Alþýðublaðið - 05.03.1996, Blaðsíða 6

6
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 5. MARS 1996
bessastaðabardagar
Mikill söguburður varð í kringum frambjóðendurna og því meðal annars
hvíslað að Kristján væri knúinn af hamslausri fornleifafikn. Mynd úr grín-
blaðinu Speglinum.
þvert og endilangt. Gunnar og Vala
höfðu vinninginn hvað varðar fjölda
funda, en ef litið er til aðsóknar voru
yfirburðir Kristjáns og Halldóru Eldjám
verulegir. Einkum var Akureyrarfundur
Kristjáns í minnum hafður. Á hann
mættu hátt á þriðja þúsund kjósendur og
var haft á orði að þetta væri fjölmenn-
asti fundur sem haldinn hefði verið á
Norðurlandi. Þóttust menn fullvissir að
mun fleíri hefðu komið ef ekki hefði
hist svo illa á að söngmót norðlenskra
karlakóra bar upp þe'nnan sama dag.
Samhliða hinni opinberu kosninga-
baráttu tók að bera á miklum söguburði
um frambjóðenduma og er haft fyrir satt
að enginn dalur hafi verið svo þröngur
og ekkert pláss svo aumt að þangað
bæmst ekki einhveijar kviksögur. Þótti
mörgum nóg um og meira að segja
Mánudagsblaðið varaði „almenning við
að taka mark á slefberum þessum".
Vitaskuld er erfitt að dæma um áhrif
þessara slúðursagna á úrslit kosning-
anna, en næsta víst er að það var Gunnar
Thoroddsen og fjölskylda hans sem var
meira á milli tanna á fólki en mótftam-
bjóðandinn. Kom þar helst til að Gunnar
hafði um langt árabil verið áberandi í
þjóðlífinu og því nokkuð auðveldur
skotspónn. Hann hafði fyrr á ámm verið
talinn samkvæmismaður í betra lagi,
eins og oft er sagt um þá sem þykir sop-
inn góður. Þetta varð meisturum kvik-
sögunnar efni á fjálglegar lýsingar á
háttemi sendiherrans í opinberum veisl-
um íyrr og síðar. Þá fengu vængi sögur
um að gjörvallur skúringakvennaher
Reykjavíkurborgar væri á bandi Gunn-
ars í kosningunum; var það sagt eiga
rætur að rekja til ógleymanlegra íyllerís-
samkvæma sem Gunnar kvað hafa hald-
ið þeim í borgarstjóratíð sinni og
skenkti þá óblandað áfengið í skúringa-
fótum.
Sögur um veisluhöld sendiherrans
um borð í Gullfossi á leið heim í kosn-
ingabaráttuna vom ekki síður andaktug-
ar; þá vildi Gunnar að sögn mýkja sam-
ferðamenn til stuðnings við sig að
hreppstjórasið og gekk sjálfur á undan
með góðu fordæmi. Sögur sem þessar
urðu sjálfdauðar þegar í ljós kom að
Gunnar hætti alfarið að smakka vín áður
en hann hélt utan til að taka við sendi-
herrastöðunni; einnig greindu sannfróðir
menn frá því að hann hefði komið flug-
leiðis heim, en ekki með Gullfossi.
Þegar krassandi söguefnin um sendi-
herrahjónin þraut snem sagnameistarar
sér að forsetanum á Bessastöðum,
tengdaföður Gunnars. Urðu til margar
kitlandi sögur um bruðl og óráðsíu á
þeim bæ. Þó tók fyrst út yfir þegar kvis-
aðist að forsetaembættið hefði keypt
gríska eyju handa forsetanum; þar
hygðist Ásgeir Ásgeirsson eyða ellinni í
nábýli við Onassis, Brigitte Bardot og
Bítlana. Frétt þessa efnis hafði birst í
norska blaðinu Verdens Gang þann 16.
febrúar og var dregin til baka í apríl eftir
mótmæli frá ritara forsetans. Norðmenn
tóku gott og gilt að Bardot yrði af sel-
skapnum, en miklu verr gekk að kveða
orðróminn niður hér heima.
Hamslaus fornleifafýsn
Kjaftaskúmar áttu öllu erfiðara um
vik með sögusagnir af þeim Kristjáni og
Halldóm; þau vom lítt áberandi í sam-
kvæmislífi borgarinnar og því ekki eins
berskjölduð fyrir rógburði af þessu tagi.
Þá bmgðu menn á það ráð að gera fram-
boð Kristjáns tortryggilegt; samkvæmt
sögunni stýrðist það eingöngu af hams-
lausri fomleifafysn þjóðminjavarðarins
sem var síst minni en drykkjusýki
sendiherrans. Virtist sem svo að þjóð-
minjaverði hefði gengið treglega að fá
heimild til að snúa við túnum á Bessa-
stöðum og því bmgðið á það lymsku-
fulla ráð að sækjast sjálfur eftir ábúð á
jörðinni. Vísast yrði forsetinn svo öllum
stundum ofan í pollum og pyttum,
skurðum og grafningum í nágrenni for-
setabústaðarins að leita sér beina. Og
líklega yrði öllum opinberum gestum
smalað niður í grafimar að moka flór frá
þjóðveldisöld, landsmönnum til stórrar
hneisu.
Þessa samsæriskenningu skorti þó
allt til að verða sómasamleg kjaftasaga
og reyndist hún skammlíf. Þá var að sjá
hvort ekki fyndist snöggur blettur á
ffúnni. Það hafði kvisast að frúin hefði
fyrir sið að fara klædd Hagkaupssloppi
og berleggjuð að gera innkaup. Loks
hafði frést af þeim hjónum gæðandi sér
opinberlega á pylsu fyrir utan pylsuvagn
og þótti lítil fremd að fyrir tilvonandi
forseta.
Lengi framan af kosningabaráttunni
virtust Kristján og menn hans hafa und-
irtökin auðveldlega og fylgið aukast
jafnt og þétt. Það var því oft dauft í
sveitum Gunnars þessar vikunnar en þar
vildu menn þó fráleitt játa sig sigraða
fyrr en í fulla hnefana. Að undirlagi
Gunnars sjálfs héldu flokkur hans og
Morgunblaðið að sér höndum. En þegar
svo var tekið að halla undan fæti hjá
Gunnari leituðu stuðningsmenn hans
eftir stuðningi blaðsins og þann 23. maí
lýsti stærsta blað landsins yfir stuðningi
við dr. Gunnar Thoroddsen.
Rofar til hjá Gunnari
Undir lok maímánaðar virtist eitthvað
vera að rofa til hjá Gunnari. í viðtali við
Morgunblaðið riíjaði Kristján Eldjám
upp þjóðmálaafskipti sín til þessa, þátt
sinn í baráttu gegn herstöðinni og Kefla-
víkursjónvarpinu, og að hann hefði ver-
ið á framboðslista Framsóknarflokksins
árið 1949. Vikublaðið Ný vikutíðindi
þóttist enduróma almannaróm er það
sagði af þessu tilefhi: „Sannleikurinn er
sá, að flestir eru sárreiðir út í alla þá,
sem hafa átt þátt í að torvelda okkur að
sjá Keflavíkursjónvarpið, enda er ís-
lenska sjónvarpinu að hraka. Það er
meira að segja kveðið svo fast að orði,
að bannið á Keflavíkursjónvarpinu sé í
ætt við ráðstafanir lögregluríkja, og að
hér viljum við ekki mann í forsetastól,
sem stuðlar að slíku.“
Allan júnímánuð virtist mönnum síð-
an sem Gunnar væri að sækja í sig veðr-
ið og eftir sjónvarpsviðtal við frambjóð-
endur fáeinum dögum fyrir kosningar
fóm margir, sem áður höfðu verið van-
trúaðir, að tala um sigur hans í fúlustu
alvöm. Gunnar leysti þar fumlaust úr
öllum spumingum en Kristjáni vafðist
tunga um tönn. Sögðu Ný vikutíðindi,
sem töldu sig túlka hug ,frins almenna
kjósanda", um útsendinguna: „Sjón-
varpsættimir hljóta að hafa tekið af allan
vafa um, hvor frambjóðendanna er
frambærilegri sem forseti íslands. Bar
Gunnar þar af eins og gull af eiri, enda
er hann búinn flestum þeim kostum sem
þjóðhöfðingja má prýða - fluggáfaður,
hefur persónutöífa, alhliða menntun og
reynslu til þess starfs, svo ekki sé talað
um ræðusnilld hans.“
Stórsigur Kristjáns
Kosningadagurinn 30. júm rann upp
og frambjóðendur og eiginkonur þeirra
voru mynduð sposk á svip við kjör-
kassa. Þegar leið á daginn var ljóst að
kosningaþátttaka var með afbrigðum
góð. Talning hófst skömmu eftir lokun
kjörstaða og lágu úrslit fyrir síðla dags
mánudag 1. júlí.
Það var ekki laust við að niðurstöður
kæmu nokkuð á óvart, þótt flestir þætt-
ust sjá í hvað stefndi. Gunnar hlaut
35.428 atkvæði en Kristján 67.544.
Hlutföllin vom því 34,4 prósent á móti
65,6 prósentum, en kosningaþáttaka var
92,2 prósent og hafði ekki verið meiri
frá því atkvæði vom greidd um hvort af-
skaffa skyldi danskan kóng og stofna
lýðveldi. Kristján hafði mest fylgi í
Áusturlandskjördæmi, fjögur atkvæði af
hverjum fimm en minnst ( Reykjavík,
um 60 af hundraði.
Skömmu eftir að úrslit lágu lyrir hélt
Kristján í sumarleyfi austur að Laugar-
vatni með fjölskyldunni en Gunnar
hvarf með klofinn hjálm og rifinn skjöld
til fyrri starfa í sendiráði íslands í Kaup-
mannahöfh. Nú upphófst gósentíð þeirra
sem hafa gaman af að velta fyrir sér
tölulegum staðreyndum; menn spáðu
ákaft í úrslitin, en í herbúðum frambjóð-
enda beggja beið haugur af ógreiddum
reikningum sem grynnka þurfti á með
einhverju móti.
Fáa hafði grunað að yfirburðir Krist-
jáns yrðu sem raun varð á og var mjög
leitað að skýringum á hrakförum Gunn-
ars. Engin dul var dregin á hæfileika
hans til að gegna embætti forseta sakir
menntunar sinnar og reynslu og glæsi-
leika þeirra hjóna. Ymislegt hafði ffarn-
bjóðandinn þó á móti sér og eins og úr-
slitin sýndu báru þau atriði kostína ofur-
liði. Fyrst er til að taka að lengi hafði
verið vitað um framboð Gunnars og
þessi langi undirbúningur fór fyrir
bijóstið á landsmönnum. Augljós tengsl
Gunnars við sitjandi forseta áttu hér
einnig hlut að máli og iðulega lýstu
menn áhyggjum sínum af tengdaveldi
sem virtíst í uppsiglingu ef tengdasonur-
inn næði kjöri.
Gunnari var stjómmálavafstur fyrri
ára núið ákaflega um nasir; höfðu menn
þá á orði að ósæmandi væri að gera for-
setaembættíð að eins konar lokaáningu
aldraðra pólitíkusa.
Uppreisn fólksins?
í viðtalsbók Ólafs Ragnarssonar við
Gunnar segist hann hafa orðið fyrir
barðinu á svokallaðri anti- establish-
mem-hreyfmgu sem birtíst meðal annars
í stúdentauppreisnum þessara ára. Ef til
vill orkar þessi viðhafttarmikla nafngift
tvímælis hér, en víst má telja að stjóm-
málamenn hafa oft notíð meira trausts á
íslandi en þeir gerðu á þessum árum.
Tengsl Gunnars við Sjálfstæðisflokkinn
og viðreisnarstjómina hafa efalítíð unn-
ið gegn honum; náðarsólin var tekin að
hníga og stjómin naut þverrandi vin-
sælda, eins og títt er um stjómir í öldu-
dal efnahagsmála. Þannig urðu ýmsir til
að túlka úrslitín sem eins konar uppreisn
fólksins gegn ríkjandi stjómmálakerfi.
í þessum vangaveltum var einatt rifj-
að upp að Gunnar átti sér hatursmenn úr
eigin flokki og í röðum framsóknar-
manna voru ennfremur margir sem
hugsuðu honum þegjandi þörfina vegna
„svikanna“ 1952.
Margir töldu það líka hertæknileg
mistök hjá Gunnari að leita eftir stuðn-
ingi stjómmálamanna og Morgunblaðs-
ins þegar hallaði undan fæti. í stuðn-
ingsliði hans voru fjórir ráðherrar,
Bjami Benediktsson, Ingólfur Jónsson
landbúnaðarráðhetra, Magnús Jónsson
fjármálaráðherra og Eggert G. Þor-
steinsson sjávarútvegsráðherra. Töldu
margir það misráðið hjá frambjóðand-
anum að hafa hátt um þennan stuðning
sem minnti um of á tengsl Gunnars við
stjómmálalífið.
Einfaldasta skýringin og sú sem efa-
lítíð hefur átt mestan þátt í úrslitunum er
vitanlega sú að kjósendur hafi blátt
áffam talið Kristján heppilegri í embætti
forseta. Mannkostir hans og ferill rím-
uðu vissulega betur við þær hugmyndir
sem menn gerðu sér um embættið.
Hvað sem öðru líður urðu úrslitin
ekki véfengd; Kristján Eldjám sór emb-
ættíseið sinn 1. ágúst 1968. Ný vikutíð-
indi hafa líklega talað fyrir munn
margra íslendinga þann dag þegar blað-
ið skrifaði: „...alda hrifningar fer um
landið". ■
SpegiLLxnN
3.TÖLUBL 39ÁRa 19«« KR.40
Gunnar heldur heimleiðis til Kaup-
mannahafnar eftir ósigurinn. Ára-
skipið Vala er sokkið og hnípinn
sjálfstæðisfálki húkir í reiðanum,
en Ragnar í Smára og Kristján Eid-
járn kroppa í smjörlíki, sigri hrós-
andi. Forsíða Spegilsins.
Menningarsjóður
íslands og Finnlands
Tilgangur sjóðsins er að efla menningartengsl Finnlands
og íslands. í því skyni veitir sjóðurinn árlega ferðastyrki
og annan fjárstuðning. Styrkir verða öðru fremur veittir
einstaklingum, stuðningur við samtök og stofnanir kem-
ur einnig til grein ef sérstaklega stendur á.
Umsóknir um styrki úr sjóðnum fyrir síðari hluta árs
1996 og fyrri hluta árs 1997 skulu berast sjóðsstjórninni
fyrir 31. mars 1996,
Áritun á íslandi: Menntamálaráðuneytið, Sölvhólsgötu
4, 150 Reykjavík. Æskilegt er að umsóknir séu ritaðar á
sænsku, dönsku, finnsku eða norsku.
Sérstök umsóknareyðublöð fást í ráðuneytinu.
Stjórn Menningarsjóðs íslands og Finnlands.
1. mars 1996
Útboð
f.h. Byggingadeildar borgarverkfræðings, er óskað
eftir tilboðum í viðhald loftræstikerfa í ýmsum fasteign-
um Reykjavíkurborgar.
Útboðsgögn verða seld á kr. 1.000,- á skrifstofu vorri.
Opnun tilboða: Þriðjud. 19. mars n.k. kl. 11:00.
f.h. Byggingadeildar borgarverkfræðings, er óskað
eftir tilboðum í vökvadrifna fólkslyftu og uppsetningu
fyrir Hitt Húsið, Vesturgötu 1.
Útboðsgögn verða afhentfrá og með þriðjud. 5. mars
n.k.
Opnun tilboða: Þriðjud. 20. mars n.k. kl. 11:00.
f.h. Gatnamálastjórans í Reykjavík, er óskað eftir til-
boðum í viðgerðir á gangstéttum:
verkið nefnist: Gangstéttir - viðgerðir 1996.
Helstu magntölur eru:
Steyptar stéttir u.þ.b. 4.700 m2
Hellulagðar stéttir u.þ.b. 3.000m2
Síðasti skilad. er 1. október 1996.
Útboðsgögn verða afhent á skrifst. vorri frá og með
þriðjudeginum 5. mars n.k. gegn 5.000- skilatr.
Opnun tilboða: miðvikud. 13. mars n.k. kl. 14:30.
f.h. Gatnamálastjórans í Reykjavík, er óskað eftir til-
boðum í viðgerðir á malbiki:
Verkið nefnist: Malbiksviðgerðir A og B 1996.
A. Sögun á malbiki u.þ.b. 8.200 m
Malbikun á grús u.þ.b. 6.400 m2
B. Sögun á malbiki u.þ.b. 4.100 m
Malbikun á grús u.þ.b. 3.300 m2
Síðasti skiladagur er 31. október 1996.
Útboðsgögn verða afhent á skrifst. vorri frá og með
þriðjudeginum 5. mars n.k. gegn kr. 5.000- skilatr.
Opnun tilboða: miðvikud. 13. mars n.k. kl. 14:00.
f.h. Byggingadeildar borgarverkfræðings, er óskað
eftir tilboðum í lóðaframkvæmdir við Ásmundarsafn.
Helstu magntölur er um:
Hellulagnir 180 m2
Gróðurbeð 850 m2
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri, gegn kr.
5.000,- skilatr.
Opnun tilboða: fimmtud. 21. mars n.k. kl. 11:00.
INNKAUPASTOFIMUIM REYKJAVIKURBORGAR
Fríkirkjuvegi 3 - Pósthóif 878 - 121 Reykjavík
Símí 552 58 00 Bréfsími 562 26 16
Mikill mannfjöldi kom saman við Þjóðminjasafnið er Ijóst var að Kristján
Eldjárn hafði sigrað í kosningunum.