jóhannesson myndaði
vinstri stjórn en haustið 1979 rauf
Jóhann Hafstein: Bauð Geir Hall-
grímssyni ráðherrastól árið 1970
en Geir þáði ekki.
Alþýðuflokkurinn stjórnarsamstarf-
ið og kosningar fóru fram í byrjun
desember. Klofningur var meðal
sjálfstæðismanna á Suðurlandi þar
sem Eggert Haukdal bauð frarn sér-
lista og á Norðurlandi eystra þar sem
Jón G. Sólnes bauð fram sérlista.
Sjálfstæðisflokkurinn fékk 2I þing-
mann og Eggert komst að. Gunnar
Thoroddsen myndaði síðan stjórn
sína í febrúar fram hjá formanni
flokksins og þingflokki. Geir Hall-
grímsson varð fyrir enn einu áfallinu
við prófkjör 1982 fyrir þingkosning-
ar 1983, en hann hafnaði þá í sjö-
unda sæti og náði ekki inn á þing í
kosningunum. Gefum Davíð Odds-
syni orðið:
„Eftir þingkosningarnar sumarið
1983 kom það fljótlega í ljós, að
einu flokkarnir, sem voru reiðubúnir
að axla ábyrgð, voru Sjálfstæðis-
flokkur og Framsóknarflokkur, og
leiddi Geir Hallgrímsson stjómar-
myndunarviðræður fyrir hönd Sjálf-
stæðisflokksins. Eftir að flokksráð
Sjálfstæðisflokksins hafði samþykkt
samstarf við Framsóknarflokkinn og
drög að stjómarsáttmála, var haldinn
fundur í þingflokki sjálfstæðis-
manna 25. maí 1983, þar sem Geir
lagði það til, að Sjálfstæðisflokkur-
inn tæki þann kost að fara með for-
sæti hinnar nýju ríkisstjórnar. Tók
hann það fram, að staða forsætisráð-
herra væri ekki bundin við sig. Átti
Sjálfstæðisflokkurinn samkvæmt
þeim kosti að hafa fímm ráðherra og
sex ráðuneyti. Hinn kosturinn var,
að Sjálfstæðisflokkurinn hefði sex
ráðhena og sjö ráðuneyti, en Fram-
sóknarflokkurinn færi með forsæti
ríkisstjómarinnar, hefði íjóra ráð-
herra og fimm ráðuneyti. En nú var
komið annað liljóð í þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins en árið 1974, þegar
þeir stóðu frammi fyrir svipuðum
kostum. Eftir að Geir Hallgrímsson
hafði vikið af fundi, var gengið til at-
kvæða um tillögu hans, og urðu úr-
slit þau, að 9 þingmenn vildu sam-
þykkja hana, en 13 kusu hinn kost-
inn, að Sjálfstæðisflokkurinn afsal-
aði sér forsætisráðuneytinu gegn því
að fá fleiri ráðherrastóla og ráðu-
neyti. Hringdi Matthías Á. Mathie-
sen, sem þá stjómaði fundi þing-
flokksins, til Geirs, þar sem hann var
staddur á ritstjórnarskrífstofu Morg-
unblaðsins, og tilkynnti honum þessi
úrslit. Þessi skammsýna afstaða
þingflokksins var honum mikil von-
brigði."
Sídasta stóra fórnin
Geir Hallgrímsson varð utanríkis-
ráðhena í þessari ríkisstjóm en
Steingrímur Hermannsson forsætis-
ráðherra. Þegar leið að landsfundi
Sjálfstæðisflokksins seint á árinu
1983 kallaði Geir á Davíð Oddsson
og Þorstein Pálsson og sagði þeim
að hann ætlaði ekki að gefa kost á
sér til formanns á landsfundinum.
Hann væri reiðubúinn til að styðja
annan hvorn þeirra í formannssætið.
Davíð sagðist þá ekki gefa kost á sér
þar sem hann þyrfti að einbeita sér
að starfi borgarstjóra. Þorsteinn var
síðan kosinn formaður á landsfund-
inum. Um lokin á stjómmálaferli
Geirs Hallgrímssonar segir Davíð
Oddsson f greininni í Andvara:
„Þorsteinn Pálsson hafði lýst yfir
því, er hann var kjörinn formaður, að
hann myndi ekki sækjast eftir ráð-
herrasæti í samsteypustjórn Fram-
sóknarflokksins og Sjálfstæðis-
flokksins. Kom sú yfirlýsing mér og
mörgum öðmm í opna skjöldu. Var
Geir Hallgrímsson því áfram eins
konar oddviti sjálfstæðismannanna
sex f ríkisstjóminni. En eftir því sem
tíminn leið tók mörgum að flnnast
óeðlilegt, að formaður flokksins,
Þorsteinn Pálsson, sæti ekki í ríkis-
stjórn. Var það orðað við Matthías
Bjamason, að hann stæði upp fyrir
Þorsteini, en hann var ófáanlegur til
þess. Hann sagðist áður hafa boðist
til þess ótilkvaddur og rnyndi ekki
gera það nú tilkvaddur. Leitaði Þor-
steinn þá eftir því við hina ráðherra
flokksins, að þeir rýmdu fyrir sér, en
enginn þeirra vildi gera það. Að lok-
um varð það úr, að Geir Hallgríms-
son þokaði úr ráðhenasæti, þótt
hann yndi sér afar vel í utanríkis-
ráðuneytinu. Var það síðasta stóra
fórn hans fyrir flokkinn og einingu
innan hans, en þvf er ekki að leyna,
að mörgum vinunt og stuðnings-
mönnum Geirs fannst forystumönn-
um flokksins hafa mátt farast betur
við sinn fyrrverandi formann. Geir
Hallgrímsson var veitt lausn úr emb-
ætti utanríkisráðherra 24. janúar
1986, en hann varð seðlabánka-
stjóri frá 1. september 1986.“
Fyrirsögn og millifyrirsagnir
eru blaðsins.
Brian Beedham, aðstoðarritstjóri
The Economist, telur að Vesturlönd-
um kunni f framtíðinni að verða ógn-
að af þremur hugsanlegum andstæð-
ingum: Rússlandi, Kína og islam. 1
ritstjómargrein sérútgáfu tímaritsins í
tilefni áramóta, rökstyður hann þá
skoðun sína að atburðir næsta árs
muni sýna fram á hversu hættulegir
þessir andstæðingar kunni að verða.
„Fyrstu lotu umsköpunar hins
post-kommúníska heims er nú lokið.
Það væri ofureintoldun að segja að
Vesturlönd hefðu tapað þeirri lotu,
þar sem því fylgir óhjákvæmilega að
einhverjir aðrir væm sigurvegarar.
En engum hefur hlotnast neinn sigur
á síðastliðnum fimm ámm. Þó er ljóst
að lýðræðisríkin hafa ekki náð þeim
árangri sem þau annars hefðu átt að
ná. Þegar kommúnisminn hiundi fyr-
ir fimm ámm síðan, þá voiu Vestur-
lönd ölvuð af hinum hugmynda-
fræðilega sigri sínum, ásamt miklum
efnahagslegum styrk og óumdeildum
hemaðaryfirburðum, eins og Persa-
flóastríðið síðar leiddi í ljós. Hefðu
Orðasambandið „islamskir bók-
stafstrúarmenn" nær yfir töluvert
fjölbreyttan hóp manna. Sumir
þeirra eru afar fjandsamlegir Vest-
urlöndum og lýðræðislegum
stjórnarháttum. Aðrir eru meira í
ætt við trúarlega umbótasinna á
borð við John Wycliffe og Jan Hus.
Vesturlönd beitt sér skynsamlega, þá
væm þau f dag óumdeilt leiðandi afl
heimsviðburða. Þess í stað, sökum
óskýrrar hugsunar og hikandi að-
gerða, sáu þau á bak þessum yfir-
burðum í Bosníu, Sómalíu, Rúanda
og víðar.
Önnur lota er nú um það bil að
hetjast og árið sem nú fer í hönd,
mun gefa okkur vísbendingar um það
hvemig hún þróast. Vesturlönd verða
að fara að kannast við þau öfl sem
kunna að ógna öryggi þeirra í fram-
tíðinni og bregðast við þeirn eins og
vera ber.
Helstu keppinautar lýðræðisríkj-
anna á sviði alþjóðamála á næstu öld,
verða Rússar, Kínverjar og einhver
samþjöppun valds í heimi múslima.
Þetta ár mun sýna okkur hvort Rúss-
ar verða áfram keppinautar Vestur-
landa, þrátt fyrir að þeir séu að þróa
nteð sér fijálst markaðskerfi; hvort
Kína heldur áfram að gera tilkall til
stórveldisnafnbótar; hvort það verður
einhver „árekstur menningarheima“
islams og Vesturlanda. svo og hvort
að allar þessar hættur verði hugsan-
lega yfirskyggðar af einhverju alls-
heijar stjómleysi.
Hinir óheillavænlegu atburðir í
Norður-Afríku að undanförnu og þá
sérstaklega í Alsír, fá fólk til að
álykta sem svo, að Vesturlönd stefni
óhjákvæmilega í átök við samtök
Ijandsamlegra múslimskra ríkja. Það
er mjög hugsanlegt að nokkur araba-
ríki falli íhendurislamskrabyltingar-
manna, að það rnuni valda flóðbylgju
flóttamanna yfir Evrópu og að kalt -
eða hugsanlega ekki svo ýkja kalt -
stríð rnuni bijótast út við Miðjarðar-
hafið. En árið 1995 mun gefa fyrsta
hikandi svarið við þeirri spumingu,
hvort að þessi deila verður viðráðan-
leg eða hvort hún verður eitthvað
sem vofa rnun yfir heilli kynslóð
manna.
Orðasambandið „islamskir bók-
stafstrúarmenrí* nær yfir töluvert
fjölbreyttan hóp manna. Sumir þeirra
eru afar ljandsamlegir Vesturlöndum
og lýðræðislegum stjómarháttum.
Aðrir eru meira f ætt við trúariega
umbótasinna á borð við John Wyclif-
fe og Jan Hus. Það em mennimir sem
líklegir eiu til að opna augu múslima
fyrir framtíð þeirra sem borgara í nú-
tímalegum lýðræðisríkjum. Það
skiptir miklu máli fyrir Vesturlanda-
búa að vera viljugir til að vinna með
þessum öflum, en jafnframt að standa
fastir fyrir gegn hinum fyrmefndu. Ef
umbótasinnamir hafa betur f valda-
baráttunni innan islams, þá em fullar
sættir Vesturlanda og múslima í sjón-
máli. Ef klaufaskapur Vesturlanda
verður til þess að hinir ofsafengnu
hafa sigur, þá mega Evrópa og Amer-
íka búa sig undir langvinn og til-
gangslaus átök við islam, á sama
tíma og til muna alvarlegri ógnun við
Vesturlönd fengi næði til að dafna í
öðmm afkimum heimsins. Það
hvemig Vesturlönd taka á ástandinu í
Alsír ntun leiða í ljós hvort þau hafa
forgangsröðina á hreinu.
Þetta ár mun einnig opinbera fram-
tíð Rússlands. í lok ársins verður
ljósara hvort hrottalegur niðurskurð-
ur á útgjöldum hins opinbera nær að
koma á stöðugleika í rússnesku efna-
hagslífi án þess að skapa það gríðar-
legan stéttamun á efnahagssviðinu -
mikinn fjölda atvinnuleysingja og
fólks við hungurmörk, til hliðar við
lítinn minnihluta hrokafullra nýríkra
- að jafnvel hin lræga rússneska þol-
inmæði bresti. En jafnvel þó að Rúss-
ar nái að byggja friðsamlega upp
markaðshagkerfi og lýðræðisríki, þá
er ekki þarmeð sagt að það verði ein-
hver jábróðir Vesturlanda. Það er
rökvilla að halda að einungis mis-
munandi hugmyndafræði valdi
árekstmm stórvelda. Stórveldum
lendir líka saman þegai' markmið
þeirra rekast á. Markmið Rússa fara
ekki saman við markmið Vestur-
landa, ef þeir halda áfram að tala um
það á árinu, að það sé nauðsynlegt
fyrir þá að halda úti heijum í fyrrum
sovétlýðveldum í Mið- Asíu, til að-
gerða sem Vesturlandabúum fellur
ekki í geð. Ef íhlutanir þeirra væm til
þess hugsaðar að hjálpa þessum ríkj-
um á Ieið þeirra til lýðræðis (eins og
ílilutun Bandarikjamanna á Haíti), þá
væm þær hugsanlega ásættanlegar.
En ef þær em einungis til þess að
tryggja áhrif Rússa á þessu svæði,
eins og ömgglega er raunin, þá em
þær óásættanlegar. Það er jafn óá-
sættanlegt að Rússar haldi áfram að
halda því fram að Evrópuríki á borð
við Pólland og Tékkland, sem stand-
ast öll skilyrði NATO fyrir inngöngu
í bandalagið þar sem lýðræðisleg
markmið þeirra em hin sömu og
bandalagsríkjanna, megi ekki ganga í
bandalagið vegna þess að Rússar
sjálfir standast ekki inngönguskilyrð-
in. I báðum þessum málaflokkum
ættu línur að skýrast á árinu.
Þetta verður líka árið sem Kína
verður ekki lengur seíjað með ægi-
valdi Deng Xiaoping. Það verður því
hugsanlega hægt að segja til um það
á árinu, hvort að lokamarkmið
Dengs, að koma á frjálsum markaði í
Kína og tengja hann áframhaldandi
alræði eins flokks á stjómmálasvið-
inu, heldur vatni. Ef það gerist ekki
og það hendir, sem bjartsýnismenn
halda, að efnuð þjóð komi nauðsyn-
lega á lýðræði, þá munu Kínveijar
samt eiga í deilum við Vesturlanda-
búa (svo og Rússa), þegar hagsmun-
um þeirra lendir saman. En ef ætlun-
arverk Dengs gengur upp og Kínverj-
ar verða efnahagslegt stórveldi undir
stjóm manna sem halda frani hug-
myndafræði sem þeir segja vera val-
kost við lýðræði, þá verða deilumar
jafnvel enn heiftúðugri.
Stærsta opinberun ársins verður
hins vegar sú, hvort að það verður
eitthvað vit í því að tala um einhver
stórveldi, þegar allt kemur til alls, eða
hvoit við stefnum á vit allsherjar
stjómleysis kjamorkualdar, sem yfir-
skyggi alla trú á alþjóðlegt skipulag.
Þetta verður ár ráðstefnunnar sem
mun taka urn það ákvörðun hvort sá
samningur sem nú er í gildi um bann
við útbreiðslu kjamorkuvopna verð-
ur framlengdur og endumýjaður. Ef
það gerist ekki þá verður 21. öldin
öld kjamorkuvopnaútbreiðslu. Mun-
urinn á heiminum eins og hann er í
dag þar sem einungis handfylli ríkja
eiga kjamorkuvopn og þess heims
þar sem öll ríki sem betur geta koma
sér upp sínum kjamorkuvopnum, af
sömu ástæðu og miðaldabarónar
byggðu sér allir sína eigin kastala, er
geigvænlegur.
Utkoma ráðstefnunnar ræðst að
miklu leiti af framvindu atburða í
Norður-Kóreu. Ef það er Ijóst við
upphaf ráðstefnunnar að Norður-
Kórea á ekki kjamorkuvopn, þá á
bannið við útbreiðslu vopnanna
möguleika á því að standa. Ef það er
hinsvegar einhver möguleiki á því að
Norður-Kóreubúar hafi komið sér
upp, þó ekki væri nema vopnum af
hógværustu gerð með blekkingum og
undirferli. þá verður mjög erfitt að
standa í vegi fyrir því að stíflan bresti.
Þónokkur önnur ríki standa klár til að
segja að ef Norður-Kóreumenn geti
þetta þá geti þau líka og Evrópubúar
ættu að veita því athygli að París,
Berlín og Róm em í skotfæri meðal-
drægra eldflauga flestra þessara ríkja.
Fleiri ríki munu fylgja í kjölfarið, þó
ekki væri nema bara til að geta varið
sig í heimi sem skyndilega hefur orð-
ið allmikið hættulegri en hann var.
Slík róttæk breyting á dreifingu
æðstu birtingamtyndar hemaðar-
mátlarins, væri álíka áhættusöm fyrir
Vesturlönd og aðra. Það er ef „Vest-
ur!önd“ verða ennþá til. Önnur stór
spuming aldarlokanna er hvort að
löndin sem sigraðu kalda stríðið, ná
að halda utan um starfhæft bandalag
sitt. Þeim hefur tekist það hingað li! -
svona rétt svo. En stöðug innbyrðis
samkeppni á efnahagssviðinu og hin
pólitíska innhverfa, sem nú hefur
gripið Bandaríkin, Evrópu og Japan,
gæti orðið til að reka flein í samstöðu
þeirra. Ef Vesturlönd leysast upp, þá
verður sigur þeirra yfir kommúnism-
anum, einhver skammvinnasti sigur
mannkynssögunnar.“
The Economist / mám
RAÐAUGLYSINGAR
Utboö
Vesturlandsvegur í Reykjavík.
Mislæg gatnamót við Höfðabakka.
Borgarverkfræðingurinn í Reykjavík og Vegamálastjóri
óska eftir tilboðum í gerð mislægra gatnamóta á mótum
Vesturlandsvegar og Höfðabakka. Um er að ræða gerð
brúar auk aðliggjandi vega og vegtenginga.
Helstu magntölur brúarhluta: Mótafletir 6.000 m^, steypu-
stvrktarjárn 320 tonn, spennistál 19 tonn, steinsteypa 2.100
og stálsmíði 9 tonn.
Helstu magntölur vegarhluta: Skering í laus jarðlög 74.000
m^, skerina í berg 1.500 m^, fylling og neðra burðarlag
115.000 mr, púkk 35.000 m^, malbik 108.000 og
kantsteinar 3.200 m.
Verki skal lokið að hluta 4. september 1995, en að öllu leyti
eigi síðar en 15. október 1995.
Útboðsgögn verða afhent hjá Vegagerðinni, Borgartúni 5 ,
Reykjavík (aðalgjaldkera) frá og með 9. janúar nk.
Skila skal tilboðum á sama stað fyrir kl. 14.00 þann 30.
janúar 1995.
Þjóðhátíðarsjódur
auglýsir eftir umsóknum um styrki
úr sjóðnum á árinu 1995
Samkvæmt skipulagsskrá sjóðsins nr. 361, 30. september
1977 er tilgangur sjóðsins „að veita styrki til stofnana og
annarra aðila, er hafa það verkefni að vinna að varðveislu
og vernd þeirra verðmæta lands og menningar, sem nú-
verandi kynslóð hefurtekið í arf.
a) Fjórðungur af árlegu ráðstöfunarfé sjóðsins skal
renna til Friðlýsingarsjóðs til náttúruverndar á veg
um Náttúruverndarráðs.
b) Fjórðungur af árlegu ráðstöfunarfé sjóðsins skal
renna til varðveislu fornminja, gamalla bygginga
og annarra menningarverðmæta á vegum Þjóð
minjasafnsins.
Að öðru leyti úthlutar stjórn sjóðsins ráðstöfunarfé hverju
sinni í samræmi við megintilgang hans, og komi þar einn-
ig til álita viðbótarstyrkir til þarfa, sem getið er í liðum, a) og
b).
Við það skal miða, að styrkir úr sjóðnum verði viðbótar-
framlag til þeirra verkefna, sem styrkt eru, en verði ekki til
þess að lækka önnur opinber framlög til þeirra eða draga
úr stuðningi annarra við þau."
Stefnt er að úthlutun á fyrri hluta komandi árs. Umsóknar-
frestur er til og með 28. febrúar 1995. Eldri umsóknir ber að
endurnýja. Umsóknareyðublöð liggja frammi í afgreiðslu
Seðlabanka íslands, Kalkofnsvegi 1, Reykjavík. Nánari upp-
lýsingar gefur ritari sjóðsstjórnar, Sveinbjörn Hafliðason, í
síma 5699600.
Reykjavík, 29. desember 1994,
Þjóðhátfdarsjóður.