Tíminn - 27.10.1968, Síða 16

EKH-Reykjavík, sunmidag. Á morgun eru fimmtíu ár liðin frá stofnun
tékkóslóvaska lýðveldisins. Fáar þjóðir nútímans hafa átt við önnur eins
örlög að stríða og Tékkóslóvakar þessi 50 ár. Tvisvar á þessu tímabili hafa
þeir unnið sjálfstæði sitt og tvisvar glatað því aftur og nú hefur erlent her-
veldi og bandamenn Tékkóslóvaka í Varsjárbandalaginu fótum troðið sjálf-
stæði þjóða Tékkóslóvakíu.
Tékknesk-íslenzka
félagið
heldur fund í Sigtúni vií
Austurvöll mánudagskvöldi!
28. október m.k. kl. 8.30 ;
tilefni 50 ára afmæli Tékkc
slóvakíu.
DAGSKRÁ:
1) Ávarp frá menntamála
ráðherra dr. Gylfa Þ
Gíslasyni.
2) Tékknesku kvartett leit
ur verk eftir Dvrai
Dvorak.
3) Árni Björnsson cand
mag, segir frá dvöl sinm
í Tékkóslóvakíu í haust
4) Róhert Arnfinnsson leit
ari les lír sögu góða dát
ans Svæks.
5) Hallfreður Örn Eiriks
son rekur nokkur atrið;
úr sögu Tékkóslóvakíu.
6) Einsöngur: Guðmundui
Jónsson óperusöngvari.
7) Stutt tékknesk kvik
mynd.
Lýðveldi undir rauðum
járnhæl kommúnismans
áhrifum í Tékkóslóvakíu. f febr
1948 komust kommúnistar end
anlega til valda með vopnuðiMn
stuðningi Moskvustjórnar. Þeir
náðu undir sig öllum helztm
valdastöðum og lýstu þvi yftr
að Tékkóslóvakakía væri „al-
þýðulýðveldi". Benes dró sig í
hlé og dó þebta sama ár.
Nokkrum dögum eftir valda-
töku kommúnista fannst Masa-
ryk látinn, og er það hald
manna að hann hafi fyrirfarið
sér. Fram að breytingunum
sem urðu á síðusta ári er saga
Tékkóslóvakíu lítið frábrugðin
sögu annarra landa í Austur-
Evrópu, stjórnarskrá, stjórn,
refsilöggjöf og efnahagspp-
bygging Tékkóslóvakíu var að
mestu byggð á sovét-rússneskri
fyrirmynd.
Forsetar Tékkóslóvakíu hafa
frá upphafi verið 6, T.G. Masa-
ryk, Eduard Benes, Klement
Gottvald 1948—1953, A. Zapo-
tocky 1953—57, Antonin Növo
tny 1957—1968 og síðan í jan
úar s.l. hefur Ludvik Svoboda
gegnt þessu embætti, sem fram
að þessu var valdamesta em-
bættið í Tókkóislóvakiu.
Alexander Dubcek.
Hér fer á eftir örstutt ágrip
af söguþróun Tékka og Sló-
vaka:
Kristnidómi var komið á um
Mæri árið 863, en þetta
hafði það í för með sér að
vestur-evrópsk menning setti
svip sinn á íbúa þessa land-
svæðis næstu aldirnar. Eftir
miklar róstur og fjölmarga
bardaga voru Bæheimur, Mæri
og Sehlesia sameinuð í kring
um árið 1000 og hundrað ár-
um síðar varð þetta land að
konungsríki, sem um tíma á
miðöldum var eitt af stórveld-
um Evrópu. En 1526 náðu
Habsborgarar undir sig kon-
ungsdómnum í Bæheimi, og
jukust þýzk áhrif á þessu land-
svæði mjög við það, en þó
hafði þeirra gætt verulega áð-
ur. Að lokum þoldu Tékkar
ekki yfirgang Habsborgara og
gerðu örvæntingarfullar til-
raunir til að ná aftur sínum
fyrri réttindum. Afleiðing
þessa var 30 ára stríðið, sem
hófst 1618. í lok þrjátíu ára
stríðsins misstu Tékkar sjálf-
stæði sitt með öllu, tékkneska
var úr sögunni sem menn-
ingarmál, og varla var hægt
að tala um Tékka lengur sem
þjóð. Bændurnir voru ánauð-
ugir og aðallinn þýzkur.
Um sama leyti komust Sló-
vakar undir stjórn Ungverja,
og þjóðtunga þeirra og menn-
ing hvarf jafnvel enn meira í
skuggann en menning Tékka.
Það fór fyrst að kveða að
sjálfstæðisvitund og sjálfstæð-
ishreyfingu meðal Tékka og
Slóvaka á seinni helmingi 18.
aldar. Tékkar fengu ýmis
kpnar ívilnanir af hálfu Aust-
urríkis, en Slóvakar máttu una
harðstjórn Ungverja. Kúgun
Ungverja á Slóvökum vakti
heimsathygli og mikla reiði
meðal almennings víða um
heim.
í fyrri heimsstyrjöldinni féll
og sundraðist hið ungversk-
austurríska keisaradæmi. Tékk
ar og Slóvakar gátu loks
fagnað frelsi og ákveðið að
stofna tékkóslóvaska ríkið.
Varla hefur nokkuð ríki nú-
tímans hlotið átakanlegri ör-
lög en Tékkóslóvakía: á þrjá-
tíu ára tímabili unnu Tékkó-
slóvakar sjálfstæði sitt tvisvar
og glötuðu því tvisvar, og nú
1968 hafa bandamenn þeirra í
Varsjárbandalaginu fótum
troðið sjálfstæði þeirra.
—Tékkóslóvakía í 50 ár. —
Tékkóslóvska ríkið varð til
28. október 1918. Lýðveldis-
stofnunin var formlega viðtek-
in af fyrsta tékkóslóvaska þjóð
þinginu 14. nóv 1918 og við
það tækifæri var Thomas G.
Masaryk kjörinn fyrsti forseti
lýðveldisins.
Hið nýja tékkóslóvaska ríki
var sett saman úr austurríska
konungdæminu Bæheimi,
Mæri ásamt Slesíu og norð-
vesturhluta Ungverjalands —
Slóvakíu. Þjóðfræðilegar að-
stæður voru lagðar að grund-
velli ríkisstofnunarinnar: sam
eina átti hinar náskyldu þjóð-
ir, Tékka og Slóvaka. En landa
merkin voru ekki sett af fyrir
hyggju, því innan þeirra var
auk Tékka og Slóvaka allmik-
ið af minnihlutahópum, þjóð-
arbrotum, sem drógu úr ein-
ingu og samheldni í hinu ný.ja
ríki, en einmitt það varð
Tékkóslóvökum mjög örlaga-
ríkt að lokum. í Tekkóslóva-
kíu voru 1930 3,3 milljónir
Þjóðverja, 600 þús. Ungverjar,
100 þús. Pólverjar og 120
þús. Úkraíumenn og Rúmenar.
Tomas Masaryk situr í bifreiSinni, merktur hvítum krossl.
EðvarS Benes ásamt konu sinnl
Lega og lögun Tékkóslóvakíu
var heldur ekki ákveðin eins
og bezt hefði verið á kosið,
landið á hvergi aðgang að
sjó og lögun þess er í meira
lagi óhentug, lengdim, 767 km.
frá vestri til austurs, er alltof
mikil í samanburði við breidd-
ina, sem víða er minni en
100 km.
í fyrstunni voru cfnahags-
og þjóðfélagsframfarir í Tékkó
slóvakíu mjög örar og landið
vann sér gott orð meðal ann-
arra landa í Evrópu. Leið-
togi hins nýja lýðveldis var
Masaryk fyrst og fremst þar
til 1935, en hann átti mikinn
og góðan þátt í sjálfstæðisbar-
áttunni, var hinn sanni jafn-
aðarmaður og hefur almenn-
ingur í Tékkóslóvakíu jafnan
dáð hann mjög.
Flestir þýzkumælandi menn
í Tékkóslóvakíu bjuggu í Súd-
eta-héruðunum svokölluðu, og
eftir að nazistar náðu full-
komnum völdum í Þýzkalandi
1933 varð ástandið í heims-
málunum ótryggt og Hitler
gerði stöðugt kröfur á hendur
Tékkóslóvökum um afhend-
ingu Súdeta-héraðsins. Miinc-
hen-sáttmálinn 1938 milli Bret
lands, Frakklands, Ítalíu og
Þýzkalands kvað svo á að Súd-
eta-béröðin skyldu innlimuð í
Þýzkaland með því . skilyrði
að Þjóðverjar gerðu engar
frekari landakröfur á hendur
Tékkóslóvökum. Er þessi samn
ingur hafði verið gerður sagði
annar forseti tékkóslóvaska
lýðveldisins, Eduard Benes,
samstarfsmaður Masaryks, af
sér og hélt til Englands.
Þýzkaland gerði innrás í
Tékkóslóvakíu 5. marz 1939 og
lagði undir sig Bæheim, Mora-
víu og Slesíu, en sundrungar-
flokkur Hitlers lýsti yfir mynd
un sjálfstæðs ríkis í Slóvakíu
og myndaði þar leppsstjórn
Þjóðverja.
Eduard Benes myndaði út-
lagastjórn ) London í júlí 1940
og í stríðslok 1945 skipaði
hann löglega ríkisstjórn Tékkó
slóvaku, nánar tiltekið apríl-
mánuði.
Eftir sigur Bandamanna í
seinni heimsstyrjöldinni
misstu Tékkóslóvakar Ruthan-
iu undir yfirráð Rússa, og þrátt
fyri.r það að lýðræðið væri
aftur endurreist í landinu
náðu valdhafarnir í Moskvu og
fylgifiskar þeirra sifellt meiri