Alþýðublaðið - 16.02.1995, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1995
MÞYOVBLHDIÐ
20873. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 625566
Útgefandi Alprent
Ritstjórar Hrafn Jökulsson
SigurðurTómas Björgvinsson
Fréttastjóri Stefán Hrafn Hagalín
Umbrot Gagarín hf.
Prentun Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 625566
Fax 629244
Áskriftarverð kr. 1.550 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Atvmniifrelsi
tyrir bændur
Afskipti stjómvalda af verðlagningu búvara tíðkast víða um
heim. A síðusm árum hefur það komið æ betur í ljós að þetta
leiðir til gífurlegrar óhagkvæmni, offramleiðslu, byrða fyrir
skattgreiðendur og neytendur, auk umhverfisspjalla. Hér á
landi hafa afskipti ríkisins af landbúnaði gengið út í hreinar öfg-
ar. Stutt er síðan hætt var að ákveða miðstýrt verð á öllum bú-
vörum í smásölu, en verðlagning til framleiðenda er enn ákveð-
in af nefnd. Samkeppni er ekki til staðar í þessari atvinnugrein,
meðal annars vegna óeðlilegs banns við innflutningi búvara.
Þetta hefur leitt til offjárfestingar og mikils milliliðakostnaðar.
Þessi sovéska verðlagningarstefna hefur leikið landbúnaðinn
og neytendur grátt. Samfara kvótakerfi við framleiðsluna tók
ríkið að sér að stýra bæði verði og framleiðslumagni. Reynsla
annarra þjóða af kerfum sem þessum segir að þetta geti ekki
farið nema á einn veg. Óhagkvæmni, hátt vöruverð og vaxandi
fátækt bænda. Alþýðuflokkurinn hefur alla tíð gagnrýnt land-
búnaðarkerfið harðlega og talið að aukið frjálsræði í þessum
efnum væri af hinu góða. A þetta hefur ekki verið hlustað, held-
ur hefur flokkurinn verið úthrópaður sem óvinur bænda. Ekkert
er fjarri sanni.
Óánægja bænda með núverandi landbúnaðarkerfi vex dag frá
degi. Góður vitnisburður um það er grein sem Guðrún Krist-
jánsdóttir og Gunnar Einarsson, búendur á Daðastöðum, skrif-
uðu í Morgunblaðið síðastliðinn laugardag. I greininni er mið-
stýringin í landbúnaðarmálum gagnrýnd harðlega, enda hefur
hún í för með sér skipulagða fátækt fyrir bændur í landinu.
Óhætt er að taka undir greinina og hvetja fólk til að kynna sér
efni hennar. í greininni hvetja þau til þess að beingreiðslur til
bænda verði gerðar óháðar framleiðslu, þannig að verðlag
myndist með eðlilegum hætti á búvörum. I öðru lagi hvetja þau
til þess að virkum kjötmarkaði verði komið á samfara því að
núverandi kvótakerfi verði afnumið. Á þennan hátt eykst hag-
kvæmni í landbúnaði bændum og neytendum til hagsbóta.
í komandi kosningum hlýtur það að verða rætt hvort áfram
eigi að hneppa bændur í fjötra ofstjómar eða veita þeim at-
vinnuífelsi þjóðinni allri til hagsbóta.
Tilvistarvandi
Alþýðubandalagsins
í viðtali sem Alþýðublaðið átti við Bjöm Bjamason alþingis-
mann í gær sagði hann meðal annars: „Ef einhver flokkur er
fastur í fjötra kalda stríðsins að því er stefnu og skoðanir varð-
ar, þá er það Alþýðubandalagið. Þetta liggur alveg Ijóst fyrir.
Að vísu hefur Ólafur Ragnar reynt að gera tilraunir til að breyta
þessu eitthvað. I innanlandsmálum veit raunvemlega enginn
hvað alþýðubandalagsmenn em að tala um. Þeir kenna stefnu
sína við útflutning og siðbót. Mér finnst nú að flokkur sem vill
leggja höfuðáherslu á siðbót, eigi að taka það sem siðbótarverk-
efni númer eitt að gera hreint fyrir sínum dymm.“
Óhætt er að taka undir þessi orð Bjöms. Hinni gömlu stefnu
Alþýðubandalagsins og forvera hefur nú verið ekið á ösku-
hauga sögunnar og vilja þeir sem minnst við hana kannast nú.
Lafmóðir á flótta undan eigin sögu samþykkja forkólfar flokks-
ins nýja stefnu um útflutning og siðbót, sem enginn fær tengt
við sögu flokksins né heldur flokk sem á að vera „vinstra" meg-
in við krataflokkinn. Áratugum saman hafa Alþýðubandalagið
og forverar gagnrýnt Alþýðuflokkinn fyrir stefnu sína, en vill
nú óvænt stela glæpnum. Alþýðubandalagið er ekki trúverðug-
ur flokkur fyrr en hann gerir upp sín mál.
Onnur sjónarmið
Skipulögð fátækt
A laugardaginn birtist í Morgun-
blaðinu mjög athyglisverð grein um
vanda landbúnaðarins eftir Guð-
rúnu S. Kristjónsdóttur og Gunnar
Einarsson, búendur ú Daðastöðum.
Sjónarmið þeirra eiga erindi við alla
sem lóta sig þessi mdl einhverju
varða. Millifyrirsagnir eru Alþýðu-
blaðsins.
Hér á landi náði miðstýring og
skömmtunarkerfi meiri tökum en
víðast hvar annars staðar í hinum
vestræna heim. Þó mikið hafi miðað
í-átt til fijálsræðis er enn margt sem
ekki hefur náð að aðlaga sig breytt-
um tímum. Þar á meðal eru kaup og
sala á hluta hinnar hefðbundnu land-
búnaðarframleiðslu, svo sem mjólk
og kindakjöti.
Búvörusamningurinn sem gerður
var 1991 olli verulegum breytingum.
Meðal annars hætti ríkið að bera
ábyrgð á sölunni og viss samábyrgð
kom í staðinn innan greinarinnar. Ef
við tölum um kindakjöt og sölu þess
þá sýnir það sig að þessi samábyrgð
heíur undarlegar hliðar. Þegar ein-
hverjum gengur vel að selja og selur
allt sitt kjöt vel fyrir haustið, fær
hann þá að njóta þess, færa út kvíam-
ar og efla sitt fyrirtæki? Nei, hann
verður að draga hina sem illa hefur
gengið að selja á árinu og selja fyrir
þá. það sér hver maður að ekki er
þetta hvetjandi, hvorki fyrir viðkom-
andi afurðastöð né framleiðendur.
Okkur er sem við sæjum framan í
þann bakarann í bænurn sem væri
sagt, þegar ljóst væri að hann seldi
grimmt og væri að auka sína mark-
aðshlutdeild, að nú yrði hann að
hætta að baka og selja fyrir hinn bak-
arann sem gengi illa að selja sitt
brauð. Það var ljóst fyrirfram að
þessi höft sem enn eru fyrir hendi
yrðu greininni Ijötur um fót. Enda er
það að koma betur og betur í ljós.
Það var rökrétt, fyrst ríkið bar ekki
lengur ábyrgð á sölunni, að gera
hvem ffamleiðanda ábyrgan fyrir
sinni sölu. Beingreiðslur hefði átt að
festa og hafa þær óháðar framleiðslu.
Þeir, sem ekki treystu sér til að fram-
leiða fyrir markaðsverð hefðu getað
hætt en samt haldið svipuðum tekj-
um og þeir höfðu. Síðan þessi samn-
ingur var gerður hafa laun sauðíjár-
bænda lækkað um 50% og aftur
verður skerðing í haust.
Afstaða til
frjálsrar verslunar
í skýrslu frá Ríkisendurskoðun
kom fram að eitt meginmarkmið bú-
vömsamningsins, það að auka hag-
ræðingu í sauðQárrækt, hafx ekki
gengið eftir. Þróunin hafi orðið sú að
dregið hafx úr framlegð.
Við þessar aðstæður mætti ætla að
forsvarsmenn bænda væm að gera
allt til að breyta þessum samningi.
Svo er ekki, þeir berjast á móti breyt-
ingum. Vegna þess að þeir dásöm-
uðu svo þennan samning þegar hann
var gerður, má engu breyta í dag. Fá-
tæktin er að grípa æ fleiri sauðljár-
bændur og bændaforystan á ekki
önnur ráð en að auka enn miðstýr-
inguna.
Því er haldið að bændum að í sam-
keppni bexjist menn innbyrðis, allir
tapi. Fyrirtæki, þá gildir einu hvort
það er sauðfjárbú eða verslun, verður
að haga verðlagningu þannig að það
sé rekið með hagnaði, annars koðnar
það niður og deyr. Það em vissulega
til dæmi um það að menn fjárfesti og
tapi öllu vegna mikillar samkeppni.
Forystumenn bænda virðast halda að
það sé almennt þannig í hinum
vonda heimi ftjálsrar verslunar og
viðskipta, að fyrirtæki byiji með
mikið eigið fé sem þau tapi smátt og
smátt í samkeppni hvert við annað.
Aðlögun að nútímanum
Því er líka haldið ffam, að vegna
offramleiðslu sé ekki hægt að leyfa
frjálsa samkeppni í sölu á kindakjöti.
Það er rétt að það hefur verið offiam-
boð á kjöti hér á landi í áraraðir.
Kindakjötsframleiðslan hefur verið
undir strangri miðstýringu um magn
og verð. Þó ótrúlegt megi virðast,
hefúr þeirri stýringu verið hagað eins
og kindakjötsmarkaðurinn væri ein-
hver sérmarkaður óháður öllu öðru.
Aðrir kjötframleiðendur, eins og til
dæmis svínakjötsframleiðendur,
hafa þrátt fyrir fullan kjötmarkað
stækkað búin og byggt ný. Þeir hafa
með nýjustu tækni stóraukið fram-
leiðslu á starfsmann og getað selt allt
með því að lækka verð meira en við
sauðfjárframleiðendur höfurn gert.
Þessi uppbygging í svínarækt hefði
aldrei orðið ef verð á öllu kjöti hefði
verið háð framboði og eftirspum.
Það er að vísu rétt að svín henta til
verksmiðjuframleiðslu, en kindur
ekki. Það eru aftur á móti miklir
möguleikar á að auka framleiðslu á
ársverk í kindakjötsframleiðslu. Það
má til gamans nefna að í kringum
1960 birtist grein í Tímanum um
fjármann í Gunnarsholti sem gaf
1.000 kindum þar og svo 150 heima
hjá sér í frftímanum. Arangur þessar-
ar stýringar er, að þrátt fyrir miklar
tækniframfarir þarf að fara áratugi
aftur í tímann til að benda á mögu-
leika greinarinnar.
Það sem við sauðfjárframleiðend-
ur em að gera minnir óneitanlega
nokkuð á það sem prentarar í Bret-
landi gerðu. Þeir stóðu þétt saman og
vom ekki til viðræðu um að taka upp
nýja tækni sem var að gerbylta allri
prentun. Þeir misstu síðan vinnuna í
stómm hópum þegar prentunin var
flutt annað.
Svarti markaðurinn
Samkvæmt skilgreiningu bænda-
pressunnar em þeir sem selja fram-
hjá kerfmu sauðaþjófar. Það er
vissulega bölvað ólán að það skuli
vera til svartur markaður á kinda-
kjöti. Framhjásala er aftur á móti af-
leiðing en ekki orsök. Svarti markað-
urinn dregur sjálfsagt eitthvað úr
sölu á kindakjöti í búðum en það er
alls ekki hægt að setja samasem-
merki á milli að fyrir hvert kíló sem
er selt eða gefið framhjá, dragi það
jafnmikið úr sölu annars staðar.
Þessi sala eykur án efa heildameysl-
una. Að kalla einhvem sem gefur af
góðri uppskem krökkunum sínum
Dagatal 16. febrúar
Atburðir dagsins
1920 Fyrsta dómþing Hæstaréttar
íslands háð. 1959 Fidel Castro sver
embættiseið sem leiðtogi Kúbu, að-
eins 32 ára gamall. 1977 ldi Amin,
harðstjórinn blóðþyrsti í Úganda,
lætur myrða erkibiskup landsins.
1989 Lögreglan í Skotlandi tilkynnir
að hryðjuverkamenn hafi grandað
Pan Am þotu yfír Lockerbie. Hátt á
þriðja hundrað manns fómst.
Afmælisbörn dagsins
Finnur Jónsson biskup, 1704.
Jón Magnússon forsætisráðherra,
1859. Sir Geraint Evans óperu-
söngvari frá Wales, 1884. John
Schlesinger breskur kvikmynda-
leikstjóri, gerði meðal annars Midn-
ight Cowboy og Sunday, Bloody
Sunday, 1926. John McEnroe
bandarískur tennisleikari og skap-
hundur.
Málsháttur dagsins
Fátt er bæði bráðgjört og langætt.
Mannkostamaður
dagsins
Það er ekki ofsögum sagt, að
Erlendur var svo fágætur maður að
gáfum og mannkostum, að ég efast
um, að í allri sögu íslendinga verði
fundinn einn tugur manna, sem væm
honum jafnir. A þeim mannsaldri,
sem ég þykist sjá yfir, þekki ég eng-
an einn einasta.
Þórbergur Þórðarson um Erlend í Unuhúsi.
Móðgun dagsins
Illt er að eggja ofstopamennina,
og er það auðséð að þú munt ófyrir-
leitinn verða.
Stórólfur Hængsson við Orm, son sinn;
Orms þáttur Stórólfssonar.
„Ef við horfum til baka er enginn vafi á að
við sauðfjárbændur stæðum betur í dag
ef meginreglur verslunar og viðskipta
hefðu ráðið skipulagi og sölu. Ef við
horfum til framtíðar, með innflutning og
harðnandi samkeppni í huga, getur það
fyrirkomulag sem núna er alls ekki
gengið.“
sem em í skóla eða skítblönkum
gömlum frænda sínum kjöt, sauða-
þjóf, er dæmigert fyrir andleysi kerf-
isþrælanna. Svarta markaðnum hef-
ur tekist að koma kostnaði sem
leggst á vömna frá því hún fer frá
bóndanum þangað til hún kemur til
neytandans, niður í það sem við hin-
ir þyrftum að ná honum.
I dag höfum við marga markaði,
hvítan, svartan og útflutningsmark-
að. Kjötmarkaður þar sem allt kjöt
eða vemlegur hluti þess væri selt
væri miklu farsælli lausn. Það mætti
hugsa sér allsherjar búvömmarkað
þar sem flestir afurðir bænda yrðu
seldar. Ef einhveijir treystu sér til að
kaupa kjöt á þessum markaði til að
flytja það út væri þeim það vitanlega
heimilt. Það er líka löngu tímabært
að bjóða út mjólkurframleiðsluna.
Njósnanetið
Það þykir sjálfsagt að hafa óbein
áhrif á verð á til dæmis ijármagns-
mörkuðum. Það kæmi vel til greina
að flytja út með einhveijum styrkj-
um hluta af kindakjölinu til að verð-
ið væri ekki allt of neðarlega. Þó við
hér á Daðastöðum höfúm sett meira
kjöt í útflutning en flestir, emm við
ekki viss um að útflutningsbætur séu
lausn á vandanum ef áfram er við-
haldið vonlausu skipulagi.
Það er ekkert algilt, en það er oft
þannig að opinber afskipti fylgja
svipuðum farvegi og hafa sambæri-
legar afleiðingar. Það á líkt við um
kakórækt í Afríku, fiskveiðar í Norð-
ur- Atlantshafi og landbúnað hér eða
annars staðar. Það er byijað að hvetja
til fjárfestinga, umfram það sem ann-
ars hefði orðið með til dæmis föstu
verði, styrkjum og ódýmm lánum. Á
nokkmm ámm fer að bera á brestum.
Þá er viðkvæðið að það séu of marg-
ir lausir endar. Stýringin er hert, enn
versnar ástandið. Það verður til
svartur markaður. Þeir sem reka
kerfið tala þá um skort á samstöðu
og félagsþroska. (Ulbricht sá þýski
sagðist hafa vonlausa þjóð. Bænda-
pressan á Islandi talar um að það séu
margir sauðaþjófar í sveitunum.)
Það er farið að hvetja menn til að
fylgjast með og klaga náungann.
Arðsemi minnkar, eiginfjárstaðan
hrynur og fátæktin kemur í kjölfarið.
Ef við horfum til baka er enginn
vafi á að við sauðfjárbændur stæðum
betur í dag ef meginreglur verslunar
og viðskipta hefðu ráðið skipulagi
og sölu. Ef við horfum til framtfðar,
með innflutning og harðnandi sam-
keppni í huga, getur það fyrirkomu-
lag sem núna er alls ekki gengið.
Annálsbrot dagsins
Það sumar fæddist einn óskapleg-
ur burður af einni konu í Fljótsdals-
héraði; það var höfuðlaust, munnur-
inn á brjóstinu, augun á öxlunum, en
niður frá allt samfast sem selsmynd.
Fitjaannáll, 1667.
Orð dagsins
Þegar þeir hefja þennan dans,
þá er góður siður,
að menn skeri andskotans
umræðumar niður.
Andrés Bjömsson.
hópi sterkustu skákmanna heims: ól-
seigur harðjaxl og baráttumaður. í
skák dagsins eigast þeir við, Geller
og Tal. Aðeins em búnir 22 leikir en
Tal tekur strax af skarið og hristir
framúr erminni snjallan vinnings-
leik. Hvað gerir hvftur?
23. Hxd5! Hxd5 24. DD! Meira
þarf ekki til. Efim lagði niður vopn-
in.
Skák dagsins
Efim Geller var um langt skeið í