Alþýðublaðið - 30.08.1995, Síða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐK)
MIÐVIKUDAGUR 30. ÁGÚST 1995
s k o d a n i r
A1ÞY9U6UÐID
20976. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjórar Hrafn Jökulsson
SigurðurTómas Björgvinsson
Fréttastjóri Stefán Hrafn Hagalín
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Umbrot Gagarín hf.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.550 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Aðskilnaður
ríkis og kirkju
Öðru hvoru kemur upp umræða um stöðu þjóðkirkjunnar hér á landi
og aðskilnað ríkis og kirkju. Umræðan um þessi mál einkennist af varð-
stöðu kirkjunnar um óbreytt ástand, eða þá að kirkjan krefst aukins
sjálfstæðis, en vill um leið njóta allra forréttinda opinberrar ríkiskirkju.
Þetta viðhorf kirkjunnar er auðvitað ekki veijandi. Trúmál eru hluti af
einkalífi fólks; hluti af hinu borgaralega samfélagi sem ríkið á ekki að
stjóma og ráðskast með. Trúfélög eiga að vera eins og hver önnur frjáls
félög í landinu, lúta eigin reglum og bera ábyrgð á fjármálum sínum.
Rrkinu kemur innra starf þeirra ekkert við.
Frjálslyndi í trúmálum hefur aldrei rist djúpt hér á landi. Lengi vel
skildu íslendingar ekki hugtakið trúífelsi, enda var því komið á hér á
landi að frumkvæði Dana. Núverandi ríkisstjóm hefur það á stefnuskrá
sinni að efla jákvæð áhrif trúarlífs meðal þjóðarinnar. Ekki er minnst
einu orði á hvemig þetta skuli gert, en það vekur auðvitað undmn að
ríkisstjóm skuli hafa slíkt á stefnuskrá sinni. Er það hlutverk ríkisins að
ráðskast með trúarlíf fólks? Er það, að mati ríkisstjómarinnar, betra að
vera frelsaður en trúlaus efahyggjumaður? Líklega yrði trúarlífi lands-
manna mestur styrkur í því að ríkið hætti að skipta sér af trúmálum og
skipulagi kirkjunnar.
Víðast hvar á Vesturlöndum em ríki og kirkja strangt aðskilin. Þetta
grundvallaratriði er hvergi í meiri hávegum haft en í Bandaríkjunum, en
þar er trúarlíf og kirkjusókn meiri en í nokkm öðm vestrænu ríki. Ann-
að dæmi er hið kaþólska Frakkland, þar sem aðskilnaður ríkis og kirkju
var eitt helsta deilumál í stjómmálum á 19. öld og framan af þeirri 20.
Enginn getur haldið því fram með sanngimi að trúarlíf Frakka hafi
skaðast af þessum aðskilnaði, þó óhætt sé að fullyrða að aðskilnaðurinn
hafi orðið frönsku þjóðlífi og stjómmálum til góðs.
Svíar hafa nú ákveðið að ríki og kirkja verði aðskilin hinn 1. janúar
árið 2000. Amm saman hafa Svíar rætt þetta mál og endanleg niður-
staða er nú fengin. íslendingum væri hollt að íhuga hvort ekki væri far-
sælast að fara að dæmi Svía í þessu máli og minnast kristnitökunnar
með því að skilja að ríki og kirkju í landinu árið 2000. Það yrði sannar-
lega meiri reisn yfir slfkri aðgerð en innihaldslausum tækifærisræðum
við Öxará.
Spurningar til
Svavars Gestssonar
Sjónarrönd, bók Svavars Gestssonar, hefur vakið mikla umræðu.
Þessi umræða hefur beinst jafnt að þeim hugmyndum sem Svavar setur
fram í bókinni og ekki síður að stöðu vinstrimanna í stjómmálum sam-
tímans og hugsanlegri sameiningu þeirra í einn stóran jafnaðarmanna-
flokk. Jón Baldvin Elannibalsson hefur í þremur ítarlegum greinum í Al-
þýðublaðinu bent á, að nauðsynlegur hluti þessarar umræðu sé hinn
sögulegi ágreiningur Alþýðuflokksins annarsvegar og Alþýðubanda-
lagsins og forvera þess - Sósíalistaflokksins og Kommúnistaflokksins -
hinsvegar. I þessum greinum hefúr Jón Baldvin vakið máls á mörgum
óþægilegum efnum í sögu Alþýðubandalagsins sem ekki hafa verið
gerð upp með ærlegum hætti, og spurt Svavar áleitinna spuminga um
eigin fortíð.
Á fjölmennum fundi Alþýðubandalagsins í Reykjavík lýsti Svavar
því yfir að ekki stæði á honum að ræða fortíðina, þó það hefði aldrei
verið tilgangur hans með ritun bókarinnar. Hann tók þó fram að hann
teldi slfka umræðu tilgangslausa og ef farið væri út í hana væri nauð-
synlegt að ræða einnig sögu Alþýðuflokksins. Ekki mun standa á Al-
þýðublaðinu að ræða sögu Alþýðuflokksins. Vonandi mun Svavar ekki
heykjast á því að ræða sögu Alþýðubandalagsins.
Þessi umræða er nauðsynlegur hluti af stærri umræðu um stöðu jafn-
aðarmanna í nútímanum og hvað þeir eiga sameiginlegt og hvað skilur
á milli. ■
Pólitískur þroski jafnaðarmanna
„Fyrirmyndin frá Svíþjóð segir okkur einnig að
forsendan fyrir því að stór jafnaðarmannaflokk-
ur verði að veruleika er sú að innan hans þrífist
mismunandi skoðanir og að sá hópur sem verð-
ur undir í lýðræðislegri atkvæðagreiðslu sætti
sig við niðurstöðuna. Þeim pólitíska þroska
hafa íslenskir vinstrimenn ekki ennþá náð."
Um fátt er meira rætt og skrifað hjá
frændum okkar Svíum um þessar
mundir en væntanlegt brotthvarf Ingv-
ars Carlssons úr embætti forsætisráð-
herra á næsta ári. Þá mun hann á sama
tíma yfirgefa formannsstól sænska
, Jafnaðarmannaflokksins, en sú staða
er án efa sú valdamesta í sænskum
stjómmálum. Þrátt fyrir að ýmsir fjöl-
miðlar hafi látið í það skína að afsögn
Carlsson haft komið á óvart þá bendir
flest til þess að ákvörðunin hafi verið
tekin fyrir talsvert löngu. Ferill Carls-
son geymir sögu um hugrakkan
stjómmálamann og jafnframt pólitísk-
an þroska þeirrar stjómmálahreyfmgar
sem hann hefúr leitt undanfarin ár.
r^öið |
Hugrekki
Eftir að jafnaðarmenn biðu ósigur í
kosningunum 1991, og hlutu „aðeins"
38 prósent atkvæða, hófust þegar
miklar umræður um að tími Carlsson
væri liðinn. Það var hins vegar aðeins
einn galli á kröfugerð þeirra sem vildu
formanninn feigan - það var enginn
krónprins til staðar.
Árin á undan höfðu menn haft
augastað á Lars Enkvist fyrmrn borg-
arstjóra í Malmö, en eftir kosningamar
1991 hafði það kvisast út að hann
hygðist yfirgefa leiksvið stjórnmál-
anna. Það var hins vegar krónprins-
essa til staðar, Mona Sahlin, en hún
þótti á þeim tíma of ung til þess að
takast á við hið ábyrgðarmikla starf
sem formaður sænska Jafhaðarmanna-
flokksins gegnir. Nú er Sahlin hins
vegar óumdeilanleg krónprinsessa
sænska Jafnaðarmannaflokksins.
Carlsson sat því áfram eftir kosn-
ingamar 1991, en gaf jafnframt í skyn
að kosningabaráttan 1994 yrði hans
síðasta. Þrátt fyrir að sænskir kratar
hafi þann stimpil á sér að þeir hafi
byggt hið ofvaxna velferðarkerfi
landsins, þá hafa orðið talsverðar
áherslubreytingar þau tæplega tíu ár
sem Carlsson hefur setið á formanns-
stóli. Þær má einnig rekja til Kjell-
Olof Feldt, sem sat um árabil sem ljár-
málaráðherra, bæði undir forsæti
Palmes og Carlssons. Hann neyddist
hins vegar til þess að taka pokann sinn
árið 1990 eftir að hafa lagt fram tillög-
ur um niðurskurð í velferðarkerfxnu
sem sænska verkalýðsforystan gat alls
ekki sætt sig við.
Umræddar tillögur sem bundu enda
á pólitískan feril Feldts, gengu hins
vegar ekki eins langt í aðhaldi og
spamaði og þær aðgerðir sem ríkis-
stjóm Carlsson hefur beitt sér fyrir eft-
ir að jafnaðarmenn tóku við stjómar-
taumunum að nýju 1994. Svíar hafa
verið að sigla í gegnum djúpa efna-
hagslega lægð undanfarin fimm til sex
ár og eftir glundroðastjóm borgara-
flokkanna 1991-1994 voru skuldir
þjóðarinnar komnar að hættumörkum.
Abyrgð og stöðugleika hafa verið ein-
kennandi fyrir stefhu notTænu jafnað-
armannaflokkanna í ríkisfjármálum,
og ríkisstjórn Carlssons ætlar að ná
þjóðarskuldum rnður þrátt fyrir að það
kosti einhverjar tímabundnar óvin-
sældir meðal stuðningsmanna Jafnað-
armannaflokksins. Ingvar Carlsson
hefur sýnt mikið pólitískt hugrekki í
þessum efnum, því hann boðaði flest-
ar þessara aðgerða fyrir kosningar og
kom því ekki aftan að sínum kjósend-
um eins og núverandi stjómarherrar á
íslandi hafa til dæmis ásmndað.
Sameining?
Sænski Jafnaðarmannaflokkurinn
hefur verið leiðandi afl í stjómmálum
nánast alla þessa öld. Ákvarðanir sem
teknar eru á flokksþingum sænskra
jafnaðarmanna hafa áhrif á allt þjóðlíf
í Svíþjóð, hvort sem flokkurinn er í
stjóm eða stjómarandstöðu. Undir for-
ystu Ingvars Carlssons hefur mikil
samheldni rfkt innan flokksins og hef-
ur hann verið farsæll og vinsæll for-
maður þegar litið er til flokksmanna
og samstarfsmaxma.
Þá er ekki þar með sagt að sænskir
jafnaðarmenn séu sammála í öllum#
málum, því flokkurinn hefur mjög
mikla málefnalega breidd. Að undan-
fömu hafa verið hörð átök um aðgerð-
ir í ríkisfjármálum og velferðarmálum,
en þeir sem hafa orðið undir í þeim
slag hafa virt hina lýðræðislegu niður-
stöðu flokksins og þannig hefur þessi
fjöldahreyfmg ávallt haldið velli. Þetta
hefur ekki síður endurspeglast í átök-
unum um aðild Svía að Evrópusam-
bandinu. Þar skiptust flokksmenn og
kjósendur flokksins í tvo álíka stóra
hópa sem vom með og á móti ESB-
aðild. Þrátt fyrir þennan skoðanamun
tókst Carlsson að halda flokknum
saman, enda vom það allir kjósendur
sem höfðu síðasta orðið um inngöngu
Svíþjóðar í ESB í þjóðaratkvæða-
greiðslu.
Þar sem mikið er skeggrætt um
sameiningu íslenskra jafnaðarmanna í
einn stóran og öflugan stjórnmála-
flokk, þá gætum við ef til vill horft til
flokkssystkina okkar í Svíþjóð og
reynslu þeirra í gegnum árin. Helsta
einkenni íslenskrar vinstrihreyfingar
hefur verið sundmng, þrátt fýrir fögur
fyrirheit um sameiningu á tyllidögum.
Flokkar hafa klofnað og oftar en ekki
hafa kraftamir farið í innri átök, í stað
þess að beina þeim að andstæðingun-
um. Það er aðeins einn aðili sem hefur
hagnast á þessari meinsemd íslenskra
jafnaðarmanna og það er Sjálfstæðis-
flokkurinn - vörður sérhagsmuna og
atvinnurekenda.
Oft og tíðum hafa deilurnar ekki
einu sinni snúist um verðug málefni
eða hugmyndafræði, heldur hafa átök-
in alltof oft spunnist um ósætti og
árekstra forystumanna vinstriflokk-
anna. Ekki þarf að leita langt aftur í
tímann til þess að rökstyðja þessa full-
yrðingu. Jóhanna Sigurðardóttir lýsti
því yfir að hún væri best til þess fallin
að sameina jafnaðarmenn. Henni var
hins vegar hafnað sem formanni Al-
þýðuflokksins í kosningum á flokks-
þingi. En í stað þess að lúta lýðræðis-
legri niðurstöðu klauf hún Alþýðu-
flokkinn og jók þannig sundrungu
jafnaðarmanna. Það kom líka á daginn
að Jóhönnu og flokki hennar var hafn-
að af kjósendum í kosningunum í vor.
Þroski
Farsæll ferill Ingvars Carlsson og
reynsla Svía af ríkisstjómum jafnaðar-
manna eru gott dæmi um jafnaðar-
stefnuna í verki. Uppbygging velferð-
arkerfisins og þær róttæku endurbætur
sem nú verið að gera á því minna ís-
lenska jafnaðarmenn á það hversu
miklu fjöldahreyfing jafnaðarmanna
getur áorkað.
Fyrirmyndin frá Svíþjóð segir okk-
ur einnig að forsendan fýrir því að stór
jafnaðarmannaflokkur verði að vem-
leika er sú að innan hans þrífist mis-
munandi skoðanir og að sá hópur sem
verður undir í lýðræðislegri atkvæða-
greiðslu sætti sig við niðurstöðuna.
Þeim pólitíska þroska hafa íslenskir
vinstrimenn ekki ennþá náð. ■
Höfundur er framkvæmdastjóri Alþýðuflokks-
ins - Jafnaðarmannaflokks íslands.
3 0. á g ú s t
Atburðir dagsins
30 f.Kr Markús Antoníus
stjómandi eystri hluta Rómar-
veldis fremur sjálfsmorð í Eg-
yptalandi þarsem hann var hjá
Kleópötru, ástkonu sinni. 1720
Jón Vídalín, Skálholtsbiskup
og mælskusnillingur, lést á leið
norður Kaldadal. Kunnastur er
hann fyrir Vídalínspostillu.
1901 Skotinn Hubert Cecil
Brown kynnir nýja uppfinn-
ingu: ryksuguna. 1941 Þjóð-
verjar umkringja Leníngrad.
1963 Komið á beinni símalínu
milli Hvíta hússins í Washing-
ton og Kremlar.
Afmælisbörn dagsins
Raymond Massey 1896, kan-
adískur leikari. Dennis Healey
1917, breskur stjómmálamað-
ur, einn af leiðtogum Verka-
mannaflokksins og fjármála-
ráðherra um skeið. Jcan-
Claude Killy 1943, franskur
skíðamaður sem hlaut þrenn
gullverðlaun á vetrarólympíu-
leikunum 1968.
Annálsbrot dagsins
I Majo vildi bóndinn á Lang-
holti í Flóa, Hallur Jónsson að
nafni, brenna sinu af þeirri
jörð, og sem hann lagði eldinn
í, læsti hann sig víðara út á
annarra manna jarðir, svo hann
brenndi lönd á næstu 13 jörð-
um...
Sjðvarborgarannðll 1639.
Lokaorð dagsins
Svona er lífið!
Ned Kelly (1855-80),
ástralskur hestaþjófur og útlagi,
á aftökupallinum.
Málsháttur dagsins
Fyrir gullguðum gerir margur
knésig.
Orð dagsins
Fyrr en sólin með iœgsta lag
stytti þann dimma dag,
diktaði' ég dstarbrag.
Eggert Ólafsson, 1726-1768.
Skák dagsins
Hollendingurinn ungi, Piket,
hefur vegnað misjafnlega uppá
síðkastið og virðist ekki fylli-
lega standa undir þeim vænt-
ingum sem til hans voru gerð-
ar. Skák dagsins var tefld árið
1988, þegar Piket var mjög í
æsku. Hann er enda í hlutverki
fómarlambsins, hefur hvítt en
Douven stýrir svörtu mönnun-
um og á leik. Gervallur liðsafli
svarts er tilbúin til árásar en
hvítu mennimir hafa þyrpst til
varnar konungi sínum. Það
dugar ekki til.
Svartur leikur og vinnur.
1. ... Rxe2! 2. Bxe2 Dg3+!
Alltaf gaman að fóma drottn-
ingu - svo fremi það skili sér í
sigri. 3. Bxg3 hxg3+ 4. Kg4
Re7+ Piket gafst upp. Hvíti
konungurinn er kominn á ver-
gang og auðveld bráð.