Alþýðublaðið - 09.11.1995, Qupperneq 5

FIMMTUDAGUR 9. NÓVEMBER 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
ren hún var dæmd fyrir svik ásamt fyrrverandi eiginmanni og tveimur ástmönn-
ungu til miðilshæfileika sinna. Árið
1918 sneri hún aftur til Reykjavfleur,
meðal annars í því skyni að láta rann-
saka betur tengslin við andaheiminn.
„Ekkert varð samt úr því að ég léti
rannsaka mig, né heldur reyndi ég þá
af nokkurri alvöru að þroska og þjálfa
þessa hæftleika rm'na. Þvert á móti
leitaðist ég við að bæla þá niður, enda
þótt það hefði í för með sér bæði
óþægindi og vanlíðan. Hófst og þá,
eða ekki löngu seinna, nýr þáttur í ævi
minni, annars vegar unaðslegt ævintýr
ástfanginnar stúlku, hins vegar sárbit-
ur vonbrigði, ógæfa, örbirgð og þján-
ing.“
Erfitt hjónaband
I dómnum yfn Láru kemur lfam að
árið 1922 kynntist hún Páli Thorberg
Jónassyni bifreiðarstjóra í Reykjavfk.
Þau bjuggu saman um skeið og eign-
uðust tvö böm. Leiðir þeirra skildu og
árið 1927 giftist hún Þorbergi Gunn-
arssyni. Hann var fæddur 1887 og því
tólf árum eldri en hin 28 ára gamla
Lára. Raunaleg mynd er dregin upp af
hjónabandi Þorbergs og Láru í dóms-
skjölunum: „Þau eignuðust saman 3
böm, sem lifa, eitt bam þeirra fæddist
í blóðláti, en tveimur fóstmm var eytt
að læknisráði. Fjárhagur þeirra var
svo erfiður, að þau þágu af sveit mest-
an sambúðartímann, og samlyndi
þeirra var afleitt og heimilisbrag þeirra
virðist hafa verið mjög áfátt.“
Lára sagði fýrir rétti að hún hefði
starfað sem miðill frá 18 ára aldri,
„hafi allt gengið vel og svikalaust
fyrst. Var það fyrst eftir hjónaband
hennar og ákærða Þorbergs, eftir því
sem sannað er, að hún tók að beita
svikunum."
Svo virðist sem afkoma fjölskyld-
unnar hafi meira eða minna oltið á því
sem inn kom á miðilsfundum Lám.
Fram kemur í dómsskjölum að að-
gangseyrir var tvær til þrjár krónur, og
hafði hún 20 til 60 krónur uppúr krafs-
inu í hvert skipti. Á þessum ámm var
gríðarlegur áhugi á spiritisma og því
var mikil aðsókn á fundi hjá Lám,
enda varð hún skjótt kunnasti miðill
landsins.
Ekki tókst að upplýsa fyrir dómi
hvenær Lára fór að beita svikum á
fundum, þrátt fyrir að þau Þorbergur
væm bæði yfirheyrð um tildrögin:
„Um upphaf svikanna ber fram-
burðum hjónanna nokkuð á milli, og
verður eigi með vissu um það sagt,
hvort þeirra átti fyrstu uppástungu að
þeim. Kenna þau hana hvort öðm og
em eigi aðrir til frásagna um það at-
riði. Segir ákærða, að á meðan á sam-
búðinni við ákærða Þorberg stóð, hafi
sér farið að ganga verr á fundunum,
enda hafi hún verið þreytt af heimilis-
■ Halldór Kiljan Laxness fór á kost-
um í grein sem hann skrifaði í TMMár-
ið 1940 um Láru miðil og andatrúar-
menn. Greinin fer hér á eftir í heild
„Séra Lára"
Mikið upplost varð nýlega í höf-
uðstaðnum kringum andatrúar-
kvenprest alþekktan, „séra Láru“,
sem allt í einu var „staðin að svik-
um“, eins og blöðin komust að
orði, og urðu málalyktir að flokkur
sá, sem hún hafði um sig í Bjama-
borg, var rændur sambandi við
annað líf með lögregluvaldi, a.m.k.
um stundarsakir. Mun slík meðferð
á trúflokkum vera fátíð hér á landi
og tæplega meðmælaverð - jafnvel
í augum þeirra, sem setja annars
andatrú tiltölulega lágt meðal
kristilegra sértrúarflokka. Því
hvernig á lögregla eða fógeti að
geta skorið úr því, hvar sannleikur-
inn endar og fölsunin byrjar í trúar-
brögðunum? Hitt er athyglisvert,
að almenningi utan þessa trúflokks,
þar á meðal okkar upplýstu dag-
blöðum, skuli koma það á óvart, að
útfrymi Láru og andaraddir hennar
skuli ekki hafa verið ekta. Sú undr-
un talar sínu máli um íslenzka nú-
tímamenntun. En hvað sem
útfryminu og andaröddunum líður,
og hvaða skoðun sem fógetinn
kann að hafa á því máli, þá er þó
eitt sem stendur stöðugt: hin dular-
fullu fyrirbrigði kringunj „séra
Láru“ voru mörg og merkileg. Hið
dularfyllsta og merkilegasta má
tvímælalaust telja það, að menn,
sem bæði eru álitnir með fullri
skynsemi og hafa jafnvel fengið
háskólamenntun, sækja samkomur
af þessu tagi, ekki aðeins af for-
vitni, heldur sem sanntrúaðir
menn. Það er engin skýring tiltæk í
fljótu bragði á því, að menn, sem
lagt hafa stund á ýmsar greinar
náttúrufræðinnar, þar á meðal líf-
eðlisfræði, sömuleiðis efnafræð-
ingar og eðlisfræðingar, ennfremur
raunsæir athafnamenn, og aðrir,
sem ekkert er fjær en rugla saman
náttúrlegu og yfirnáttúrlegu í
hversdagslífinu, eru óðfúsir að gefa
út „vísindalegar“ yfirlýsingar um
að eftir nákvæmar rannsóknir hafi
þeir komizt að raun um, að þessi
og þessi miðill, þar á meðal Lára,
„hafi ekki brögð í tafli", andarnir
séu ekta, hinar og aðrar „sannanir"
hafi átt sér stað, og þar fram eftir
götunum. Andleg samsetning slíkra
manna hlýtur að vera gullvægt
rannsóknarefni fyrir sálvísindin.
Einnig er það einkennilegt að sínu
leyti, hvernig vanir raunhyggju-
menn, menn, sem hver í sinni grein
fyrirlíta kák og flaustur, geta haft
sig til að „gera rannsóknir" í þess-
um efnum, án þess að kynna sér
þær sérstöku starfsaðferðir, sem
notaðar eru til að koma upp um
miðla, en í þeirri grein eru til
slyngir sérfræðingar. Ef maður les
í hinu athygliverða riti Harry
Price’s, Æfintýri draugaveiði-
manns (Adventures of a Ghost
Hunter), kaflann um vinnubrögðin
við „afhjúpun” miðla, rennur upp
fyrir manni hver vandkvæði eru á
því verki, ekki sízt þar sem miðlar
gangast ekki undir rannsóknir,
nema þeir fái að setja skilyrði, sem
gera alvarlega rannsókn afar tor-
velda eða jafnvel ógerlega.
Þekktur geðveikralæknir kvað
hafa haft þau orð í gamni og alvöru
urn andatrú, að ekki séu aðeins allir
miðlar geðbilaðir, heldur séu einn-
ig allir, sem hafa tilhneigingu til að
fara á miðilsfund að einhverju leyti
geðbilaðir líka. f ljósi þeirrar þekk-
ingar, sem nútíminn á yfir að ráða,
má náttúrlega segja eitthvað svipað
um allan trúaráhuga á okkar dög-
um, þ.e.a.s. ef hann er ekki algerð
venjutrú. En um andatrú má hik-
laust fullyrða, að þótt iðkanir henn-
ar séu að sínu leyti ekki sjúklegri
en t.d. hjá „holy rollers” (Fíladel-
fíu-mönnum?), þá gerir þessi trú-
flokkur sig alveg sérstaklega hvim-
leiðan vegna þess moldviðris af
uppgerðarvísindum og „fræði“leg-
um dellubókum, sem heiðarlegir,
lærðir heimskingjar eða truflaðir
gáfumenn þyrla látlaust kringum
þetta klúsaða sambland af brjál-
semi, prakkaraskap og fimmta-
flokks loddaralistum, sem nefnt er
miðilsstarfsemi.
Það er án efa rétt, að svokallaðir
ekta miðlar, menn sem tala og rita
ósjálfrátt í dásvefni, séu ekki full-
komlega normalir freur en t.d.
menn, sem ganga í svefni. Vitan-
lega er ómögulegt að kalla ósjálf-
ráða starfsemi af þessu tagi „gáfu“,
eins og andatrúarmenn gera, heldur
er það bilun. En þegar talinu víkur
að atvinnumiðlum, hef ég enga trú
á, að hin skemmtilegu ummæli
geðveikralæknisins standi lengur
heima. Það má a.m.k. fullyrða, að
rannsóknir þær, sem hægt er að
treysta að hafi verið gerar af full-
kominni vísindalegri nákvæmni á
starfsemi þeirra, benda yfirleitt
ekki í þá átt. Það er sannfæring
mín, að það komi yfirleitt ekki til
mála að atvinnumiðlar séu bilaðir,
m.ö.o. ekta. Á þeim andafundum,
sem ég hef setið, bæði hér á landi
og annarsstaðar, hefur miðillinn
æfinlega verið eina persónan í
hópnum, sem ég þóttist alveg viss
um að væri með réttu ráði, enda
þarf ekki all-litla nákvæmni og þó
töluverða aðgæzlu til að fram-
kvæma þær hundakúnstir, þótt lít-
ilsverðar séu í samanburði við
meiriháttar loddaraskap, sem mið-
illinn framkvæmir, jafnvel á léleg-
um „líkamninga“fundi. Það fólk,
sem sækir andafundi, er venjulega
óhæft til að hugsa skynsamlega, og
um leið til að skynja normalt, af
því að undir niðri vill það láta
blekkjast og er komið hingað
þeirra erinda. Meðal þeirra, sem
sitja venjulegan miðilsfund, er það
áreiðanlega í fæstum tilfellum mið-
illinn, sem þarf lækningar við,
heldur fundargestirnir, the sitters.
Og það er fásinna að halda, að það
fólk, sem hangir á miðilsfundum,
læknist þótt komið sé upp um einn
miðil. Ef það fer ekki til sama mið-
ilsins aftur, óðar en hann er kom-
inn úr steininum, þá fer það ofur
einfaldlega til næsta miðils. Hin sí-
gildu svör andatrúarmanna, lærðra
manna ekki síður en leikra, þegar
upp kemst um miðil, eru þessi:
„Það getur verið, að Lára miðill
hafi svik í frammi - stundum. En í
öll þau 42 skipti, sem ég var á
fundum hjá henni, get ég lagt sálu-
hjálpareið út á að hún hafði engin
svik í frammi." Ef síðan fást óræk-
ar sannanir - eða t.d. játning mið-
ilsins sjálfs - fyrir því að hún hafi
alltaf „svikið“, ekki aðeins í þessi
42 skipti, heldur á hverju kvöldi í
tíu ár, tuttugu ár, þá svarar andatrú-
armaðurinn: „Það getur verið, að
Lára miðill svíki alltaf, en hitt get
ég lagt eið út á: Ásta miðill svíkur
aldrei.” Og ef Ásta miðill reynist
„svikari” er svarið: „Það má vel
vera, að bæði Lára miðill og Ásta
miðill svíki, en það get ég boðið
sáluhjálpareið út á, að ekki sveik
hann Indriði miðill meðan hann var
á lífi“ - og ef líkur þykja síðan
benda til þess, að Indriði miðill
hafi einnig svikið, þá bendir anda-
trúarmaðurinn á miðilinn frú Píper
í Englandi eða Ameríku, „sem
aldrei sveik, eða a.m.k. trúði Sir
Oliver Lodge því, að hún sviki
ekki, og annar eins maður og hann
fer ekki með neina lygi,“ - o.s.frv.
endalaust. Það er af svörum eins og
þessum, sem draga má nokkrar
ályktanir um sálarástand venju-
legra andatrúarmanna.
Tímarit Máls og menningar, 3. hefti
1940. Greinin er hér endurbirt stafrétt.
Helgi Tómasson yfir-
læknir: Hún er framúr-
skarandi talhlýðin og
reiðubúin að segja
sannarlega ósatt upp í
opið geðið á manni.
h'finu, bæði ósamlyndi og bama-
fjölda... Ákærði Þorbergur hefur að
vi'su haldið því fram, að ákærða hafi
með áhrifavaldi sínu og hótunum um
ófarir fengið sig til þátttöku í svikun-
um,en ósannað er að svo hafi verið.
Ákærða virðist þó hafa verið driffjöðr-
in í þessu, enda framkvæmdi hún sjálf
svildn á fundunum.“
Umfangsmikil svik
Þeir sem sækja miðilsfundi nútím-
ans eiga sjálfsagt torvelt með að gera
sér í hugarlund hvemig bein svik fara
fram. Miðlar nú um stundir halda yfir-
leitt fjölmenna skyggnilýsingarfundi,
þarsem fram fer uppboð á „gömlum,
góðlegum konurn" í stómm stfl. Nei,
fundir Láru vom aldeilis með öðmm
brag. Á rökkvuðum fundum Lám
miðils heyrðust framandi raddir, „lík-
amningar" gengu um gólf, sumir þótt-
ust sjá framliðin dýr á vappi og ástvin-
ir höfðu samband af astralplaninu.
Til þess að fundimir væm sem
áhrifaríkastir setti Lára á svið heil-
mikla sýningu, einsog fram kemur í
dómsskjölunum:
„Þau [Lára og Þorbergur] ákváðu
að kaupa hvíta slæðu úr þunnum vefn-
aði, og var það framkvæmt. Einnig út-
bjuggu þau grímur eða andlitslikön.
Tæki þessi notaði svo ákærða á fund-
unum til að sýna útfrymis- og Kkamn-
ingafyrirbrigði. Hélt hún tækjum þess-
um uppi og hreyfði þau með höndum
sínum á fundunum, þegar við átti.
Ákærði Þorbergur setti fjalabotn í stól
þann, er ákærða sat á fundunum,
þannig að hólf myndaðist undir stól-
setunni, og einnig útbjó hann lok
framan á stólnum, sem hægt var með
hægu móti að opna og loka, og var
ekki áberandi að sjá, þegar það var
lokað. Notaði ákærða þetta til að
geyma svikatækin í og opnaði það svo
í dimmunni á fundinum eftir þörfum
og tók úr því tæki og setti aftur í það
notkun lokinni."
Sneypuför til Lundúna
Hið óhamingjusama hjónaband
Láru og Þorbergs rann sitt skeið árið
1936. Snemma árið eftir hófst ástar-
samband Láru og Kristjáns Ingvars
Kristjánssonar. Hann var þá 46 ára, og
hafði um nokkurt skeið sótt miðils-
fundi Láru. Kristján kom líka við sögu
í réttarhöldunum enda varð hann Láru
afar handgenginn og kom í stað Þor-
bergs sem aðstoðarmaður hennar við
svikin. Um það segir meðal annars í
dómsskjölunum:
,JFraman af mun ákærði Kristján
Ingvar hafa verið grunlaus um að
ákærða beitti svikum í miðilsstarfsemi
sinni. Fyrsti grunur hans um að svo
væri vaknaði, þegar hann eitt sinn tók
á útfrymi frá ákærðu og fann, að það
var viðkomu eins og venjuleg slæða.
Þá sýndi ákærða honum eitt sinn tvær
eða þijár myndir sem teknar höfðu
verið á áðumefndum myndatökufund-
um [þar sem hæfileikar Láru vom
rannsakaðir], og sagði honum, að
myndimar væm af dóttur sinni og bað
hann að segja ekki frá þessu.“
Kristján Ingvar varð fylgdarmaður
Lám í ferð hennar til Lundúna haustið
1937. Sálarrannsóknafélag þar í landi
bauð henni, kostaði ferðir og uppihald
og greiddi henni auk þess þóknun. Þá
greiddi félagið einnig íyrir fylgdar-
konu Lám og ferðir og uppihald Krist-
jáns Ingvars. Þetta var lítil sigurför:
Lára beitti svikum en Bretamir vom
ekki eins auðblekktir og fundargestir
hennar í Bjamaborginni. Af ljósmynd-
um, sem teknar vom á fundunum, var
greinilegt að um svik var að ræða. í
dómsskjölum segir að á tveimur fund-
um hafi Lára notað slæðu og andlit- .
slíkan, ennfremur að hún hafi notað
vasaklút til að láta líta svo út sem einn
af „líkamningunum" væri með yfir-
skegg! Þá hafði Kristján Ingvi eftir
Lám að hún hefði einu sinni notað
nærklæði sín til að blekkja með við
sýnilegu fyrirbrigðin.
Eftir þessa sneypuför til heimsborg-
arinnar hélt Kristján Ingvi tvær sam-
komur þarsem hann sagði frá ferðinni:
og vai- lýsing hans allfjarri vemleikan-
um. En tími... * framhald á bls. 7.