Alþýðublaðið - 26.06.1996, Qupperneq 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 26. JÚNÍ1996
s k o d a n i r
MMIIBIMÐ
21132. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Hrafn Jökulsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Umbrot Gagarín hf.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og drerfing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Símboði auglýsinga 846 3332
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 100 m/vsk
Fjarstæður
Viðtali tímaritsins Veru við Vigdísi Finnbogadóttur forseta var slegið
upp í nokkrum fjölmiðlum, einkum þeim ummælum hennar að það væri
fjarstæða að kona gæti ekki leyst konu af hólmi sem forseti Islands.
Skömmu áður en Vera kom úr prentun hafði Guðrún Pétursdóttir dregið
framboð sitt til baka, með þeim rökum að baráttan stæði milli Péturs Kr.
Hafstein og Ólafs Ragnars Grímssonar. Guðrún hélt því fram að hún og
Guðrún Agnarsdóttir hefðu átt erfitt uppdráttar í kosningabaráttunni en
hafði ekki á takteinum sannfærandi skýringar á því. Þetta virðist hafa
vakið samúð og er engum blöðum um að fletta, að ummæli Vigdísar og
fullyrðing Guðrúnar Pétursdóttur eiga mikinn þátt í fylgisaukningu
Guðrúnar Agnarsdóttur að undanfömu.
Það er sannarlega rétt að Guðrún Agnarsdóttir og Guðrún Pétursdóttir
áttu erfitt uppdráttar í kosningabaráttunni. En er það einvörðungu vegna
þess að þær eru konur? Engin rök eru fyrir sh'kum fullyrðingum. Og
með leyfi að spyija: Hver hefúr haldið því fram að kona geti ekki tekið
við af konu sem forseti íslands? Enginn hefur sagt það opinberlega, eftir
því sem næst verður komist. Trúlega er verið að vísa til orða sem höfð
voru eftir ágætum knattspymudómara á Akureyri, um að ástæða þess að
kvenffambjóðendum gengi miður í kosningabaráttunni væri sú margir
séu orðnir „þreyttir“ á að hafa konu á Bessastöðum og kysu því ffemur
karlana. Að baki fullyrðingar knattspymudómarans lá engin vísindaleg
rannsókn: þetta var einkaskoðun hans, sem enginn hefur tekið undir op-
inberlega. Það er því fjarstæða að halda því fram að mönnum finnist
upp til hópa fjarstæða að kona geti tekið við af konu sem forseti.
Guðrún Pétursdóttir sagði seint og snemma að kosningamar snemst
um persónur, miklu ffekar en málefni, og er vissulega mikið hæft í því.
Þær snúast í öllu falli ekki um það, hvort kjósa á karl eða konu. Þótt
mikið starf sé óunnið í jafnréttismálum er villandi og rangt að reyna að
breyta forsetakosningunum í keppni karia og kvenna, rétt einsog menn
eiga að forðast að gera kosningamar að vettvangi fyrir uppgjör hægri-
manna og vinstrimanna.
Hitler nútímans
Radovan Karadzic er arkitekt dauðans í Bosníu. Hann ber ábyrgð á
þúsundum glataðra mannslífa, ógurlegri eyðileggingu og helför sið-
menningar í hjarta Evrópu. Hann er stríðsglæpamaður sem skipulagði
fjöldamorð, nauðganir, eyðingu menningarverðmæta og margra ára um-
sátur um evrópskar borgir. Hann skrifaði undir óteljandi ffiðarsammnga
sem aldrei vom pappífsins virði, og dró samningamenn alþjóðasamfé-
lagsins á asnaeymnum missemm saman. Meðan hann var blóðugur upp
að öxlum að brytja niður konur og böm komu leiðtogar heims fram við
hann einsog þjóðarleiðtoga.
Nú er Radovan Karadzic í orði kveðnu eftirlýstur stríðsglæpamaður.
Eigi að síður hefúr hann mánuðum saman haldið stöðu sinni sem forseti
Bosníu-Serba og getur farið allra sinna ferða án þess að óttast handtöku.
Fréttir berast af því að hann ætli að skipa lepp sinn í forsetaembættið en
gegna sjálfúr formennsku í flokki Bosmu-Serba. Þannig ætlar hann að
uppfylla ákvæði Dayton-samkomulagsins um að efdrlýstir stríðsglæpa-
menn geti ekki gegnt opinbemm embættum, en jafnframt haft alla
þræði í hendi sér. Það er eftir öðm ef Karadzic kemst upp með þessa
einföldu og gegnsæu leikfléttu. Leiðtogar heims em dauðhræddir við að
grípa til aðgerða gegn honum, og óttast að þá fari allt aftur í bál og
brand í Bosníu.
Staðreyndin er hinsvegar sú, að engar sættir verða í landinu meðan
Karadzic leikur lausum hala. I hugum alls þorra Bosníumanna - og það
á við um marga Serba í landinu - er Karadzic tákn illskunnar og
ómennskunnar. Og hvað sem öðm líður er hann formlega eftirlýstur af
samfélagi þjóðarinnar fyrir ömurlegustu glæpi sem drýgðir hafa verið í
Evrópu frá lokum seinni heimsstyijaldar. Helstu leiðtogar nasista fengu
makleg málagjöld og þýsku þjóðinni var gert að horfast í augu við
ódæðisverkin. Á sama hátt á að draga múgmorðingjann Radovan Kar-
adzic og nóta hans fyrir dómara og draga fram í dagsljósið öll gögn um
glæpi þeirra. Aðeins á þann hátt er hægt að leggja gmnn að nýrri Bo-
smu. íslenskum stjómvöldum ber að nota áhrif sín á alþjóðavettvangi til
að koma í veg fyrir að Hitler nútímans gangi laus.
Forsetaembættið skiptir máli
Guðrún Agnarsdóttir tilheyrir meira að segja
einhverju ólýðræðislegasta pólitíska afli sem
komið hefur fram í íslandssögunni; gagnlegt
og nauðsynlegt á sínum tíma, en ólýðræðis-
legt samt sem áður.
í kringum forsetakjörið 29. júní
næstkomandi heyrir maður ítrekað
fólk lýsa yfir því, að forsetaembættið
sé óþarft og það eigi að leggja niður.
Ég hef enga skoðun á þessu í tengsl-
um við komandi kosningar, en það er
hinsvegar deginum ljósara að þjóðin
þarf að kjósa sér forseta og við það
kjör hlýtur hún að taka mið af emb-
ættinu eins og það hefur verið rekið
frá stofnun þess. Það hefur enginn sjá-
anlegt umboð til að breyta embættinu
án undangenginnar ítarlegrar umræðu
þar um, og breytingum á stjórnar-
skránni í kjölfarið. Sú endurtekna ár-
átta einstakra frambjóðenda að gefa
kosningaloforð út og suður á sér varla
aðrar skýringar en þær að þeir kunna
ekki öðruvísi kosningabaráttu. Forseti
Islands er ekki athafnamanneskja í
pólitík. Hann er sameiningartákn og
friðarstillir, fulltrúi þjóðarinnar gagn-
vart stofnunum lýðveldisins og um-
heiminum. Hann er hvorki erindreki
sérstakra hagsmuna né sérlegur samn-
ingamaður um kaup og kjör í landinu.
Pallborðið |
Það hlýtur að vera þjóðinni ánægju-
efni og meðmæli með mikilvægi for-
setaembættisins að fimm frambjóð-
endur skyldu sækjast eftir kjöri. Ovar-
legt er að álykta að svo margt hæft
fólk sækist efítir ónýtu eða geldu emb-
ætti.
Þátttaka tveggja stjómmálaleiðtoga
hefur sett svip á kosningabaráttuna, og
ekki hefur sá leiði siður þeirra sem
birta skoðanakannanir að draga kjós-
endur í dilka stjómmálaflokka bætt úr
skák. Það hlýtur að verða ein af niður-
stöðum þessarar kosningabaráttu að
settar verði siðareglur um skoðana-
kannanir þegar nálgast kosningar. Það
nær til dæmis ekki nokkurri átt að
spyrjendur gangi á fólk, sem kveðst
ekki hafa gert upp hug sinn, og hrekji
það með því móti yfir einhverja
þröskulda sem torvelda því þegar þar
að kemur til að gera upp hug sinn á
hlutlægan hátt. Sú skoðun að hafa
ekki skoðun hlýtur að vera jafn rétthá
og aðrar skoðanir, sérstaklega í skoð-
anakönnunum sem ffamkvæmdar em
fyrst og fremst í viðskiptalegum til-
gangi. Þá er stórlega vafasamt að
draga fólk í flokkspólitíska dilka á
gmndvelli þess hvemig það varði at-
kvæði sínu í seinustu Alþingiskosn-
ingum.
Mér er það illskiljanlegt að annar
stjómmálamaðurinn/konan skuli geta
verið stikkffí, það er ekki hún sem er
pólitískt ffamboð, samkvæmt útlegg-
ingum, heldur Pétur Hafstein - sem
aldrei hefúr verið í framboði á pólit-
ískum vettvangi. Guðrún Agnarsdóttir
tilheyrir meira að segja einhverju
ólýðræðislegasta pólitíska afli sem
komið hefur fram í íslandssögunni;
gagnlegt og nauðsynlegt á sínum tíma,
en ólýðræðislegt samt sem áður.
Það hefur allar götur frá tilkomu
sjónvarps verið ljóst að þeir sem hafa
komið fram í því skapa sér betri að-
stöðu en flestir til að sækjast eftir
kosningu, hvort heldur er á þing eða í
embætti forseta. Ekki veit ég hvort af-
skipti stjómmálaflokka í gegnum út-
varpsráð af því hveijir sjást reglulega
á skjánum hefur eitthvað með þetta að
gera en ótrúlega margir spútnikkar í
þjóðh'ftnu hafa komist í góða aðstöðu í
gegnum framkomu í sjónvarpi.
Það er þess vegna erfitt fýrir næsta
venjulegt fólk að fara í framboð, það
hefur ekki verið á skjánum í leikfuni,
fréttalestri eða eldhúsdegi. Þjóðin
þekkir það ekki og virðist jafnvel fmn-
ast það ósvífni af óþekktu fólki að fara
í framboð.
Ég hef ekki verið í nokkmm vafa
um hver frambjóðendanna væri hæf-
astur allt frá því Pétur Hafstein gaf
kost á sér. Ég þekki hann og fólk sem
ég tek mark á þekkir hann enn betur.
Mér finnst það skipta öllu máli að á
Bessastöðum sitji manneskja sem
þjóðin getur treyst. Treyst til að verða
okkur ekki til skammar, hvorki hér
heima né erlendis. Treyst til að láta
ekki kunningsskap eða fortíðartengsl
hafa áhrif á embættisverk sín. Treyst
til að vera óvilhallur og trúverðugur í
öllu. Pétur hefúr sannað það á starfs-
ferli sínum að hann er öllum vanda
þessum vaxinn. Hann er með afbrigð-
um greindur og upplýstur maður, víð-
lesinn og skemmtilegur viðkynningar.
Hann er samviskusamur og heiðarleg-
ur, enginn ber brigður á það. Hæfni
hans til að gegna embættinu með
sóma er yfir gagnrýni hafin.
Honum er helst fundið það til for-
áttu að vera óþekktur. Það þefur orðið
illa innrættu fólki tijefni. tij að.gæða
hann ýmisskonar eiginleikum sem
hann að sönnu er ekki búinn. Hann er
sagður þurr embættismaður. Eðli
málsins samkvæmt er hæstaréttardóm-
ari ekki skemmtikraftur í embætti, það
eru sýslumenn ekki heldur. Pétur hef-
ur hinsvegar í tómstundum alla tíð
verið virkur og metinn þátttakandi í
mörgum félögum og allskonar mann-
úðarstarfsemi. Hann hefur hinsvegar
aldrei skemmt, hvorki á Alþingi né í
sjónvarpi. Það getur aldrei í mínum
huga orðið skilyrði fyrir trúnaðarstöð-
um í lýðræðisþjóðfélagi að fólk sé
ræmt eða illræmt í fjölmiðlum. f okkar
litla samfélagi er hægt um að sýna
öllu fólki sanngimi, og í kosningabar-
áttunni hefur fólki verið gefið tækifæri
til að kynnast ferli Péturs. Einkalífi
hans og tómstundum hefur verið hald-
ið utan við. Meira að segja forsetinn
hlýtur að eiga rétt á einkalífi, þar sem
hann má eftir efnum og aðstæðum
vera íyndinn eða leiðinlegur.
Mér finnst það að sama skapi und-
arlegt að kalla það róg og illmælgi að
rifja upp sannanleg afrek frambjóð-
endanna. Það er jafnvel svo komið, að
það að segja nafn sumra þeirra upp-
hátt er kallað rógur og illmælgi. Það er
undarlegt. ■
Atburðir dagsins
1541 Spænski landkönnuður-
inn og hermaðurinn Pizarro
drepinn í Lima í Perú. Hann
var miskunnarlaus og grimmur
og átti mestan þátt í að bijóta
niður veldi og menningu Inka.
1794 Frakkar sigra Austurríkis-
menn í orustunni við Fleurus.
1823 Katla gýs í fyrsta sinn í
68 ár. 1830 Georg IV Breta-
kóngur deyr, og Vilhjálmur IV
bróðir hans tekur við krúnunni.
1930 Alþingishátíðin sett á
Þingvöllum. Hana sóttu 30
þúsundir manna. 1973 Gosinu í
Heimaey lauk. 1984 Banda-
ríski leikstjórinn Carl Foreman
deyr. Gerði meðal annars
myndirnar High Noon, Brúin
yfir Kwai-fljótið og Byssumar t
Navarone.
Afmælisbörn dagsins
Pearl S. Buck 1892, bandarísk
skáldkona og Nóbelsverð-
launahafi. Peter Lorre 1904,
leikari af ungverskum ættum;
lék í Möltufdlkanum, Glœp og
refsingu og Casablanca. Mick
Jagger 1943, söngvari Rolling
Stones.
Annálsbrot dagsins
Brann upp staðurinn Björgvin í
Noregi, mjög svo allur, furðan-
legur skaði. I Englandi var einn
prestur að prédika, og talaði
lastsamlega um foreldra Doct.
Mart. Lutheri, og í því bili datt
bitinn úr kirkjunni á háls hon-
um, svo af fór höfuðið.
Skarösárannáll 1623.
Málsháttur dagsins
Gæs flaug yfir Rín, kom aftur-
ganga heim.
Heilræði dagsins
Betra er að kasta afkvæmi sínu
út í mörkina en að láta það al-
ast upp í öllum ódyggðum
djöflinum til þjónustu.
Úr Vídalínspostillu.
Yfirlýsing dagsins
Ich bin ein Berliner.
John F. Kennedy, forseti Banda-
ríkjanna, í ræöu sem hann flutti yf-
ir 120 þúsund manns í Vestur-
Berlín; þennan dag árið 1963.
Orð dagsins
Komst í vanda kokkállinn,
kviðarbrandinn hristi.
Látrastrandarlœsingin
lykilsfiandann missti.
Látra-Björg.
Skák dagsins
Davíð Bronstein, góðvinur Al-
þýðublaðsins, er í aðalhlutverki
í skák dagsins. Hann bafði hvítt
og átti leik gegrr Goldenov -
skákin var tefld'í-Kænugarði
árið 1944. - - -.
Hvítur leikur og vinnur.
1. Hc8! Hxc8 2. Hxc8 Dxc8 3.
De7 Skák og mát. Einfalt og
stflhreint.