Vísir - 06.03.1977, Blaðsíða 8

«v • •
Gömlu göturnar kallast veitur, og enn má sjá Ieifar af gatnakerfi miöaldanna I gamla miöbænum. Þær hétu oft eftir merkum fbúum eöa atvinnurekstri t.d.
Danielsveita, Apotekerveita, Klúbbveita - og jafnvel Pissveita. i veitunum bjuggu almúgamenn og handverksmenn- kaupmenn og betri borearar til-
heyröu öörum og finni hverfum.
Gömlu timburhúsin
í Þróndheimi
Sál til sölu...
Þaö vakti mikla athygli, þegar
sál og sjarmi aldamótanna voru
boöin föl til kaups i fasteignaaug-
lýsingu, ekki alls fyrir löngu. 1
ljös kom, aö þau voru i liki timb-
urhtiss viö Vesturgötu i Reykja-
vik. Og sumir uröu hissa þegar
forystumenn borgarinnar komu
saman á liönu sumri, til aö verö-
launa fegursta einbýlishús
Reykjavikur, og gamalt timbur-
hús varö fyrir valinu. Timi hinna
mannlegUj hlýju timburhúsa er
greinilega kominn — nú skipta
menn glaöir á villu i Garöabæ og
skipstjórahúsi viö Stýrimanna-
stig.
Hin öra uppbygging nýrra I-
búöarhverfa siöustu árin kallar á
andstæöu sina-„nostalgian”, hin
angurværa löngun eftir hinu
liöna, er allsráöandi. Mér kom
fyrrgreind auglýsing i hug þegar
ég i byrjun þessa mánaöar dvaldi
vikutima I Þrándheimi, sem lengi
vel hét Niöarós, og var konungs-
setur og erkibiskupsstóll Islend-
inga um aldir. 1 Þrándheimi er
nefnilega aö finna einhverjar
merkustu timburbyggingar I
Evrópu og óviöa hafa heil hverfi
timburhúsa varöveist jafn vel og
þar.
Kaupangurinn i Þránd-
heimi
Ólafur konungur Tryggvason
stofnsetti kaupang á bökkum Niö-
ar áriö 997 og dvaldi þar tföum. A-
in rennur I bugöu gegnum bæinn
og gefur honum svip. Alkunn er
frásögn Laxdælu af viöureign
Ólafs konungs og Kjartans I ánni,
þegar þeir kaffæröu hvor annan i
þrfgang og vissi hvorugur deili á
hinum, fyrr en upp var staöiö.
Tókust þá meö þeim kærleikar og
fór svo aö lokum, aö Kjartan lét
konung skira sig og menn sina til
kristinnar trúar. Ólafur helgi
Haraldsson geröi svo Niöarós aö
aösetri sinu og lét hann gera
kirkju heilögum Klemensi, sæfar-
endum til verndar. Eftir aö hann
féll I orrustunni aö Stiklastööum
1030 var hann grafinn I Klemens-
arkirkjunni. En snemma tóku
undur aö gerast; lind spratt fram
viö gröf hans og sjúkir uröu heilir
meina sinna. Var lik hans nú
grafiö upp og var þaö óskemmt;
höföu hár þess og neglur vaxiö.
Ólafur helgi var látinn i skrin eitt
kostulegt og grafinn ööru sinni, og
varö á örfáum áratugum viöfræg-
ur dýrlingur.
Dómkirkjan i Niðarósi
Niöarós varö svo erkibiskups-
stóll 1152-3 og þá hófst bygging
Niöarósdómkirkju, einhverrar
stórkostlegustu steinkirkju, sem
reist hefur veriö I norðanveröri
Evrópu. Þaö er ekki fyrr en langt
Sunnudagur 6. mars 1977
VÍSIR
VISIR ■Sunnudagur
6. mars 1977
INNAN
STOKKS
OG
UTAN
eftir Björn
Björnsson,
leikmyndateiknara
Dómkirkjan I Niöarósi, veglegasta guöshús á Noröurlöndum. Myndirnar sýna glöggt aö kirkjan er reist
á löngum tima, tvöhundruö ár skilja á millistiltegundanna.
Erkibiskupar sátu i Niöarósi frá 1152 allt til siöa-
skipta og reistu sér mikinn bústaö, Erkibiskupa-
garöinn, rétt sunnanundir kirkjuveggnum. Lág-
ar, rammgerar byggingar úr steini, sem lykja
um ferhyrndan garö. Þar eru nú til húsa marg-
visleg söfn og sýningarsalir.
Gömiu bryggjuhúsin, pakkhús, sem standa úti ána, þau elstu eru frá 1681. Nú eru aöeins eftir 25 hús.
suöur I álfu aö hennar likar fyr-
irfinnast. Smiöi kirkjunnar tók
aldir og sér þess glögg merki,
stillinn er fjölbreytilegur, allt frá
þungum, rómönskum hálfbogum
til fingeröustu skreytinga i há
gotneskum stil. Margir stór-
brunar hafa herjað á kirkjuna en
jafnan hefur hún veriö endur-
reist. Mikil viögerð stendur nú yf-
ir á vesturgaflinum og steinsmið-
ir og myndhöggvarar eyöa æfi
sinni viö mótun dýrlinga og
helgra manna.
Timburby ggingarnar
Niöarós, sem smám saman
fékk nafniö Þrándheimur, óx
jafnt og þétt og um 1750 hófst
tlmabil hinna miklu timburbygg-
inga og stóö fram til 1840. Þá risa
flest þau hús sem enn standa og
setja svip á bæinn. Þau eru bæöi
mörg og merk en þeirra stærst og
frægast er Stiftsgaröurinn,
stærsta timburhús á noröurlönd-
um, 1500fermetrar aöflatarmáli,
upphaflega einbýlishús, sem rik
ekkjufrú lét reisa sér 1774-78, til
aö storka öörum finum frúm
bæjarins, sem allar bjuggu stór-
mannlega. Stiftsgaröurinn er aö
öllu skipulagi I ætt viö óöalsset'ur
franskra aöalsmanna þessa tlma,
meö marga dýrlega veislusali, og
þegar Karl Jóhann var krýndur I
Þrándheimi 1818 var húsiö fyrst
notaö sem konungsbústaöur.
Stiftsgaröurinn hefur svo verið
fast aösetur noregskonunga I
Þrándheimi slðan 1906.
Einstæð byggingalist
Eldurinn, hinn mikli vágestur
timburbæjanna, hjó stór skörö I
húsaraöir Þrándheims fyrr á öld-
um. Eftir mikinn bæjárbruna 1681
lagöi frægur húsameistari,
Cicignon, drög aö breyttum bygg-
ingarháttum. Breiö stræti skyldu
hefta útbreiðslu elds og múrvegg-
ur skilja milli húsa, sem nú sneru
langhlið aö götu. Erlendir húsa-
meistarar fluttu meö sér stH-
brigöi umheimsins og I samvinnu
viö smiöi og handverksmenn
staðarins varö til einstæö húsa-
gerðarlisti tré. Einkenni barokks
og nýklassikur blandast
„snikkaragleöi” iönaöarmanna
úr nærsveitunum og árangurinn
er sannköiluö paradis timbur-
húsaaödáenda.
Hraðbrautir eða sjarmi
Þrándheimur er þriðji stærsti
bær Noregs meö 135.009ibúa. Nú;-
ttminn heldur innreiö sina þar eins
og annarsstaöar og mörg gömul
hús hafa falliö fyrir slaghamri
framkvæmdamanna. Nú stendur
til að greiða fyrir bilaumferö og
leggja hraöbrautir og 50 hús á ár-
bakkanum eiga aö vikja. Ekki eru
allir á eitt sáttir meö þaö, og til aö
vekja almenning til vitundar
um þann mikla menningararf,
sem gömlu hverfin geyma, hefur
leikhúsiö I Þrándheimi, Trönde-
lag Teater, sett upp sýningu, sem
fjallar um vegalöggjöf, hraö-
brautir og afleiöingar þeirra;
meöferö málsins i bæjarstjórn og
sofandahátt hins almenna borg-
ara. Sýningin hefur oröiö til þess
aö upp er risin fjölmenn hreyfing,
sem berst fyrir friöun „Bakka-
byggöarinnar” I Þrándheimi, þar
sem stórvirkar vinnuvélar biöa
þess aö afmá af jöröinni minjar
um einhverja sérstæöustu timb-
urhúsabyggð, sem ennþá er uppi-
standandi á noröurlöndum.
Stiftsgaröurinn, bústaöur noregskonungs I Þrándheimi, stærsta
timburhús á Noröurlöndum. Byggt til aö þjóna duttlungum rikrar
ekkju, sem vildi eiga stærra hús en vinkonurnar.
Ólafur meö góövini sinum,
séra Ingólfi Astmarssyni,
presti aö Mosfelli.
Ljósm örn Óskarsson
„Eftír þoð ákvað
ég að lœra á bíl"
„Ég er fæddur á
Skeiðum eftir aldamót.
Faðir minn var ættaður
frá Skálholti og þar bjó
afi. Móðir min var af
Skeiðum, en afi hennar
bjó i Bolholti i Rangár-
þingi.
Ég vann við bústörfin
þar til ég varð nokkuð
vaxinn en fékk þá
vinnu við Skeiðaáveit-
una 1918, eftir frosta-
veturinn mikla. Þá var
klaki lengi i jörðu, og
við urðum að sprengja
klakann með hökum og
skóflum og járnköllum
til þess að ná skurðin-
um nógu djúpum. Þá
voru ekki hlifðartæki til
fótanna neinskonar
fyrir hendi og maður
var i sinum sokkum og
Spjallað við
Ólaf
Ketilsson um
rútur og
þingmenn,
vegagerð og
fleira
Texti: Guðjón
Arngrimsson
Myndir: Jóhann G.
Einarsson
kúskinnsskóm og
kuldahrollur þekktist
ekki i þá daga.
Þá við unnum og við
óbilgjörnu klöppina,
boruðum við með
handkrafti fyrri tima
þrjá metra á dag. Mitt
takmark i lifinu þá var
eins og ætið að starfa
við verkið af heilum
hug og þá eins og ætið
hafði ég þá hugsjón að
standa að sumu með
þvi sjónarmiði að menn
þurfa að fylgja eftir
sinum vinnufélögum.