Alþýðublaðið - 26.04.1995, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
S k o ð a n i
MIÐVIKUDAGUR 26. APRÍL 1995
r
MfTOBUÐIÐ
20908. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 625566
Útgefandi Alprent
Ritstjórar Hrafn Jökulsson
Siguröur Tómas Björgvinsson
Fréttastjóri Stefán Hrafn Hagalín
Umbrot Gagarín hf.
Prentun Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 625566
Fax 629244
Áskriftarverð kr. 1.550 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Þjóð án griðlands
Á árum kalda stríðsins var Tyrkland útvörður Atlantshafs-
bandalagsins gegn Sovétríkjunum og leppum þeirra í Austur-
Evrópu. Þessi sérstaða Tyrkja gerði þeim kleift að láta gagnrýni
á stórfelld mannréttindabrot sem vind um eyru þjóta. Og lýð-
ræði stóð lengstaf á brauðfótum í landinu, enda hrifsuðu herfor-
ingjar til sín völdin þegar þeim sýndist.
Síðustu ár hefur Tyrkland smámsaman þokast í átt til lýðræð-
is. Enn er landið samt vettvangur víðtækra og ömurlegra mann-
réttindabrota. Þess er skemmst að minnast, að nýverið hlutu
nokkrir tyrkneskir þingmenn harða fangelsisdóma fyrir að halda
fram málstað Kúrda. Takmarkalausar raunir Kúrda eiga fáar
hliðstæður. Þeir eru meirihluti íbúa á stórum landsvæðum í
Tyrklandi, Irak og Iran, aukþess sem allmargir Kúrdar eru í Sýr-
landi og Armeníu. Réttindi Kúrda í Tyrklandi hafa lengi verið
fótum troðin af fáheyrðu miskunnarleysi. Saddam Hussein er
ábyrgur fyrir helför Kúrda í írak - en einhverra hluta vegna hef-
ur umheimurinn jaíhan haft öllu minni áhuga á blóðbaðinu í
Norður-írak en innrás Saddams í Kúvæt.
Skæruliðasveitir Kúrda í Tyrklandi gripu til vopna undir
merkjum Kúrdíska verkamannaflokksins (PKK). PKK mun
ekki eiga stuðning alls þorra Kúrda í Tyrklandi, en eigi að síður
hefur barátta tyrkneskra stjómvalda fyrir upprætingu samtak-
anna bitnað með einum eða öðmm hætti á miklum meirihluta
þeirra milljóna Kúrda sem búa í landinu. Kúrdar em annars eða
þriðja flokks borgarar í Tyrklandi, að þeim einum undanskildum
sem samþykkja afarkosti Tyrkja - sem meðal annars fela í sér
afheitun á tilveru kúrdísku þjóðarinnar.
Hinn 20. mars réðust tyrkneskar hersveitir yfir landamæri ír-
aks, í því skyni að uppræta sveitir PKK. Umheimurinn hefur
ekki sýnt stríðinu í Norður-Irak vemlegan áhuga, og fáir orðið til
þess að veija fullveldi Iraks - eða málstað Kúrda: sama þótt
fréttir berist af múgmorðum á óbreyttum borgumm. Á hinn bóg-
inn verður æ fleimm ljóst að til lengdar er óhugsandi að beita
hervaldi til að kveða niður baráttu Kúrda. Ofstæki Tyrkja og ír-
aka verður svarað í sömu mynt af Kúrdum, eins þótt skæmliðar
þeirra eigi nú mjög í vök að veijast.
Kúrdar eiga sama tilvemrétt og aðrar þjóðir, og því þarf að
finna pólitíska lausn á málum þeirra. Sumir fréttaskýrendur
halda því fram að Tansu Ciller, forsætisráðherra Tyrklands, sé í
reynd hlynnt pólitískri málamiðlun gagnvart Kúrdum en hafi
látið til skarar skríða til þess að styrkja stöðu Tyrkja áðuren hægt
verður að gera samninga af einhveiju tagi. Hvað sem því líður er
harla ólíklegt að stjómin í Ankara sé reiðubúin að gera neinar
vemlegar tilslakanir. Þaðan er varla að vænta pólitískrar lausnar.
Fmmkvæðið hlýtur að koma firá samfélagi þjóðarinnar. Þangað
til eiga Kúrdar hvergi griðland.
Meðferðin á Ólafí G.
Davíð Oddsson hnuðlaðist á Ólafi G. Einarssyni allt síðasta
kjörtímabil. Hann fyrirgaf honum aldrei að hafa gert Heimi
Steinsson að útvarpsstjóra og setti hann í óbærilega stöðu með
því að skipa honum að gera einkavin sinn, Hrafn Gunnlaugsson,
að framkvæmdastjóra sjónvarpsins. Ólafur náði sér aldrei á strik
sem ráðherra eftir það.
Meðan Ólafúr G. Einarsson lá veikur á sjúkrahúsi var honum
ýtt út í kuldann, og annar einkavinur Davíðs, Björn Bjamason,
settur í hans stað. Samþingmenn Ólafs úr Reykjanesi stóðu fyr-
ir því að skipuleggja útstrikanir á hann í kosningunum. Sigríður
Anna Þórðardóttir bætti um betur með því að grafa opinberlega
undan Ólafi G. og lét uppi, að hún teldi sjálfa sig betur komna að
ráðherradómi en hann. Með því vom örlög hans innsigluð.
Þetta er flokkurinn, sem við gerð stjómarsáttmála nýrrar
stjómar lagði mesta áherslu á að koma inn ákvæði um að efla
bæri kristið siðgæði í landinu.
Ekki veitir af.
Kúlur við
Ég hafði verið nokkrar vikur í
Króatíu í vetrarbyrjun 1991 þegar
mér varð loksins Ijóst að engin
mannleg öfl gætu stöðvað helför
Júgóslavíu. Anna og ég sátum í litlu
eldhúsi í úthverfi Zagreb, og ég var
að sýna henni hvað mér hafði
áskotnast á vígstöðvunum. Króa-
tísku hermennimir vildu endilega
gefa íslenska blaðamanninum ein-
hvem vináttuvott: sprengjuflísar,
skammbyssuskot, sprengjukúlur.
Með kærri kveðju til íslendinga.
Hvala.
Einsog gengur|
HJökulsson
skrifar
Og ég var að spytja Önnu, einsog
ég spurði svo marga: Hvemig stend-
ur á því að íbúar Júgóslavíu gátu lif-
að saman í sátt og samlyndi í tæp-
lega hálfa öld ef þeir em svo allt í
einu orðnir erfðafjendur? Afhverju
fara nágrannar og gamlir vinir með
eldi hvor gegn öðmm? Hversvegna
em nú æskuvinir sitt hvom megin
víglínunnar og strengja þess heit að
murka lífið hvor úr öðmm? (Ég
hafði heyrt margar, margar sögur af
mannlegum harmleik í þessa vem:
hver einasti borgari Júgóslavíu var
með einhverjum hætti persónulegur
þátttakandi í hildarleiknum.)
I stuttu máli sagt: Afhveiju drepur
maður mann? Afhverju drepur mað-
ur vini sfna, félaga, ættingja?
Anna brá ekki svip, en skenkti
meira slívovitz í glösin, og greip síð-
an handfylli af gullunum mínum,
áðuren hún svaraði á frumstæðri
ensku. Lausleg þýðing: „Sjáðu til,
Kraffn. Hér hefurðu eina litla byssu-
kúlu. Og hér er ein býsna stór. Við
notum stóm kúluna á stóm Serb-
ana... En litlu kúluna notum við á
litlu Serbana."
Smávindlar og viskí
Þessi minning sótti mig heim um
daginn þegar ég las afar merka grein
eftir Warren Zimmermann, síðasta
sendiherra Bandaríkjanna í Júgó-
slavíu, í tímaritinu Foreign Affairs.
Zimmermann er sérfræðingur í mál-
efnum Balkanskagans og veit hvað
hann syngur: áðuren hann var skip-
aður sendiherra árið 1989 hafði
hann í tvígang starfað í Júgóslavíu.
Hann hafði frá öndverðu hrifist af
þessu sérkennilega og mótsagna-
kennda landi, sem ffá fornu fari var
stefnumótsstaður austurs og vesturs:
suðupottur allra heimsins hræringa,
trúarbragða og kennisetninga, vett-
vangur valdatafls heimsveldanna frá
örófi alda.
Hann lýsir því á einkar sannfær-
andi hátt hvernig Júgóslavíu var
smámsaman mjakað í átt til tortím-
ingar: hvemig óprúttnir leiðtogar
Serba - og Króata - vöktu upp hat-
urselda þjóðemisofstækis og of-
sóknarbijálæðis. Zimmermann
kveður Serba að upplagi gestrisna
og glaða þjóð (um það ber flestum
Atburðir dagsins
1834 Tvö skip og 14 bátar fórust í ofsa-
veðri á Faxaflóa, og með þeim 42 menn.
1900 12 þúsund manns misstu heimili sín
í stórbmnum í Hull og Ottawa í Kanada.
1937 Þýskar sprengjuflugvélar leggja
spænska bæinn Guemica í rústir: árásin
varð kveikja að samnefndu tímamóta-
verki Picassos. 1989 Lucille Ball deyr;
hún var um si'na daga einn dáðasti
skemmtikraftur Ameríku.
Afmælisbörn dagsins
Markús Arelíus Rómarkeisari og heim-
spekingur, 121. Leonardo da Vinci
ítalskur fjölfræðingur og mesti listamað-
ur endurreisnartímans, 1452. Eugene
Delacroix franskur listmálari, 1798.
Rudolf Hcss staðgengill Hitlers sem
flúði til Bretlands í miðri annarri heims-
styrjöld, 1894.
Annáisbrot dagsins
Þijár manneskjur vom líflátnar á alþingi á
þessu sumri. Faðir og dóttir; áttu bam til
samans; vora úr ísafjarðarsýslu; hann
allra hæfi
-Tvist og bast um Balkanskagann.
ILeiðtogi Bosníu-Serba sagði við sendiherra
Bandaríkjanna: „Þér verðið að skilja Serba,
herra Zimmermann... Serbar eru ófærir um
að hata."
saman) en hugur þeirra er bundinn á
klafa fortíðarinnar. Þeir eru nánast
helteknir af eigin sögu - sögu, sem í
þeirra skýringum, snýst að mestu
leyti um misgerðir annarra í þeirra
garð. Ég hef sjálfur fúndið hina
sögulegu þráhyggju Serba: Ef þú
spyrð Serba til vegar er eins víst að
hann svari fyrst með svosem einsog
þriggja álna fyrirlestri um bardag-
ann örlagaríka á völlum Kosovo. Sú
orusta var að vísu háð árið 1389 - en
í vitund Serba er enginn atburður
merkari, enginn staður heilagri.
Zimmermann lýsir því hvemig
Slobodan Milosevic tókst átakalítið
að hafa alger hamskipti: hann
breyttist úr kommúnísku möppudýri
í eldklerk þjóðemisofstækis. Banda-
ríski sendiherrann lýsir Milosevic
sem fullkomlega ómannlegum harð-
stjóra: tækifærissinna en ekki hug-
myndafræðingi, miskunnarlausum
eiginhagsmunasegg sem ekki
skeytti einu sinni um hörmungar
eigin þjóðar - hvað þá annarra.
Sannleikurinn hefur aðeins afstætt
vægi í huga Milosevic, segir
Zimmermann. Milosevic tekur
sannleikann því aðeins í þjónustu
2 6. a
\
hálshöggvinn, henni drekkt. Maður úr
Húnavatnssýslu, átti bam við stjúpdóttur
sinni, hann missti lífið; fyrir hann var út-
skrifað.
Grímsstaðaannáll, 1738.
X í
^ / t -«
Málsháttur dagsins
Þjófar stela fé manna, en vinir úmanum.
sína að það henti honum.
Hvað fleira? Milosevic klæðir sig
einsog evrópskur bankamaður; hann
reykir smávindla og drekkur viskí.
Hann kemur vel fyrir og á þess-
vegna létt með að vefja um fingur
sér ýmsum erlendum sendimönnum,
segir Zimmermann. En sendiherr-
ann bætir því við, að þvf miður sé
Milosevic algerlega á valdi þeirra
myrku afla sem eiga sér bólstað í
honum.
Lærisveinar Freuds og
Shakespeares
Og svo er geðlæknirinn á Balkan-
skaga. Radovan Karadzic, sérfræð-
ingur í paranoiu - ofsóknarbijálæði.
Við heyrum nú í fréttum að ein-
hveijir hafi áhuga á því að draga
hann fyrir alþjóðlegan stríðsglæpa-
dómstól.
Zimmermann fannst Karadzic al-
veg óvenjulega ógeðfelldur og forð-
aðist í lengstu lög að hitta hann. En
þeir áttu samt nokkra fundi áðuren
Júgóslavía liðaðist í sundur.
Zimmermann gerir að umtalsefni
að Karadzic er ekki einu sinni
Bosníumaður. Þegar ég var í Saraje-
Heiður dagsins
Hannes Hafstein hafði yfirleitt þann hátt
á að standa á móti, þangað til séð var, að
ekki tækist að svæfa málin framar. Þá tók
hann þau og flutti og eignaði sér svo heið-
urinn af að hafa komið málinu í höfn.
Sigurður Thoroddsen um Hannes
Hafstein fyrsta ráðherra islands.
Orð dagsins
Fyrst er sjón og svo er tal,
svo kemur hýrlegt auga,
síðar óstarfagurtfal
freyju - hefst við - bauga.
Sigurður Pétursson, sýslumaður
og skáld. Hann fæddist þennan
dag árið 1759.
Skák dagsins
Gamli jálkurinn Suetin hefur um langa
hríð verið í hinum stóra hópi meðal-
sterkra rússneskra stórmeistara. Hann
þjálfaði einu sinni íslensku landsliðs-
mennina, og hefur áreiðanlega kennt
þeim sitt af hveiju. En hann er fómarlamb
f skák dagsins: hinn grimmlyndi Scer-
vo bölvuðu borgarbúar honum líka
mikið, þessum „sveitastrák frá ein-
hvetju ömurlegu fjallaþorpi í Svart-
fjallalandi.“
En um langt skeið var Karadzic
áberandi í Sarajevo, enda var hann
ekki einasta virtur geðlæknir. Mann-
skrattinn var skáld líka - hann gaf út
ljóðabækur fyrir böm.
En hann var aðkomumaður, og
Zimmermann bendir á að Karadzic
eigi sameiginlegt með Korsíku-
manninum Napóleon, Austurríkis-
manninum Hitler og Georgíumann-
inum Stalín að hafa gerst leiðtogi
þjóðar í öðm landi en sínu eigin.
En reyndar fann bandaríski sendi-
herrann sögulega samsvömn Kar-
adzic fyrst og fremst í einum manni:
Heinrich Himmler.
Hægri hönd þessa Himmlers
vorra daga heitir Nikola Koljevic.
Hann er líka stríðsglæpamaður og
fjöldamorðingi. Til skamms ti'ma
var hann prófessor í enskum bók-
menntum. Sérgrein: Shakespeare.
í síðasta skipti sem Zimmermann
og Karadzic hittust var strt'ð á næsta
leiti. Læiðtogi Bosníu-Serba sagði
við sendiherra Bandaríkjanna: „Þér
verðið að skilja Serba, herra Zimm-
ermann... Serbar em ófærir um að
hata.“
Síðan em fjögur ár. Þrjúhundmð
þúsund líf.
Það var nóg af kúlum fyrir alla!
bakov hefur svart og á leik, og beitir ridd-
araliðinu af stöku listfengi.
drottninguna, þá hefðu riddaramir kæft
kóngsa. 2. ... Rxf2+ 3. Dxf2 Nauðvöm.
3. ... Dxf2 4. Bfl Dxf3+ 5. Hb6 Suetin
þumbast við einsog sannur framsóknar-
maður. 5. ... e4 6. Hxd6 Dbl+ 7. Kh2
Db8 Hér lagði Suetin loks niður vopn.