Alþýðublaðið - 26.04.1995, Síða 8

MÞYBUBLÆBID
Miðvikudagur 26. apríl 1995 62. tölublað - 76. árgangur Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
■ Milovan Djilas, kommúnistinn sem gekk af trúnni og skrifaði bókina Hin nýja stétt, er látinn
* *
\WREVr/ÍZ/
4 - 8 farþega og hjólastólabílar
5 88 55 22
* *
\WREVF/tZ7
4 - 8 farþega og hjólastólabílar
5 88 55 22
„ Það er margur maðurinn
sem svíkur, Jón minn"
- sagði Einar Olgeirsson þegar Jón Baldvin Hannibalsson vildi fá hann á fund og ræða Djilas.
lvo-Lola Ribar og Djilas árið 1942. Þeir voru yngstu - og dáðustu - skæruliðaforingjar kommúnista. Ivo-Lola
dó kornungur en fyrir Djilas átti að liggja að afhjúpa kommúnismann.
„Einhver sfðustu orðaskipti mín
við Einar Olgeirsson voru þau að
ég fór heim til hans og bað hann að
koma til fundar við okkur nokkra
menntaskólastráka og ræða Milovan
Djilas. Viðbrögð hans voru þau að
þegar hann fylgdi mér til dyra klapp-
aði hann á öxlina á mér og sagði:
„Það er margur maðurinn sem svík-
ur, Jón minn. Við þekkjum svo mörg
dæmi um það og skulum ekki láta
það á okkur fá.“ Það var ógæfa
tveggja kynslóða að það voru ekki
fleiri sem sviku, það er að segja
þorðu að bera sannleikanum vitni
þegar ljóst var að þetta var ailt byggt
á lygi og falsi,“ sagði Jón Baldvin
Hannibalsson í samtali við Alþýðu-
blaðið.
Milovan Djilas, fyrrum varafor-
seti Júgóslavíu en síðar kunnur and-
ófsmaður og andstæðingur komm-
Jónas Gunnar Allansson, 25 ára
mannfræðinemi og Vesturbæingur
(þó ekki KR-ingur), er nýkjörinn
formaður Röskvu - samtaka félags-
hyggjufólks við Háskólann. Alþýðu-
blaðið sló á þráðinn til Jónasar
Gunnars og forvitnaðist um þær
breytingar sem nú á að gera á starfi
hreyfmgarinnar: Röskvuliðar ætla
nefnilega að fara ræða pólitík.
„Við ætium að kýla starf Röskvu
upp með því að draga inn pólitíska
umræðu og reyna skilja aðeins á
milli stúdentaarms Röskvu og al-
mennrar stjómmálaumræðu. Þó að
umræða sé í gangi innan félagsins,
þá á það ekkert endilega að þýða að
menn séu að taka einhverja harða af-
stöðu með eða á móti. Aður en mað-
ur tekur afstöðu þarf maður að
mynda sér skoðun - og það hlýtur
að gerast á grundvelli einhverrar
umræðu um viðkomandi mál.“
Er þetta eitthvað skylt „Ungt
fólk takið afstöðu“?
„Kannski ekki alveg á sömu nót-
um - en þó ekki langt frá. Vonin er
auðvitað sú að stúdentabaráttan
verði virkari fyrir vikið og menn
verði meðvitaðri um stærra sam-
hengi hlutanna."
Hvernig ætlarðu að koma í veg
únismans, lést í Belgrad þann 20.
apríl síðast liðinn. I viðtali sem Al-
þýðublaðið átti við Jón Baldvin
skömmu fyrir kosningar kom fram
að þegar hann las bók Djilasar, Hin
nýja stétt, á menntaskólaárunum,
hafi fyrstu efasemdir hans um marx-
ismann vaknað. Þar hafi Djilas flett
ofan af ósannindunum um hina sov-
ésku þjóðfélagstilraun. Nú þegar
Djilas er allur riíjar Jón Baldvin upp
þau áhrif sem hann varð fyrir af
verkum Djilasar.
Óbugandi heiðarleiki
„Andlátsfregn Djilasar snertir mig
einfaldlega vegna þess að hann er
einn þeirra manna sem dýpst áhrif
höfðu á ungling hér á norðurhjara
sem á sjötta áratugnum var að reyna
að brjóta til mergjar hvað væri hæft í
fyrirheitinu um framtíðarþjóðfélag
fyrir það, að flokkspólitískar fylk-
ingar innan Röskvu fari í hár
saman?
„Það er náttúrlega bara eðlilegt og
hollt ef átök verða - einsog í allri
pólitík sem gengur útá misjafnar
skoðanir."
Er ópólitísk Röskva þá lýðræð-
inu óholl?
„Aðalatriðið er það, að við höld-
um umræðunni lifandi og tökum
ekkert gefið án þess að umræða um
málið fari fram.“
Er Röskva ekki mörg þúsund
manna hreyfing?
„Röskva er allavega nokkuð stór
miðað við síðasta sigur, en hitt er
hinsvegar annað mál að það er alltaf
varasamt að miða við slíkt. Svona
úrslit eru afar breytileg og erfitt að
hengja fólk á einhverja ákveðna
hreyfingu. Þetta sveiflast."
Nú hefur formannsembætti
Röskvu verið Iítt áberandi emb-
ætti hingaðtil - munt þú sjá um að
breyta því?
„Eg vil nú orða þetta þannig, að
formaðurinn verði ekki endilega
meira áberandi en hingaðtil heldur
öll stjómin og allir félagsmenn.
Þetta á ekki að verða persónuleg
leiðtogastaða því félagsstörf fela í
kommúnismans. Ég er hér með í
höndunum snjáð og velkt eintak af
þessu tímamótaverki hans sem heitir
Hin nýja stétt, eða The New Class,
og er gefið út í New York 1957. Það
passar að þetta er veturinn sem ég
sagði mig úr menntaskóla til að
stunda píanóleik, marxísk fræði og
íslensku. Ég sé að hann skrifar þess-
ar greinar, sem síðan komu út undir
þessu safnheiti, á ámnum 1953 til
1954 og er þá annar mesti virðingar-
maður í Júgóslavíu, það er að segja
varaforseti og þingforseti.
Þegar ég blaða í gegnum þetta rit
fæ ég aftur sterklega á tilfinninguna
sömu viðbrögðin. Bókin er öll
sprottin af óbugandi andlegum heið-
arleika. Þessum fágæta eiginleika
sem er svo sjaldgæfur meðal
menntamanna. Djilas er fæddur
1911 og erfrá Svartíjallalandi. Hann
var snemma í andstöðu við semífas-
íska einræðisstjóm. Þegar styijöldin
brýst úr verður hann einn af leiðtog-
um skæmliðahreyfingarinnar undir
forystu Títós. Að stríðinu loknu var
hann annar helsti hugmyndafræði-
legur talsmaður kommúnistafiokks
Júgóslavíu. Hann var sendur í tví-
gang, 1945 og 1948, til viðræðna við
Stalín í Moskvu til þess að reyna að
koma í veg fyrir fullkominn aðskiln-
að Júgóslavíu við alþjóðahreyfingu
kommúnista. Seinna skrifaði hann
mjög eftirminnilega bók um þetta
sem heitir Samtöl við Stalín og kom
út 1962,“ sagði Jón Baldvin.
Sá í gegnum falsið
„Það sem mér finnst einna merki-
legast við Djilas er að hann er einna
fyrstur af þeirri kynslóð manna í
Austur-Evrópu, sem koma til valda
eftir frelsisstríð gegn nasistum undir
sér að þau eru unnin í félagi við ann-
að fólk. Málið er það, að ef Stúd-
entaráð er öflugt en Röskva ekki, þá
kemur það náttúrlega til með að
merkjum hugmyndafræði kommún-
ista, og tekur svo skamman tíma að
sjá í gegnum falsið og neitar að láta
kúga sig. Það er athyglisvert að
þriðjung af fullorðinsárunum var
hann í tugthúsi. Fyrst af hálfu fasista-
stjómar í þrjú ár og síðan níu ár und-
ir semifasistastjóm Títós. Hann er
því á annan áratug í tugthúsi og
reyndar að lokum var það hlutskipti
bitna á starfi Röskvu. Ég held, að ef
við náum að kveikja uppí pólitískri
umræðu innan Röskvu þá gæti það
hrist vel upp í starfinu. Okkar stefna
hans að gista sömu dýflissuna undir
Tító og hann hafði áður gist sem
ungur maður í baráttunni gegn fasist-
um. Það segir sína sögu. Svo mikið
var þeim í mun að hann næði ekki að
skrifa að honum var synjað um
pappír. Næsta bók hans, sem heitir
Land Without Justice, var næstum
öll skrifúð á salemispappír.
Það sem Djilas er að segja er ein-
er að Röskva verði virkari sem breið
hreyfing ungs fólks, en sem ekki
maskína með afmarkaðan tilgang.
Það þarf að opna fyrir almennt fé-
lagsstarf í Röskvu allt árið um kring,
en ekki eingöngu rétt fyrir kosning-
ar.“
Hvernig líst þér annars á nýjan
ráðherra menntamála?
„Bjöm Bjamason á eftir að sanna
sig. Hann verðurdæmdur af verkum
sínum og er vitaskuld enn alveg
óskrifað blað.“
Hefur þú verið að þvælast í
flokkapólitíkinni?
„Nei, það hef ég ekki. Ég vil skil-
greina mig meðal þess unga fólks í
dag, sem hefur verið mikið að fylgj-
ast með pólitíkinni og er ekki ánægt
með þessa hefðbundnu gerð hennar.
Þetta unga fólk vil reyna að finna
einhvem nýjan flöt. Fólk sem hefur
starfað saman innan Röskvu hefur
mikið talað um það eftir kosningam-
ar, að því finnist skrýtið að geta ekki
unnið saman í hefðbundinni pólitík.
Að einhveiju leyti er þetta þó ein-
földun því pólitísk umræða í Röskvu
undanfarin ár hefur verið lítil. Þessu
ætlum við nú að reyna breyta: auka
umræðuna og sjá hvaða gmndvall-
arhugsjónir Röskva standi íyrir.“
faldlega þetta: Fámennur hópur, að
nafninu til með á vömnum háleitar
hugsjónir kemst til valda með
vopnavaldi og heldur áfram alræðis-
valdi með vopnum. Byggir upp lög-
regluríki sem er byggt á skoðana-
kúgun og að allt vald, efnahagslegt,
pólitískt og hugmyndalegt er í hönd-
um sama hópsins. Þegar harðsnúinn,
ofstækisfullur, illa menntaður, oft og
tíðum heimskur valdahópur og ger-
spilltur, framlengir líf sitt með of-
beldi hlýst af þjóðfélag sem er
óbærilegt og á sér enga von.“
Sá fyrsti sem þorði
„Djilas var áreiðanlega ekki sá
eini sem vissi að hverju stefndi.
Hann var að vísu geysilega skarp-
skyggn en lyrst og frernst heiðarleg-
ur og hann var sá fyrsti sem þorði að
segja það sem hinir vissu líka en
þorðu ekki. Það er þessi tónn, ein-
lægur, sársaukafullur en óbugandi
sem kemst til skila og gerir þetta
verk hans öðmvísi en einhver fræði-
rit þar sem sama efni er kannski gerð
skil með fræðilegri hætti en ekki af
sömu ástrfðu og einlægni.
Það er eftirtektarvert að Djilas
gengur í sínar hremmingar á þessum
ámm frá 1954 og fram yfir 1960 á
sama árabilinu og Amór bróðir minn
er í Moskvu. Þeir eiga náttúrlega
ólíkar forsendur en komast að sömu
niðurstöðu á sama tíma. I bréfaskrift-
um okkar Arnórs á þessum ámm er
oft vitnað til Djilasar.
Það er athyglisvert fyrir mannlega
eymd og óheiðarleika íslensku
kommúnistahreyfingarinnar að við-
brögð þeirra vom þau sömu og vald-
hafanna í Austur-Évrópu. Þeir vildu
ekki af Djilas vita. Ég var orðinn
leiður á að heyra það sem mér fannst
vera bemskt blaður í Einari Olgeirs-
syni um þetta valdakerfi í Austur-
Evrópu. Þess vegna var það sem ég
bað hann um að koma á þennan fund
með okkur menntaskólastrákum til
að ræða Djilas. Viðbrögð Einars
vom þau sem ég gat um í upphafi,"
sagði Jón Baldvin Hannibalsson.
Foringjar skæruliðasveita júgóslavneskra kommúnista funda í helli
sumarið 1944. Frá vinstri: Vladimir Bakaric, Ivan Milutinovic, Edvard
Kardelj, Josip Broz Titó, Alexander-Leka Rankovic, Svetozar Vuk-
manovic og Milovan Djilas.
■ Jónas Gunnar Allansson er nýkjörinn formaður Röskvu. í samtali við Alþýðublaðið segir hann
frá afar róttækum breytingum, sem ætlað er að gera fljótlega á starfi samtakanna
Röskvuliðar gerast „pólitískir"...
Jónas Gunnar Allansson: Fólk innan Röskvu hefur mikið talað um það
eftir kosningarnar, að því finnist skrýtið að geta ekki unnið saman í
hefðbundinni pólitík. A-mynd: E.ÓI.