Alþýðublaðið - 22.06.1995, Blaðsíða 6

6
ALÞYÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 22. JÚNÍ1995
m e n n i n g
■ Hinn 7. júní ávarpaði sjálft lárviðarskáld Breta, Ted Hughes, samkomu í ICA (International Contemporary Arts)
að afloknum leiklestri Fionu Shaw og Michael Charlesworth í tilefni af útgáfu
Justice Undone- Grámosinn glóir- eftir Thor Vilhjálmsson.
Lárviðarskáldið ræddi kynni sín af íslendingum, íslandi, íslendingasögunum og heimsborgaranum Thor
Alþjóðlegur borgari sem
byggir á þúsund ára hefð
Fæstir gera sér nógu glögga
grein fyrir hinni löngu og merku
bókmenntahefð íslendinga, og
munu því lesa Grámosa Thors sem
hverja aðra evrópska nútímaskáld-
sögu. Mín trú er sú að hér sé um
allt annars konar bókmenntir að
ræða. Ahugi minn á Islandi vakn-
aði fyrst er ég var kornungur og
tók að lesa íslendingasögurnar og
íslenskar þjóðsögur, en hvoru-
tveggja hef ég síðan lesið aftur og
aftur síðar í lífinu.
Islendingasögurnar eru í raun
einhverjar merkustu bókmenntir
sem til eru: einhverjir raunveruleg-
ustu, kaldranalegustu og hræðileg-
ustu harmleikir sem nokkurntíma
hafa verið skráðir. í íslendingasög-
unum tvinnast hin æðstu gildi sam-
an við hin erfiðustu lífsskilyrði á
endimörkum hins byggilega heims,
og þar myndast einhverskonar
„eldsmiðja“ sagna, þegar helstu
vígamönnum Norður-Evrópu lend-
ir þarna saman. í þessari „eld-
smiðju“, þar sem allir þessir þættir
runnu saman, urðu til á tiltölulega
stuttu tímabili þessar ótrúlegu sög-
ur um hversdagslega viðburði í lífi
venjulegra fjölskyldna. Þessar sög-
ur eru merkilegar ekki aðeins sök-
um hins ótrúlega raunveruleika og
efnalega ástands sem fólkið bjó
Á þessu eldfjalli
bjuggu svo örfáar fjöl-
skyldur, dreifðar um
landið, og áttu allar
meira og minni í úti-
stöðum hver við aðra,
einkum vegna jarða-
deilna.
við, heldur ekki síður vegna þess
að þær eiga rætur í þessu einkenni-
lega landi, þessu óraunverulega
„geimlandi" sem er í rauninni nak-
ið eldfjall, skreytt því sem tekist
hefur að skjóta rótum í eldfjallinu.
Á þessu eldfjalli bjuggu svo örfáar
fjölskyldur, dreifðar um landið, og
áttu allar meira og minni í útistöð-
um hver við aðra, einkum vegna
jarðadeilna. fslendingar eru mestu
lögvísindamenn í heimi, það er
sagt að þar sé þriðji hver maður
lögmaður og þessir frumbyggjar
deildu og börðust svo heiftarlega
að stofnun Alþingis varð aðkall-
andi til að útkljá hin eilífu deilu-
mál. Þessar sögur eru ekki aðeins
naktar og nöturlegar frásagnir af
raunveruleika þessa tíma, þær til-
heyra einnig munnmælasagnahefð
þeirri er vel var þekkt fyrr á öldum
í Evrópu. fslensku þjóðsögurnar,
svo ólíkar sem þær eru íslendinga-
sögunum, eiga einnig rætur f
munnmælasagnahefðinni og þær
eru einhverjar mögnuðustu,
draugalegustu og skrýtnustu þjóð-
sögur sem ég veit um. A.'lar ís-
lensku þjóðsögurnar hljóma eins
og sannar sögur, og þó ac guðun-
um séu gerð skil í fornkveðskap
íslendinga, þá eru hinar dæmi-
gerðu þjóðsögur Islendinga fyrst
og fremst gamansamar smásögur
um venjulegt fólk hér og þar, og
ýmislegt sérkennilegt sem henti
það, hin undarlegu fyrirbrigði sem
á vegi þess verða og nálægðina við
hið óútskýranlega sem mótar líf
þess. Þannig virðist sem allir á fs-
landi búi í heimi þar sem engin
mörk eru á milli hins raunverulega
og hins yfirskilvitlega, þar sem hið
yfirskilvitlega eru skrýtnar verur
sem búa í klettum, ám, bæjum og
móum. Þetta skapar afar einkenni-
legt og hjátrúarfullt andrúmsloft
og það andrúmsloft er einnig að
finna í íslendingasögunum þar sem
hinir undariegustu hlutir gerast á
stundum, furðulegir draugar birtast
í þessum hráslagalegu sögum.
Sögurnar og þjóðsögurnar voru
einu íslensku bókmenntirnar sem
ég hafði kynnt mér áður en ég fór
til íslands og þangað fór ég í raun-
inni því ég hafði hrifist af landinu
og langaði jafnframt að renna þar
fyrir fisk. Eg ferðaðist hringinn í
kringum landið því þjóðbraut hef-
ur verið lögð í kringum landið og
liggur hún víða mjög nærri strönd-
inni. Ég hafði kynnst Thor Vil-
hjálmssyni á bókmenntahátíð í
Spoleto og hann var eini maðurinn
sem ég þekkti á íslandi og ég
hringdi í hann er ég kom til lands-
ins. Thor reyndist afar gestrisinn
og góður heim að sækja. Hann tók
mig nánast að sér, og son minn
sömuleiðis sem var í för með mér.
Við ókum saman frá Norðurlandi
til Reykjavfkur, síðan aftur til
Húsavíkur og enduðum aftur hjá
Thor í Reykjavík þannig að ég fór
í rauninni tvo hringi kringum land-
ið og kynntist því þessu hrjóstruga
og glæsilega landi afar vel; jöklun-
um, þessari nekt sem minnir á
tunglið, og hinni óvenjulegu
strandlínu, því maður fylgir henni
mestan hluta ferðarinnar kringum
landið. Vegirnir minna á enska
sveitavegi og troðninga mestan
hluta leiðarinnar og hlaut ég afar
góða yfirsýn yfir hina eyðilegu
byggð. Hvar sem numið er staðar á
íslandi, getur að líta litla á eða
læk, auðn allt um kring og maður
freistast út í vatnið í von um að
krækja í fisk en þá verður manni
litið upp og sér einhvern mann
standa og fylgjast með úr nálægu
holti og annan sem fylgist með af
öðru fjalli og ef þú gerir þig lík-
legan til að renna fyrir fisk þá
koma þeir hlaupandi niður hlíðarn-
ar hrópandi „No fiskur!“. Landsins
er hvarvetna stranglega gætt á
þennan hátt, sérhver maður fylgist
með nágranna sínum og maður fær
...verk hans verða ekki eingöngu skilgreind sem
nútímabókmenntir heldur ef til vill miklu frem-
ur sem eðlileg framvinda langrar sögu ein-
hverra merkustu bókmennta sem skrifaðar hafa
verið.