Alþýðublaðið - 21.03.1997, Qupperneq 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 21. MARS 1997
fMBiini rBin
Brautarholti 1 Reykjavík Sími 562 5566
Útgáfufélag Alþýöublaösútgáfan ehf.
Ritstjóri Össur Skarphéöinsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Auglýsingasími 562 5576
Auglýsinga fax 562 5097
Dreifing og áskrift 562 5027
Umbrot Guömundur Steinsson
Prentun ísafoldarprentsmiðja hf.
Ritstjórn Sfmi 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverö kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Helmingaskiptastjórnin
Það er alkunna að íslenskt atvinnulíf hefur löngum miðast við
helmingaskipti milli Framsóknar- og Sjálfstæðismanna. Ríkisvið-
skiptabankakerfið hefur miðast við þessa reglu og bankastjórastöð-
ur ráðast af pólitísku litrófi hvers tíma.
Um áratuga skeið kom einn bankastjóri Landsbankans beint frá
Sambandi íslenskra samvinnufélaga sem var langstærsta fyrir-
tækjasamsteypa landsins. Hrun Sambandsins var örlagaríkt fyrir
Framsóknarmenn en þeir hafa náð góðri stöðu aftur, meðal annars
með öflugri stjómun á VÍS og Olíufélaginu (ESSO).
A hinum vængnum era Eimskip og Sjóvá-Almennar í forystu.
Þessi fyrirtæki era öflug en þau starfa öll á fákeppnismarkaði. Fá-
keppni er eitt alvarlegasta mein í íslensku atvinnulífi og sífellt fær-
ist meira fjárhagslegt vald á æ færri hendur.
Jafnaðarmenn hafa lagt mikla áherslu á það í umræðu um einka-
væðingu eða ríkisrekstur að tryggja samkeppni. Helmingaskipta-
stjóm Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks gengur þvert á þessi sjón-
armið. Allir muna hvemig þessir flokkar skiptu á milli sín verk-
takastarfseminni á Keflavíkurflugvelli og tryggðu þar einokun og
nokkram fjölskyldum úr flokkunum ómældan auð.
Þessar tvær höfuðfylkingar í íslenskum stjómmálum á þessari
öld hafa oft tekist harkalega á þrátt fyrir samvinnu á öðram svið-
um. Margir muna áreksturinn þegar ríkið ætlaði að selja Útvegs-
bankann, en þá mættu báðar fylkingar gráar fyrir jámum, önnur
leidd að SÍS-aðilum og hinni stjómað að Kristjáni Ragnarssyni,
formanni LÍU.
Nú gerast aftur tíðindi. Landsbankinn, stærsti banki þjóðarinn-
ar, kaupir 50 prósent í stærsta tryggingafélagi landsins. Þótt vita-
skuld sé gott að íslenskir bankar fylgi eftir þeirri þróun erlendis að
taka vaxandi þátt í tryggingum þá er hér ekki allt sem sýnist. Sam-
keppni mun minnka á innlendum markaði.
Hlutur ríkisins á fjármagnsmarkaði stóreykst við þessi kaup
Landsbankans. Landsbankinn og Búnaðarbankinn munu aftur vera
að 2/3 hlutum í eigu ríkisins að minnsta kosti næstu fjögur árin. Hér
hefur ríkisstjómin breytt algerlega um stefnu og kom hún mörgum
stuðningsmanni sínum í opna skjöldu.
Furðu hefur vakið sá ágreiningur sem hefur birst um hvemig
eiginfjárhlutfall Landsbankans er reiknað út að loknum þessum
kaupum. Alþýðublaðið tekur undir þá kröfu sem kom fram á Al-
þingi að Ríkisendurskoðun kanni sérstaklega þennan þátt. Það er að
minnsta kosti óvanalegt að bankastjórar ríkisbankanna væni hvem
annan um lögbrot.
Tengsl stjómarflokkanna við þennan gjörning eru augljós. Ráð-
herrar fylgdust með sölunni og henni var stýrt af formanni banka-
ráðs Landsbankans sem jafnframt er framkvæmdastjóri Sjálfstæð-
isflokksins. Ymsir telja að þetta skref stryki Framsóknarmenn í
valdatafli stórviðskiptanna og þegar hafa fréttir borist af samræð-
um annarra fyrirtækja. Ef þetta leiðir til enn meiri fákeppni á veik-
burða fjármagnsmarkaði þá er illt í efni fyrir neytendur.
Þegar Sjálfstæðis og Framsóknarflokkur hafa myndað ríkis-
stjóm eiga sér ætíð stað einhver stórviðskipti þar sem flokkslegir
hagsmunir sitja í fyrirrúmi. Eitt af framvörpum ríkisstjómarinnar
sem liggur fyrir Alþingi gerir ráð fyrir að stofna nýjan ríkisbanka á
granni fjárfestingarsjóðs atvinnuveganna. Þar er skilmerkilega
skipt bankastjórastöðum og völd hagsmunasamtaka og stjómar-
flokka era mjög vel tryggð.
Þegar á reynir hefur Sjálfstæðisflokkurinn ætíð verið drýgstur
allra flokka að blanda saman hagsmunum fyrirtækja sinna og ríkis-
ins og ekki skirrst við ríkisrekstri þegar honum hentar.
Sjálfstæðisflokkurinn hugsar fyrst og fremst um völd og áhrif
fárra einstaklinga í okkar litla þjóðfélagi, en minna um hagkvæmni
eða hagsmuni almennings.
skoðanir
Hagkaup
kaupir kaupendur
Sú var tíð að Hagkaup naut slfkrar
ástsældar með þjóðinni að einkennis-
búningur íslenskra húsmæðra var
kenndur við þetta fyrirtæki. Þeim
leið jafn vel í Hagkaupssloppunum
og þeim leið í hálfköruðum verslun-
unum; Hagkaup var verslun
jóns&gunnu, og sjálf verslunin prjál-
laust og sterkt tákn nýfrjálsrar þjóðar
sem loksins fékk að búa þar sem hún
vildi, frjáls undan ánauð stórbænda
og svíðingslegra kaupmanna,
danskra og hálfdanskra. Pálmi í Hag-
kaup var sem kaupmaður kominn í
beinan karllegg frá Þorláki Ó. John-
son og öðrum þeim sem reyndu að
starfa hér í anda hugsjóna Jóns Sig-
urðssonar um frjálsa verslun fyrir
frjálsa og þéttbýla þjóð.
Hagkaup er tákn íslenska lýðveld-
isins, hefur vaxið með þessu lýð-
veldi, hefur ævinlega speglað líðan
þess og ríkjandi hugarfar hverju
sinni, allt frá því allt var í kössum í
bráðabirgðahúsnæði og til þess að
„flutt væri í stærra“ - ameríska
draumsins um nýtt mall í nýjum mið-
Príðji mqðurinn |
Guömundur
Andri
Thorsson
skrifar
bæ í nýrri borg á nýrri öld.
Fólkið treysti Hagkaup. Hagkaup
var það sjálft, og.meira að segja þeg-
ar loks um síðir var reynt að leiðrétta
þjóðina í því hvemig hún skyldi haga
beygingum á þessu fleirtöluorði tók
hún dræmt í það: skilaboðin til
menntamannanna voru: við ætlum
sjálf að ráða því hvemig við beygjum
okkar verslun...
Nú virðist hins vegar svo komið
fyrir þessari verslun að hún geti ekki
lengur treyst þessum velvilja fólks-
ins. Nú virðist sem Hagkaupsmenn
telji svo komið að þeir þurfi að kaupa
fólk með gylliboðum og blekkingum
til að koma og versla hjá sér. Hver
fjölmiðillinn á fætur öðmm - nú síð-
ast Mogginn - hefur fengið óvilhalla
hagspekinga til að reikna út fyrir sig
hvað það taki venjulegan mann lang-
an tíma að vinna sér inn fyrir utan-
landsferð með því að nota nýja fyrír-
tækjakortið sem Hagkaup á aðild að
og allt ber þar að sama bmnni: fólk
þarf að æða á milli Húsasmiðjunnar
og Hagkaups og kaupa þar baki
brotnu og margfylla bílinn með bens-
íni frá Skeljungi ef það á að sjá fram
á að komast í vetrarferð til Glasgow
innan þeirra fjögurra ára sem tíma-
mörk punktasöfnunar em. Kunnugir
telja að þetta kunni að taka venjulega
manneskju um það bil öld.
í fyrsta sinn í sögu sinni virðist
Hagkaup ætla að beita ómerkilegri
sölubrellu. í fyrsta sinn í sögu sinni
virðist Hagkaup ætla að missa tiltrú
í fyrsta sinn í sögu
sinni virðist Hagkaup
ætla að beita ómerki-
legri sölubrellu. í
fyrsta sinn í sögu sinni
virðist Hagkaup ætla
að missa tiltrú fólks-
ins.
fólksins. Því hvemig sem reiknings-
dæmið kann að líta út þá fer fyrir
öðmm sem mér þegar þetta svokall-
aða fríkort kemur upp í hendumar.
Maður segir: Humm...
I fyrsta sinn í sögu sinni hefur
Hagkaup sent frá sér skilaboð sem
ekki em skýr heldur loðin. Af hverju
þarf ég að fara að kaupa einhverjar
mublur í Húsasmiðjunni þó ég versli
í Hagkaupi?
Og fyrirtækið er svo seinheppið að
senda frá sér slíkt kostaboð á tíma
þegar margur er að átta sig á þeim
dýrkeyptu sannindum að engin vara
er ókeypis og það sem maður kaupir
það þarf maður á endanum að borga.
Ekki síst utanlandsferðir, sem Korts-
menn flagga sem mest.
Villan í þessu er að sjálfsögðu sú
að okkur er sagt að með því að kaupa
séum við að spara. Hitt mun þó vera
öllu nær sanni: að með því að stilla
sig um að kaupa megi spara. Grædd-
ur er geymdur eyrir. Eftir hömluleysi
fjölskyldna og fyrirtækja á umliðn-
um áratugum er nú að renna upp tíð
ráðdeildar og skynsemi í hugarfari
þjóðarinnar. Og í fyrsta sinn í sögu
sinni virðist Hagkaup ekki vera með
á nótunum. Enda komið í samkrull
við kolkrabbann.
Ferð til útlanda er svo sem ekkert
óskaplega dýr og reyndar er alls ekki
erfitt að safna sér fyrir henni. Vilji er
allt sem þarf. Maður verslar bara í
Bónus og leggur til hliðar mismun-
inn á verði vörunnar frá því sem ger-
ist í Hagkaup - maður tekur strætó,
labbar eða hjólar í vinnuna og leggur
til hliðar þann pening sem ella færi í
bensín hjá Skeljungi - maður pússar
upp gamla stofuborðið og málar það
fallega og leggur til hliðar þann pen-
ing sem ella færi í mublur hjá Húsa-
smiðjunni, og svo framvegis: og fyrr
en varir getur maður farið ef manni
sýnist til Sameinuðu arabísku fursta-
dæmanna - með Atlanta.